ปัญญาพลวัตร
โดย พิชาย รัตนดิลก ณ ภูเก็ต
มีข่าวว่าคณะผู้ยกร่างรัฐธรรมนูญกำลังมีความคิดบัญญัติเรื่องการห้ามการแสดงออกที่สร้าง ความเกลียดชัง (hate speech)ไว้ในรัฐธรรมนูญ การบัญญัติเรื่องนี้ไว้ในรัฐธรรมนูญหรืออาจมีกฎหมายตามมาในวันข้างหน้าถือว่าเป็นเรื่องใหม่อีกประการหนึ่งสำหรับสังคมไทย
การสร้างความเกลียดชังหมายถึง การพูด การเขียน การกระทำ หรือการแสดงออกใดๆที่ทำโจมตี ดูถูก เหยียดหยามบุคคลหรือกลุ่มในเรื่องที่เกี่ยวกับเพศ เชื้อชาติ สัญชาติ ศาสนา สีผิว ความพิการ ความศรัทธา และรสนิยมทางเพศ เป็นต้น
การพูดในเชิงดูถูก ล้อเลียน เสียดสี การเขียนโดยใช้ถ้อยคำที่ทำให้บางกลุ่มด้อยค่าลง การวาดภาพล้อเลียนในเชิงดูถูก การแสดงออกโดยใช้ท่าทางหรือภาษากายในเชิงดูหมิ่น เยาะเย้ย ถากถาง และการกระทำในลักษณะกีดกันหรือสองมาตรฐาน ด้วยเหตุที่คนเหล่านั้นมีความแตกต่างทางเพศ เชื้อชาติ ศาสนา ผิว ความพิการ และการมีรสนิยมเพศเดียวกัน ล้วนแล้วอาจเข้าข่ายเป็นการสร้างความเกลียดชังได้ทั้งสิ้น
ในหลายประเทศมีกฎหมายห้ามสร้างความเกลียดชังด้วยเหตุผลที่ว่าการแสดงออกในลักษณะนี้จะกระตุ้นมีการใช้ความรุนแรงหรือการกระทำที่มีอคติ เพื่อกีดกันกลุ่มที่เป็นเป้าหมายของการสร้างความเกลียดชัง อีกทั้งยังมีความเป็นไปได้ที่กลุ่มซึ่งเป็นเป้าหมายของความเกลียดชังจะตอบโต้ผู้สร้างความเกลียดชังด้วยความรุนแรงเช่นเดียวกัน
กล่าวอีกนัยหนึ่งการมีกฎหมายในลักษณะนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อต้องการให้สังคมมีความสงบสุขและปกป้องศักดิ์ศรีของความเป็นมนุษย์นั่นเอง สำหรับการกำหนดโทษแก่บุคคลที่กระทำผิดกฎหมายนี้มีหลายระดับ เช่น ประเทศแคนาดากำหนดโทษไว้ค่อนข้างสูงตั้งแต่ 2 ปี ถึง 14 ปี ส่วนประเทศฟินแลนด์กำหนดโทษจำคุกไม่เกิน 4 ปี เป็นต้น กฎหมายห้ามการสร้างความเกลียดชังในบางประเทศโดยเฉพาะประเทศแถบยุโรปยังกินความไปถึงการห้ามประกาศหรือแถลงการณ์ต่อสาธารณะ หรือแสดงออกใดๆในการสนับสนุนการกระทำที่ถูกนิยามว่าเป็นอาชญากรรมต่อมนุษยชาติ เช่น การฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ ด้วย
โดยพื้นฐานการสร้างความเกลียดชังเกิดจากความรู้สึกกลัวหรือขาดความมั่นคง กล่าวคือผู้ใดที่สร้างความเกลียดชังแก่บุคคลหรือกลุ่มอื่นๆ เป็นผู้ที่ขาดความมั่นคงในชีวิตและมีความหวาดหวั่นว่าจะถูกคุกคาม เช่น การที่นาซีสร้างความเกลียดชังชาวยิวในประเทศเยอรมนี เพราะว่านาซีกลัวว่าชาวยิวจะครอบงำประเทศ หรือ การที่ชาวยุโรปส่วนหนึ่งสร้างความเกลียดชังต่อชาวเอเชียที่อพยพไปอยู่ในประเทศแถบยุโรปเพราะกลัวว่า ชาวเอเชียแย่งงานพวกเขาและทำให้ความมั่งคั่งของพวกเขาลดลง หรือ การที่ชาวอเมริกันผิวขาวในยุคหนึ่งสร้างความเกลียดชังต่อคนผิวดำเพราะกลัวว่าคนผิวดำจะมีอำนาจและความมั่งคั่งเท่าเทียมกับพวกเขา
เป้าหมายสุดท้ายของการสร้างความเกลียดชังคือการทำลายล้างกลุ่มคนที่พวกเขารู้สึกว่าคุกคามสถานะและอำนาจของพวกเขาให้หมดไป ซึ่งนำไปสู่การทำลายล้างอย่างรุนแรงเชิงกายภาพที่เรียกว่าการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ขึ้นมา หรือไม่ก็นำไปสู่การทำลายล้างแบบซึมลึกค่อยๆบั่นทอนและปรับเปลี่ยนความคิดและความเชื่อให้อยู่ภายใต้การควบคุมของกลุ่มผู้สร้างความเกลียดชัง
การตอบโต้ของกลุ่มที่เป็นเป้าหมายของการสร้างความเกลียดชังมีหลายหลายรูปแบบ แบบแรกคือยอมจำนนและตกเป็นทาสของกลุ่มผู้สร้างความเกลียดชัง แบบที่สองคือการตอบโต้โดยการสร้างความเกลียดชังขึ้นมาเป็นเครื่องมือเช่นเดียวกัน และแบบที่สามคือการใช้ความรุนแรง
โดยทั่วไปกลุ่มที่เป็นเป้าหมายของการสร้างความเกลียดชังมักเป็นกลุ่มที่มีความแตกต่างเชิงปริมาณกับกลุ่มที่เป็นผู้สร้างความเกลียดชังคือมักจะเป็นกลุ่มน้อยในสังคมหรือประเทศนั้นๆ ซึ่งต้องดำรงชีวิตอย่างจำนนและอดกลั้นต่อสิ่งที่ตนเองถูกกระทำ เมื่อไม่อาจทนได้ก็มักใช้ความรุนแรงในการตอบโต้ และผลที่ตามมาคือยิ่งถูกคนส่วนใหญ่ในสังคมกระทำด้วยความเกลียดชังมากขึ้นไปอีกดุจเป็นวัฏจักร หากวงจรนี้หมุนต่อไปเรื่อยๆก็จะพัฒนาไปสู่การจลาจลและสงครามกลางเมืองได้
อย่างไรก็ตามก็มีผู้ท้วงติงว่าในบริบททางการเมือง การห้ามสร้างความเกลียดชังอาจถูกรัฐใช้เป็นเครื่องมือในการห้ามแสดงความคิดเห็นทางการเมืองในบางเรื่องที่ผู้มีอำนาจไม่ประสงค์ได้ยินได้ฟัง หรือห้ามวิจารณ์การปฏิบัติหน้าที่ของรัฐบาล ซึ่งจะทำให้การอภิปรายทางการเมืองและสังคมไม่สามารถกระทำได้อย่างเต็มที่ เมื่อปราศจากการตรวจสอบ ก็จะนำไปสู่การใช้อำนาจในทางที่ผิดได้ง่าย ดังนั้นการนิยามว่าเรื่องใดเป็นการกระทำที่สร้างความเกลียดชังจึงเป็นเรื่องที่ทำได้ไม่ง่ายนัก
บางประเทศถึงขนาดกำหนดอย่างชัดเจนในการห้ามไม่ให้ใช้คำบางคำเรียกคนต่างสีผิว เช่น ห้ามใช้คำว่า “นิโกร” เรียกคนผิวดำ หรือ บางศาสนาก็ห้ามล้อเลียนศาสดาของตนเอง ดังนั้นการที่จะกำหนดว่าถ้อยคำ วลี และประโยคแบบใดที่สร้างความเกลียดชังต้องทำให้ชัดเจนมากที่สุดเท่าที่จะทำได้ แต่เนื่องจากกฎหมายของประเทศใดก็ใช้บังคับประเทศนั้น แต่ละประเทศเมื่อห้ามทำในสิ่งที่แตกต่างกันก็ทำให้คนบางกลุ่มของบางประเทศ โดยเฉพาะสื่อมวลชนก็กระทำในสิ่งที่ไม่ได้ห้ามในประเทศตน ถึงแม้ว่าการกระทำนั้นเป็นข้อห้ามของประเทศอื่นหรือของศาสนาอื่นก็ตาม ดังที่สื่อมวลชนของประเทศฝรั่งเศสบางกลุ่มได้กระทำในการสร้างความเกลียดชังต่อกลุ่มคนต่างศาสนากับตนเอง แม้ว่าจะไม่ผิดกฎหมายในประเทศฝรั่งเศส แต่ก็สร้างความเจ็บแค้นแก่กลุ่มที่ถูกกระทำ จนนำไปสู่การตอบโต้ด้วยความรุนแรงและมีผู้เสียชีวิตหลายคน
อย่างในประเทศไทยยุคนี้ถึงแม้ว่ายังไม่มีกฎหมายห้ามสร้างความเกลียดชัง แต่ก็มีการสร้างวาทกรรมในทำนองเดียวกันขึ้นมาในนามของคำว่า “ปรองดอง” มีหน่วยงานที่กุมอำนาจควบคุมสื่อมวลชนบางหน่วยที่บ้าจี้อย่างขนาดหนักถึงขาดห้ามพูดห้ามวิจารณ์ถึงบางเรื่องและบุคคลบางคนในสื่อมวลชน เช่น ห้ามพูดคำว่าระบอบทักษิณทางรายการโทรทัศน์ ห้ามวิจารณ์พฤติกรรมการทุจริตของรัฐบาลยิ่งลักษณ์ เป็นต้น โดยให้เหตุผลว่าสิ่งเหล่านี้เป็นการสร้างความเกลียดชังและในยามนี้ประเทศต้องการความปรองดอง
เมื่อเร็วๆ นี้ก็มีการอ้างว่า ไม่ควรถอดถอนนักการเมืองที่กระทำผิดกฎหมายเพื่อความปรองดอง การอ้างเช่นนี้เป็นการอ้างเพื่อให้ตนเองและพรรคพวกตนเองรอดพ้นจากการตรวจสอบและลงโทษตามกฎหมาย ที่น่าห่วงคือสังคมไทยมีคนประเภทนี้มากเสียด้วย และมีความเป็นไปได้สูงว่าจะมีการใช้กฎหมายห้ามการสร้างความเกลียดชังเป็นเครื่องมือปิดปากคนเพื่อปกปิดความไร้ประสิทธิภาพในการทำงาน การใช้อำนาจในทางที่ผิด และการทุจริตประพฤติมิชอบของตนเอง
การห้ามสร้างความเกลียดชังเป็นเรื่องที่ดีและควรกระทำ แต่ต้องมีการกำหนดการนิยามให้ชัดเจนเท่าที่จะเป็นไปได้ เพราะหากมีการเขียนอะไรที่กว้างๆและคลุมเครือ โอกาสที่กฎหมายจะถูกนำไปใช้ในทางที่เกินเลยจากเจตนารมณ์ของผู้ร่างก็จะมีสูงโดยเฉพาะการนำไปกลั่นแกล้งกันทางการเมือง นึกไปบางทีในอนาคตหากมีกฎหมายนี้ออกมาคำบางคำ เช่น “ระบอบทักษิณ” “ควายแดง” “สลิ่ม” “แมลงสาบ” “ไพร่” “โสเภณี” “ทุนสามานย์” อาจถูกห้ามไม่ให้ใช้ก็ได้ หรือ หากหนักกว่านั้นคำว่า “นักการเมือง” “นักลากตั้ง” หรือ “นักรัฐประหาร” ก็อาจถูกห้ามไม่ให้ใช้ด้วย และให้หันไปใช้คำว่า “นักพัฒนาประชาธิปไตย” “นักปฏิรูปประชาธิปไตย” หรือ “นักรักษาความสงบ” แทนก็เป็นได้
แต่คิดไปคิดมา ชักไม่ค่อยแน่ใจนัก หรือว่าปัจจุบันก็เป็นเช่นนั้นอยู่แล้ว
โดย พิชาย รัตนดิลก ณ ภูเก็ต
มีข่าวว่าคณะผู้ยกร่างรัฐธรรมนูญกำลังมีความคิดบัญญัติเรื่องการห้ามการแสดงออกที่สร้าง ความเกลียดชัง (hate speech)ไว้ในรัฐธรรมนูญ การบัญญัติเรื่องนี้ไว้ในรัฐธรรมนูญหรืออาจมีกฎหมายตามมาในวันข้างหน้าถือว่าเป็นเรื่องใหม่อีกประการหนึ่งสำหรับสังคมไทย
การสร้างความเกลียดชังหมายถึง การพูด การเขียน การกระทำ หรือการแสดงออกใดๆที่ทำโจมตี ดูถูก เหยียดหยามบุคคลหรือกลุ่มในเรื่องที่เกี่ยวกับเพศ เชื้อชาติ สัญชาติ ศาสนา สีผิว ความพิการ ความศรัทธา และรสนิยมทางเพศ เป็นต้น
การพูดในเชิงดูถูก ล้อเลียน เสียดสี การเขียนโดยใช้ถ้อยคำที่ทำให้บางกลุ่มด้อยค่าลง การวาดภาพล้อเลียนในเชิงดูถูก การแสดงออกโดยใช้ท่าทางหรือภาษากายในเชิงดูหมิ่น เยาะเย้ย ถากถาง และการกระทำในลักษณะกีดกันหรือสองมาตรฐาน ด้วยเหตุที่คนเหล่านั้นมีความแตกต่างทางเพศ เชื้อชาติ ศาสนา ผิว ความพิการ และการมีรสนิยมเพศเดียวกัน ล้วนแล้วอาจเข้าข่ายเป็นการสร้างความเกลียดชังได้ทั้งสิ้น
ในหลายประเทศมีกฎหมายห้ามสร้างความเกลียดชังด้วยเหตุผลที่ว่าการแสดงออกในลักษณะนี้จะกระตุ้นมีการใช้ความรุนแรงหรือการกระทำที่มีอคติ เพื่อกีดกันกลุ่มที่เป็นเป้าหมายของการสร้างความเกลียดชัง อีกทั้งยังมีความเป็นไปได้ที่กลุ่มซึ่งเป็นเป้าหมายของความเกลียดชังจะตอบโต้ผู้สร้างความเกลียดชังด้วยความรุนแรงเช่นเดียวกัน
กล่าวอีกนัยหนึ่งการมีกฎหมายในลักษณะนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อต้องการให้สังคมมีความสงบสุขและปกป้องศักดิ์ศรีของความเป็นมนุษย์นั่นเอง สำหรับการกำหนดโทษแก่บุคคลที่กระทำผิดกฎหมายนี้มีหลายระดับ เช่น ประเทศแคนาดากำหนดโทษไว้ค่อนข้างสูงตั้งแต่ 2 ปี ถึง 14 ปี ส่วนประเทศฟินแลนด์กำหนดโทษจำคุกไม่เกิน 4 ปี เป็นต้น กฎหมายห้ามการสร้างความเกลียดชังในบางประเทศโดยเฉพาะประเทศแถบยุโรปยังกินความไปถึงการห้ามประกาศหรือแถลงการณ์ต่อสาธารณะ หรือแสดงออกใดๆในการสนับสนุนการกระทำที่ถูกนิยามว่าเป็นอาชญากรรมต่อมนุษยชาติ เช่น การฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ ด้วย
โดยพื้นฐานการสร้างความเกลียดชังเกิดจากความรู้สึกกลัวหรือขาดความมั่นคง กล่าวคือผู้ใดที่สร้างความเกลียดชังแก่บุคคลหรือกลุ่มอื่นๆ เป็นผู้ที่ขาดความมั่นคงในชีวิตและมีความหวาดหวั่นว่าจะถูกคุกคาม เช่น การที่นาซีสร้างความเกลียดชังชาวยิวในประเทศเยอรมนี เพราะว่านาซีกลัวว่าชาวยิวจะครอบงำประเทศ หรือ การที่ชาวยุโรปส่วนหนึ่งสร้างความเกลียดชังต่อชาวเอเชียที่อพยพไปอยู่ในประเทศแถบยุโรปเพราะกลัวว่า ชาวเอเชียแย่งงานพวกเขาและทำให้ความมั่งคั่งของพวกเขาลดลง หรือ การที่ชาวอเมริกันผิวขาวในยุคหนึ่งสร้างความเกลียดชังต่อคนผิวดำเพราะกลัวว่าคนผิวดำจะมีอำนาจและความมั่งคั่งเท่าเทียมกับพวกเขา
เป้าหมายสุดท้ายของการสร้างความเกลียดชังคือการทำลายล้างกลุ่มคนที่พวกเขารู้สึกว่าคุกคามสถานะและอำนาจของพวกเขาให้หมดไป ซึ่งนำไปสู่การทำลายล้างอย่างรุนแรงเชิงกายภาพที่เรียกว่าการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ขึ้นมา หรือไม่ก็นำไปสู่การทำลายล้างแบบซึมลึกค่อยๆบั่นทอนและปรับเปลี่ยนความคิดและความเชื่อให้อยู่ภายใต้การควบคุมของกลุ่มผู้สร้างความเกลียดชัง
การตอบโต้ของกลุ่มที่เป็นเป้าหมายของการสร้างความเกลียดชังมีหลายหลายรูปแบบ แบบแรกคือยอมจำนนและตกเป็นทาสของกลุ่มผู้สร้างความเกลียดชัง แบบที่สองคือการตอบโต้โดยการสร้างความเกลียดชังขึ้นมาเป็นเครื่องมือเช่นเดียวกัน และแบบที่สามคือการใช้ความรุนแรง
โดยทั่วไปกลุ่มที่เป็นเป้าหมายของการสร้างความเกลียดชังมักเป็นกลุ่มที่มีความแตกต่างเชิงปริมาณกับกลุ่มที่เป็นผู้สร้างความเกลียดชังคือมักจะเป็นกลุ่มน้อยในสังคมหรือประเทศนั้นๆ ซึ่งต้องดำรงชีวิตอย่างจำนนและอดกลั้นต่อสิ่งที่ตนเองถูกกระทำ เมื่อไม่อาจทนได้ก็มักใช้ความรุนแรงในการตอบโต้ และผลที่ตามมาคือยิ่งถูกคนส่วนใหญ่ในสังคมกระทำด้วยความเกลียดชังมากขึ้นไปอีกดุจเป็นวัฏจักร หากวงจรนี้หมุนต่อไปเรื่อยๆก็จะพัฒนาไปสู่การจลาจลและสงครามกลางเมืองได้
อย่างไรก็ตามก็มีผู้ท้วงติงว่าในบริบททางการเมือง การห้ามสร้างความเกลียดชังอาจถูกรัฐใช้เป็นเครื่องมือในการห้ามแสดงความคิดเห็นทางการเมืองในบางเรื่องที่ผู้มีอำนาจไม่ประสงค์ได้ยินได้ฟัง หรือห้ามวิจารณ์การปฏิบัติหน้าที่ของรัฐบาล ซึ่งจะทำให้การอภิปรายทางการเมืองและสังคมไม่สามารถกระทำได้อย่างเต็มที่ เมื่อปราศจากการตรวจสอบ ก็จะนำไปสู่การใช้อำนาจในทางที่ผิดได้ง่าย ดังนั้นการนิยามว่าเรื่องใดเป็นการกระทำที่สร้างความเกลียดชังจึงเป็นเรื่องที่ทำได้ไม่ง่ายนัก
บางประเทศถึงขนาดกำหนดอย่างชัดเจนในการห้ามไม่ให้ใช้คำบางคำเรียกคนต่างสีผิว เช่น ห้ามใช้คำว่า “นิโกร” เรียกคนผิวดำ หรือ บางศาสนาก็ห้ามล้อเลียนศาสดาของตนเอง ดังนั้นการที่จะกำหนดว่าถ้อยคำ วลี และประโยคแบบใดที่สร้างความเกลียดชังต้องทำให้ชัดเจนมากที่สุดเท่าที่จะทำได้ แต่เนื่องจากกฎหมายของประเทศใดก็ใช้บังคับประเทศนั้น แต่ละประเทศเมื่อห้ามทำในสิ่งที่แตกต่างกันก็ทำให้คนบางกลุ่มของบางประเทศ โดยเฉพาะสื่อมวลชนก็กระทำในสิ่งที่ไม่ได้ห้ามในประเทศตน ถึงแม้ว่าการกระทำนั้นเป็นข้อห้ามของประเทศอื่นหรือของศาสนาอื่นก็ตาม ดังที่สื่อมวลชนของประเทศฝรั่งเศสบางกลุ่มได้กระทำในการสร้างความเกลียดชังต่อกลุ่มคนต่างศาสนากับตนเอง แม้ว่าจะไม่ผิดกฎหมายในประเทศฝรั่งเศส แต่ก็สร้างความเจ็บแค้นแก่กลุ่มที่ถูกกระทำ จนนำไปสู่การตอบโต้ด้วยความรุนแรงและมีผู้เสียชีวิตหลายคน
อย่างในประเทศไทยยุคนี้ถึงแม้ว่ายังไม่มีกฎหมายห้ามสร้างความเกลียดชัง แต่ก็มีการสร้างวาทกรรมในทำนองเดียวกันขึ้นมาในนามของคำว่า “ปรองดอง” มีหน่วยงานที่กุมอำนาจควบคุมสื่อมวลชนบางหน่วยที่บ้าจี้อย่างขนาดหนักถึงขาดห้ามพูดห้ามวิจารณ์ถึงบางเรื่องและบุคคลบางคนในสื่อมวลชน เช่น ห้ามพูดคำว่าระบอบทักษิณทางรายการโทรทัศน์ ห้ามวิจารณ์พฤติกรรมการทุจริตของรัฐบาลยิ่งลักษณ์ เป็นต้น โดยให้เหตุผลว่าสิ่งเหล่านี้เป็นการสร้างความเกลียดชังและในยามนี้ประเทศต้องการความปรองดอง
เมื่อเร็วๆ นี้ก็มีการอ้างว่า ไม่ควรถอดถอนนักการเมืองที่กระทำผิดกฎหมายเพื่อความปรองดอง การอ้างเช่นนี้เป็นการอ้างเพื่อให้ตนเองและพรรคพวกตนเองรอดพ้นจากการตรวจสอบและลงโทษตามกฎหมาย ที่น่าห่วงคือสังคมไทยมีคนประเภทนี้มากเสียด้วย และมีความเป็นไปได้สูงว่าจะมีการใช้กฎหมายห้ามการสร้างความเกลียดชังเป็นเครื่องมือปิดปากคนเพื่อปกปิดความไร้ประสิทธิภาพในการทำงาน การใช้อำนาจในทางที่ผิด และการทุจริตประพฤติมิชอบของตนเอง
การห้ามสร้างความเกลียดชังเป็นเรื่องที่ดีและควรกระทำ แต่ต้องมีการกำหนดการนิยามให้ชัดเจนเท่าที่จะเป็นไปได้ เพราะหากมีการเขียนอะไรที่กว้างๆและคลุมเครือ โอกาสที่กฎหมายจะถูกนำไปใช้ในทางที่เกินเลยจากเจตนารมณ์ของผู้ร่างก็จะมีสูงโดยเฉพาะการนำไปกลั่นแกล้งกันทางการเมือง นึกไปบางทีในอนาคตหากมีกฎหมายนี้ออกมาคำบางคำ เช่น “ระบอบทักษิณ” “ควายแดง” “สลิ่ม” “แมลงสาบ” “ไพร่” “โสเภณี” “ทุนสามานย์” อาจถูกห้ามไม่ให้ใช้ก็ได้ หรือ หากหนักกว่านั้นคำว่า “นักการเมือง” “นักลากตั้ง” หรือ “นักรัฐประหาร” ก็อาจถูกห้ามไม่ให้ใช้ด้วย และให้หันไปใช้คำว่า “นักพัฒนาประชาธิปไตย” “นักปฏิรูปประชาธิปไตย” หรือ “นักรักษาความสงบ” แทนก็เป็นได้
แต่คิดไปคิดมา ชักไม่ค่อยแน่ใจนัก หรือว่าปัจจุบันก็เป็นเช่นนั้นอยู่แล้ว
