ปัญญาประดิษฐ์ : มหามิตรหรือมหันตภัยของแรงงานไทย?

การพลิกผันหรือการระเบิดดิจิทัล (Digital Disruption) ที่เกิดจากการที่คอมพิวเตอร์ หุ่นยนต์ สายพานการผลิตอัตโนมัติ และปัญญาประดิษฐ์ (Artificial Intelligence) ทำสิ่งต่างๆ ที่มนุษย์เคยทำได้มาก่อน แต่คอมพิวเตอร์ทำไม่ได้ แต่เดี๋ยวนี้กลับทำได้สบายๆ เพราะเกิดการพัฒนาอย่างรวดเร็วก้าวกระโดด

สิ่งที่สมัยก่อนคอมพิวเตอร์ทำไม่ได้แต่เดี๋ยวนี้ทำได้มีมากเหลือเกินเพราะปัญญาประดิษฐ์ เช่น

หุ่นยนต์ที่มี AI และ Computer vision ที่เล่นปิงปองได้ของ Omron

Omron Forpheus Ping Pong Robot


หุ่นยนต์ปัญญาประดิษฐ์ที่เป็นเชฟทำกับข้าวได้


คอมพิวเตอร์เล่นหมากล้อมโกะ ชื่อว่า Alpha Go ที่สร้างจากการเรียนรู้แบบเสริมแรง (Reinforcement learning) จนสามารถเอาชนะแชมป์โลกหมากล้อมได้อย่างสบายๆ


หุ่นยนต์นักข่าวอ่านข่าวเป็นภาษาจีน


ปัญญาประดิษฐ์ AIVA ที่สามารถแต่งเพลงและเรียบเรียงเสียงประสานเพลงคลาสสิก ซึ่งถูกนำไปเล่นในงานวันชาติลักเซมเบอร์ก


ปัญญาประดิษฐ์ที่อ่านริมฝีปากคนว่าพูดคำว่าอะไรซึ่งมีประโยชน์มากสำหรับคนหูหนวกเป็นใบ้ อ่านริมฝีปากได้ถูกต้องแม่นยำกว่ามนุษย์ https://www.newscientist.com/article/2113299-googles-deepmind-ai-can-lip-read-tv-shows-better-than-a-pro/

ปัญญาประดิษฐ์ที่สามารถเขียนเรียงความภาษาอังกฤษเมื่อกำหนดหัวข้อให้ได้เป็นอย่างดี https://www.essaysoft.net/

หุ่นยนต์ปัญญาประดิษฐ์สอนภาษาอังกฤษแทนครูภาษาอังกฤษที่เกาหลีใต้


การสังเคราะห์เสียงให้สามารถเลียนเสียงประธานาธิบดีบารัค โอบาม่าโดยปัญญาประดิษฐ์ได้ ซึ่งนักเรียนปริญญาเอกคนไทยในสหรัฐอเมริกาเป็นผู้ทำได้สำเร็จ (ปัจจุบันเป็นอาจารย์ที่ VISTEC ของเครือปตท)


ปัญญาประดิษฐ์ตรวจจับข่าวปลอม (Fake news) โดยให้มันเองเรียนรู้ที่จะเขียนข่าวปลอมได้เสียก่อน https://techcrunch.com/2019/06/10/to-detect-fake-news-this-ai-first-learned-to-write-it/

หุ่นยนต์มนุษย์ (Humanoid) ชื่อโซเฟีย ที่สามารถตอบโต้ และโต้วาทีกับมนุษย์ได้


รถยนต์ไร้คนขับ (Driverless car) เช่น Waymo ของ google


AI และการตรวจจับหน้ามนุษย์ (Facial recognition) สำหรับการให้คะแนนเครดิตสังคม (Social credit system) ที่รัฐบาลจีนติดตั้งในที่สาธารณะเพื่อให้คะแนนพฤติกรรมที่เหมาะสมและหักคะแนนประชาชนที่มีพฤติกรรมไม่เหมาะสม https://www.scmp.com/video/china/2186173/chinas-social-credit-system-explained
หุ่นยนต์หมีพยาบาลเพื่อช่วยพยาบาลอุ้มคนไข้ในโรงพยาบาล ทำให้พยาบาลไม่ต้องปวดหลัง เข่าไม่เสีย ของญี่ปุ่น


โรงงานผลิตเกี๊ยวนึ่งอัตโนมัติด้วยคอมพิวเตอร์ สายพานการผลิตอัตโนมัติ และปัญญาประดิษฐ์ ที่แทบไม่ต้องใช้แรงงานเลยในชิงเต่า ประเทศจีน ของเครือเจริญโภคภัณฑ์ จีบแป้งเกี๊ยวออกมาได้สวยแทบไม่แตกต่างจากมือคนปั้นเอง


และอื่นๆ อีกมาก ที่ปัญญาประดิษฐ์เข้ามาแทนที่มนุษย์

แม้คนในวงการไอทีเอง ก็ถูกการระเบิดดิจิทัล ทำให้ตกงาน สองปีก่อนในบังกาลอร์ซึ่งเป็น Silicon Valley of India ต้องปลดโปรแกรมเมอร์ออกไปเกือบแสนคนเพราะมีทักษะล้าหลัง https://www.livemint.com/Industry/4CXsLIIZXf8uVQLs6uFQvK/Top-7-IT-firms-including-Infosys-Wipro-to-lay-off-at-least.html

ธนาคารพาณิชย์ของไทยแห่งหนึ่งให้พนักงานเออร์ลี่รีไทร์ออกไปเก้าพันคนจากหนึ่งหมื่นแปดพันคน แล้วรับพนักงานใหม่เข้ามาจนมีพนักงานถึงสองหมื่นสี่พันคน มีธนาคารพาณิชย์ไทยแห่งอื่นๆ อีกหลายแห่งที่ปิดสาขาและให้พนักงานออกนับพันคน เพราะคอมพิวเตอร์แทนคนทำงานได้ และลูกค้าไปใช้ internet banking หรือ mobile banking แทนการมาสาขาของธนาคาร แล้วจะมี teller ไปทำไมมากมายเยอะแยะในเมื่อสาขาของธนาคารไม่มีคนมาใช้บริการเท่าที่ควรแล้ว

ตกลงปัญญาประดิษฐ์ และการระเบิดดิจิทัล เป็นมหันตภัยสำหรับคนทำงานหรือไม่ จะทำให้คนทำงานตกงานมากเพิ่มขึ้นไปอีกเท่าไหร่

กระทั่งหมอก็กลัวว่าตัวเองจะตกงานเพราะปัญญาประดิษฐ์จะมาทำงานแทนตนเองได้

ปัญญาประดิษฐ์จะมาแทนที่คนทำงานแบบไหนบ้าง

ประการแรก งาน สามดี คือ Dirty, Dangerous, Difficult คืองานที่สกปรก งานที่เสี่ยงอันตราย และงานยากที่ไม่มีคนงานอยากทำ งานพวกนี้ใช้หุ่นยนต์และปัญญาประดิษฐ์ทำแทนได้ดี ไม่ต้องส่งคนไปเสี่ยงอันตราย ยกตัวอย่างเช่น งานจับปูขนอลาสก้ากลางมหาสมุทรอันหนาวเหน็บและอันตราย น่าจะใช้เครื่องจักรและหุ่นยนต์แทนได้ในอนาคต งานที่ต้องลงไปทำในที่อับอากาศ (Confined space) เช่น งานขุดอุโมงค์ใต้ดิน สมัยนี้มีหัวเจาะอัตโนมัติที่เก่งกาจฉลาดมาก แทนคนงานมากมาย งานขุดเหมืองแร่ก็เช่นกัน หรืองานเช็ดกระจกตามอาคารสูงต่อไปน่าจะมีหุ่นยนต์ปัญญาประดิษฐ์ทำความสะอาดกระจกบนตึกสูงได้อย่างง่ายดายเป็นต้น ไม่ต้องใช้คนไปเสี่ยงแต่อย่างใด งานยกคนไข้หนักๆ แบบที่พยาบาลต้องยกคนไข้ ก็ให้หุ่นยนต์ทำงานแทนได้

ประการสอง งานที่มีสูตรแน่นอน งานคำนวณยุ่งยากซับซ้อนที่น่าจะใช้คอมพิวเตอร์แทนพนักงานได้ ไม่ว่าการคำนวณนั้นจะยุ่งยากแค่ไหน เช่น งานวิศวกรที่มีสูตรในการคำนวณแน่นอน งานแบบนี้คอมพิวเตอร์มาแทนได้แน่นอน ทำได้ดีและถูกต้อง แม่นยำ และไวกว่าวิศวกรที่เป็นคนด้วยซ้ำไป แม้แต่นักคณิตศาสตร์ประกันภัย (Actuary) ก็อาจจะถูกแทนที่ด้วยปัญญาประดิษฐ์และระบบคอมพิวเตอร์ดีๆ มีความสามารถในการคำนวณสูงๆ ได้ และต่อไปการเรียนรู้ด้วยเครื่องจักรอัตโนมัติ (Automated machine learning) ก็อาจจะทำให้เกิดนักวิทยาการข้อมูลพลเมือง (Citizen data scientist) ที่สามารถวิเคราะห์ข้อมูลได้ โดยไม่ต้องเขียนโปรแกรมเองได้เป็นเพิ่มขึ้นอีกมากมาย

ประการสาม งานที่ทำซ้ำๆ เหมือนเดิมแน่นอน เช่น งานในโรงงานการผลิตของที่ผลิตด้วยวิธีการซ้ำๆ กันเหมือนกันเป็นจำนวนมาก ใช้สายพานการผลิตอัตโนมัติ (Automated assembly line) และหุ่นยนต์ที่มีปัญญาประดิษฐ์ ยกตัวเช่น เมื่อประธานาธิบดีโดนัลด์ ทรัมป์ ขู่จะตั้งกำแพงภาษีกับรถยนต์ที่ผลิตในเม็กซิโกที่มีค่าแรงถูกกว่า เพื่อให้โรงงานรถยนต์มาตั้งโรงงานในสหรัฐอเมริกาเพื่อให้เกิดการจ้างงาน และอเมริกาได้ผลประโยชน์สูงสุด มีผู้ผลิตรถยนต์บางรายทำตามที่ทรัมป์ข่มขู่ทันทีแต่เปลี่ยนแบบโรงงานจากที่เคยใช้คนงานนับพันในโรงงานมาเป็นสายพานการผลิตอัตโนมัติ ปัญญาประดิษฐ์ และหุ่นยนต์เข้ามาแทน และตั้งโรงงานในสหรัฐอเมริกาโดยใช้วิศวกรที่มีฝีมือในการควบคุมเครื่องจักรต่างๆ ไม่ถึงยี่สิบคนก็สามารถทำได้ ทำให้ต้นทุนการผลิตยิ่งต่ำลงและมีกำไรมากขึ้น โรงงานผลิตเกี๊ยวนึ่งของซีพีที่ชิงเต่าก็เช่นเดียวกัน

ประการที่สี่ งานที่เป็นตัวแทนหรือคนกลาง งานพวกนี้การระเบิดดิจิทัลและปัญญาประดิษฐ์สามารถแทนที่ได้โดยง่ายมาก เช่น ตัวแทนขายประกันภัย teller ของธนาคารพาณิชย์ ต่อไปคนก็สามารถไปใช้บริการออนไลน์แทนได้หมด ตัวแทนขายต่าง ๆ แม้แต่ธนาคารพาณิชย์เองก็อาจจะหายไปได้เพราะมีการให้ยืมเงินแบบ peer to peer lending ได้ งานคนกลางหรือตัวแทนนี้นับวันจะหมดลงไป อย่างสายการบินต่างๆ ที่ขายตั๋วโดยสารผ่านตัวแทนมีลดลงไปเรื่อย ประมาณร้อยละ 80 ของตั๋วเครื่องบินขายเองผ่านทางอินเทอร์เน็ต ยกเว้นสายการบินไทย ที่ขายผ่านตัวแทนกว่าร้อยละ 80 ทำให้ไม่ได้กำไรและขาดทุนกำไรที่ควรได้เองตรง ๆ ไปเยอะมาก เป็นอาทิ แม้กระทั่งสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติหรือ สปสช ที่ชอบอ้างว่าเป็นตัวแทนการซื้อบริการทางการแพทย์ให้กับประชาชน ก็เป็นของที่ไม่จำเป็นเลย ทำให้เสียเงินงบประมาณแผ่นดินไปโดยไม่สมควรปีละหลายพันล้านบาท หมดยุคเสียแล้ว ประชาชนไม่จำเป็นต้องใช้ตัวแทนอีกต่อไปแล้วเพราะเทคโนโลยีทำให้รวมตัวกันง่ายขึ้นมาก

ประการที่ห้า งานที่ใช้ทักษะไม่สูงนัก (Unskilled labor) หรืองานที่ไม่ใช่งานวิชาชีพที่ไม่จำเป็นต้องใช้ความรู้มากนัก งานที่ไม่ใช้ทักษะสูง แรงงานไร้ฝีมือ ไม่มีใบประกอบวิชาชีพ (Licensure) งานพวกนี้มีแนวโน้มจะไปไม่รอดและถูก AI เข้ามาแทนที่ทั้งหมดในเร็ววัน

ด้วยเหตุที่การระเบิดดิจิทัลและปัญญาประดิษฐ์มาทำหน้าที่แทนมนุษย์ได้มากเหลือเกิน คนส่วนใหญ่จึงมองว่าปัญญาประดิษฐ์เป็นมหันตภัยต่อคนทำงาน ทำให้คนทำงานตกงาน ไม่มีงานทำ

ผมเคยไปเป็น keynote speaker ของสมาคมวิชาชีพพยาบาลครั้งหนึ่ง แล้วเปิดวีดีทัศน์แสดงการทำงานของหุ่นยนต์ยกคนไข้เป็นผู้ช่วยพยาบาลได้เป็นอย่างดี แล้วถามพี่น้องพยาบาลทั้งหลายว่าต้องการได้หุ่นยนต์แบบนี้มาช่วยทำงานหรือไม่ ทุกคนตอบพร้อมกันด้วยเสียงดังฟังชัดว่าต้องการมาก ถามต่อว่าไม่กลัวถูกแย่งงานเหรอ ทุกคนตอบด้วยเสียงดังมากว่าไม่กลัว แสดงให้เห็นว่าพยาบาลมีความมั่นใจว่าหุ่นยนต์พยาบาลจะไม่มาแย่งงานของตนและจะเป็นมหามิตรมากกว่ามหันตภัย ทุกวันนี้พยาบาลก็ขาดแคลนแสนสาหัสอยู่แล้ว งานก็เป็นงานอันตราย มีความเสี่ยงสูง เป็นงานหนัก และเป็นงานยาก อาจจะไม่สกปรก แต่การต้องสัมผัสเชื้อโรคต่างๆ ก็อาจจะถือได้ว่าสกปรกเหมือนกัน แต่ทำไมพยาบาลทั้งหมดกลับมองว่า หุ่นยนต์และปัญญาประดิษฐ์เป็นมหามิตรกับวิชาชีพพยาบาล เป็นผู้ช่วยสำคัญและอยากให้พัฒนาให้ได้ราคาถูกและให้ใช้แพร่หลายเพื่อแบ่งเบาภาระงานในวิชาชีพตน

ประการแรก งานพยาบาล เป็นงานทักษะฝีมือสูงมาก ต้องผ่านการเรียนรู้ศาสตร์และศิลปะต่างๆ มากมาย และมีขอบข่ายงานที่กว้างขวางมากเกินกว่าที่หุ่นยนต์ตัวเดียวจะทำหน้าที่แทนได้ทุกอย่าง โปรดอย่าลืมว่าพยาบาลไทยทำงานได้ตั้งแต่ไม่จิ้มฟันยันเรือรบกันทีเดียว (ซึ่งในต่างประเทศเขาไม่ได้โยนให้ทำมากขนาดนี้หรอกครับ)

ประการที่สอง การมีผู้ช่วยในการทำงานที่หนัก อันตราย เสี่ยง ย่อมเป็นที่น่ายินดี และพยาบาลก็จะเป็นคนตรวจสอบและควบคุมหุ่นยนต์และปัญญาประดิษฐ์เหล่านั้นให้ทำงานแทนคน ถึงอย่างไรก็ต้องมีพยาบาลแม้ว่าจะมีพยาบาลหุ่นยนต์มาแบ่งเบาภาระงานลงไปได้

ประการที่สาม งานพยาบาลเป็นงานที่ต้องเข้าอกเข้าใจคน มี Human touch สัมผัสของความเป็นมนุษย์ ความเมตตาปรานี ความปรารถนาดีที่จะให้ผู้ป่วยได้หายป่วย ได้หมดทุกข์ หมดโรค ตราบใดที่หุ่นยนต์ก็ยังคือหุ่นยนต์ Robot touch ย่อมไม่เหมือนกันกับ Human touch ก็ยังต้องการพยาบาลที่เป็นมนุษย์ที่มีความเข้าอกเข้าใจในมนุษย์ (Empathy) ได้อยู่ดี

รองศาสตราจารย์ นายแพทย์ ฉันชาย สิทธิพันธุ์ ได้กล่าวคำพูดหนึ่งที่แพร่หลายกันบนอินเทอร์เน็ต ณ เวลานี้ว่า “AI ไม่มาแทนที่หมอหรอก แต่หมอที่ใช้ AI จะมาแทนที่หมอที่ไม่ใช้ AI”

คำถามคืองานแบบใดที่จะอยู่รอด โดยไม่ถูก AI เข้ามาแทนที่ คำถามที่เป็นคำถามที่ดีและหาคำตอบได้ยากมาก เพราะเราไม่มีทางรู้เลยว่าในอนาคตอะไรที่ AI จะทำไม่ได้อย่างแท้จริง แต่เท่าที่ทราบคือปัจจุบัน AI ทำอะไรได้บ้าง และปัจจุบัน AI ยังทำอะไรไม่ได้บ้าง ก็เป็นสิ่งที่น่าคิดดูแม้จะไม่มีทางถูกต้องร้อยเปอร์เซ็นต์แต่ก็ควรได้ทดลองคิดกันดู

คำตอบแรก คือ งานที่ใช้ความรู้ ทักษะฝีมือขั้นสูง ที่ AI และหุ่นยนต์ยังทำไม่ได้ดีเท่ามนุษย์

คำตอบที่สอง คือ งานที่ใช้ความคิดสร้างสรรค์สูงๆ มาก ก่อให้เกิดนวภาพและความแปลกใหม่ AI ยังไม่ได้มีความคิดสร้างสรรค์เป็นของตัวเอง แต่เลียนแบบ pattern ของการคิดจากงานที่มีความคิดสร้างสรรค์อยู่แล้วมาผสมผสาน

คำตอบที่สาม คือ งานสร้าง งานออกแบบ งานประดิษฐ์ หุ่นยนต์และ AI ให้ทำงานได้ ถึงอย่างไรของพวกนี้ก็ต้องมีคนประดิษฐ์คิดค้น ออกแบบมันขึ้นมา แน่นอนว่าจะประดิษฐ์คิดค้นหรือออกแบบหุ่นยนต์และ AI มันไม่ใช่เรื่องง่าย ต้องใช้ความรู้สูงมาก

คำตอบที่สี่ คืองานควบคุม งานบำรุงรักษาหุ่นยนต์หรือ AI ให้ทำงานได้ ว่าง่ายๆ ต้องมีความรู้สูงพอที่จะควบคุมดูแลบำรุงรักษาหุ่นยนต์ที่ประกอบรถยนต์ผลิตรถยนต์ได้ มากกว่าจะเป็นคนงานประกอบรถยนต์ คือต้องเก่งกว่าหุ่นยนต์

คำตอบที่ห้า คือ งานที่ต้องการความเข้าอกเข้าใจ human touch เพราะคนไม่ใช่เครื่องจักรต้องการความรักและความเข้าใจ ถึงอย่างไรมนุษย์ก็ยังเป็นสัตว์สังคม เราคงอยากอยู่หรือพบเจอกับผู้คนที่มีชีวิตจริงๆ มากกว่า social media และหุ่นยนต์หรือปัญญาประดิษฐ์แต่อย่างเดียว

จริงๆ คงยังมีคำตอบอีกมาก ปัญญาประดิษฐ์นั้นจะเป็นมหันตภัยหรือมหามิตร ขึ้นอยู่กับว่าเรามีทุนมนุษย์หรือมีความรู้และรู้จักพลิกแพลงนำมันมาใช้มากแค่ไหน แต่ถ้าเราโง่กว่ามัน ฉลาดไม่เท่ากับมัน ทำงานเก่งได้ไม่เท่ากับมัน เราก็จะตกงาน ดังนั้นความรู้ ทักษะ การเรียนรู้ตลอดชีวิต ตลอดจนทักษะในการเรียนรู้และปรับตัวจึงเป็นสิ่งที่สำคัญที่สุดที่จะแบ่งแยกระหว่างมหามิตรและมหันตภัย

เพราะสิ่งมีชีวิตที่อยู่รอด ไม่ใช่สิ่งมีชีวิตที่เก่งที่สุด แข็งแกร่งที่สุด แต่คือสิ่งมีชีวิตที่ปรับตัวได้เก่งที่สุด ทฤษฎีวิวัฒนาการของชาร์ลส์ ดาร์วิน กล่าวไว้เช่นนั้น Homo Sapien ก็ต้องปรับตัวให้สู้และอยู่กับ Humanoid ให้ได้