การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองในประเทศไทย หากจะนับจากปี 2475 อันเป็นปีแห่งการเปลี่ยนแปลงระบอบการปกครองเป็นต้นมา เราแทบจะยังไม่ได้เปลี่ยนแปลงโครงสร้างสารัตถะพื้นฐานทางการบริหารราชการแผ่นดินเลย การเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ที่สุดของโครงสร้างการการบริหารราชการแผ่นดินเกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 เมื่อปี 2435 ที่ก่อตั้งกลไกการปกครองสมัยใหม่ และรวมศูนย์อำนาจเข้าสู่ส่วนกลาง ในสมัยนั้นมีการจัดตั้งกระทรวง ทบวง กรม อีกทั้งยังได้สลายอำนาจของขุนนาง และสร้างรูปแบบของรัฐชาติสมัยใหม่เป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์ไทย พร้อม ๆ ไปกับการปฏิรูปสังคมในทุก ๆ ด้าน ถือว่าเป็นการปฏิวัติหรือปฏิรูปประเทศอย่างแท้จริงของการเมืองไทย โดยมีมูลเหตุสำคัญจากการป้องกันภัยคุกคามของลัทธิล่าอาณานิคม โดยมหาอำนาจตะวันตก
อาจพูดได้ว่าเมื่อร้อยกว่าปีก่อนเราเปลี่ยนระบบบริหารราชการแผ่นดิน แต่ไม่ได้เปลี่ยนระบอบการเมือง
การปรับเปลี่ยนโครงสร้างระบบบริหารราชการแผ่นดินยุคนั้นส่วนหนึ่งเป็นการลอกเลียนแบบจากการปกครองอาณานิคมของประเทศตะวันตก ที่ตอบสนองอย่างดีกับระบอบการเมืองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ อันเป็นการปกครองแบบบังคับบัญชาควบคุมจากเจ้าหน้าที่ระดับสูงลงสู่ระดับล่าง และเป็นการปกครองแบบใช้กลไกและเครื่องมือรัฐมาควบคุมประชาชนให้ทำตาม
ในช่วงแรกยังไม่เป็นปัญหาอะไรมากมายนัก กลับสร้างความเจริญรุ่งเรืองด้วยซ้ำ
เพราะแม้จะไม่ได้เปลี่ยนระบอบการเมือง แต่ผู้ปกครองในระบอบเก่ายังมี “ทศพิธราชธรรม” เป็นหลักนำ
แต่เมื่อสิ้นสุดระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองที่ตามมาส่วนใหญ่เป็นเพียงการเปลี่ยนแปลงรูปแบบ โดยนำโครงสร้างรูปแบบโครงสร้างระบอบการเมืองแบบใหม่ที่เรียกว่าประชาธิปไตยมาครอบทับลงไปบนโครงสร้างพื้นฐานของระบอบเดิม อันได้แก่โครงสร้างอำนาจนิยม และระบบอุปถัมภ์
และที่สำคัญคือยังคงระบบบริหารราชการแบบเดิมไว้
การบริหารราชการแผ่นดินทั้งประเทศถูกผูกขาดอำนาจอยู่กับอำนาจรัฐส่วนกลาง
นี่คือสภาวะผูกขาดที่ 1 ที่ดำรงมากว่า 100 ปี
การเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อปี 2475 เป็นการเปลี่ยนอำนาจการปกครองจากพระมหากษัตริย์มาสู่กลุ่มขุนนาง และต่อมาก็เป็นการเปลี่ยนถ่ายจากขุนนางพลเรือนไปสู่ขุนนางทหารในการรัฐประหารหลายครั้ง
เรื่อยมาจนถึงเหตุการณ์ 14 ตุลาคม 2516 นักการเมืองพลเรือนจึงเริ่มมีบทบาทมากขึ้น แต่ใจความหลักก็ยังเป็นการเปลี่ยนหน้า เปลี่ยนชุดของชนชั้นปกครอง ที่ขึ้นมาสวมทับบนโครงสร้างเดิมของสังคมไทยที่มีมาตั้งแต่รัชกาลที่ 5
ความหมายของเหตุการณ์ 14 ตุลาคม 2516 ก็คือเป็นจุดเริ่มต้นที่ทำให้ “พ่อค้า” หรือ “ทุน” เข้ามาสู่การเมืองได้มากขึ้น
แทนที่พวกเขาจะจ่ายส่วนเกินทางเศรษฐกิจให้ขุนนางทหารเพื่ออภิสิทธิ์ ในการทำมาหากิน พวกเขาก็หันมาจ่ายนักการเมืองอาชีพแทน หรือไม่ก็เดินเข้ามาสู่การเมืองเสียเอง การเปลี่ยนผู้กุมอำนาจจากทหารเป็นนักการเมือง-พรรคการเมือง ไม่ได้มีความหมายใหม่อะไรเลย นอกจากการเปลี่ยนให้คนกลุ่มใหญ่ขึ้นมาครองอำนาจการเมือง แทนที่จะเป็นนายพลนายพัน ก็เป็นนักการเมืองและพรรคการเมือง
แต่คนกลุ่มใหญ่ขึ้นนั้นก็ยังเป็นคนส่วนน้อยของสังคมไทยอยู่ดี
และคนกลุ่มใหญ่ขึ้นนั้น ก็คงยังทำมาหากินด้วยอภิสิทธิ์อยู่ดี แต่เป็นอภิสิทธิ์ที่แนบเนียนขึ้น แยบยลขึ้น และมีนวัตกรรมใหม่ ๆ ขึ้น
สังคมไทยมักจะแก้ไขโครงสร้างส่วนบน แต่โครงสร้างส่วนล่างหรือรากฐานของสังคมไทยกลับเปลี่ยนแปลงน้อยมาก ในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 1 เมื่อปี 2504 ซึ่งเป็นแผนพัฒนาประเทศให้เป็นประเทศอุตสาหกรรมส่งออก ได้ส่งผลกระทบให้เกิดการดึงทรัพยากรจากชนบทเข้ามาสู่เมือง เป็นการขยายระบบอุปถัมภ์ในเชิงวัฒนธรรมเข้าสู่โครงสร้างเศรษฐกิจ คนในเมืองคือผู้ที่ได้อรรถประโยชน์ในทรัพยากร ซึ่งต่อจากนั้นทรัพยากรก็ถูกดูดไปต่างประเทศ ส่วนคนในภาคชนบทกลับเป็นเหยื่อที่ถูกทำร้าย ถูกเอาเปรียบตลอด ทั้งยังถูกมองว่ามีความล้าหลังทางแนวคิดประชาธิปไตย เพราะมีการซื้อสิทธิขายเสียงกันมาก
ทำให้การปกครองระบอบประชาธิปไตยที่เรานำเข้ามาจากตะวันตกไม่ประสบความสำเร็จ แม้จะมีการปฏิรูปการเมืองไปแล้วในช่วงปี 2538 - 2540
การปฏิรูปการเมืองก็คือการใช้มาตรการทางกฎหมายในการลิขิตให้การเมืองบริสุทธิ์
แต่ไม่สำเร็จ !
เพราะวัฒนธรรมในระบบอุปถัมภ์ขัดแย้งโดยสิ้นเชิงกับวัฒนธรรมในระบอบประชาธิปไตยตะวันตก
การก่อกำเนิดของระบอบประชาธิปไตยในโลกตะวันตกมาจากรากฐานการดิ้นรนของชนชั้นใหม่ในสังคมที่เติบโตขึ้นมาพร้อม ๆ กับการปฏิวัติอุตสาหกรรม ให้หลุดพ้นจากอำนาจการปกครองของกษัตริย์ พระ และขุนนาง แล้วสร้างกฎเกณฑ์ใหม่เป็น “ตัวหนังสือ” ขึ้นมาเพื่อเป็นที่พึ่ง เป็นที่ยึดเหนี่ยว
การเคารพกฎหมายเคารพรัฐธรรมนูญของคนตะวันตกจึงเป็นไปด้วยจิตสำนึกเป็นหลัก ไม่ใช่เพราะเกรงกลัวถูกลงโทษ แต่ของบ้านเราเป็นการนำเอากรอบความคิด กรอบโครงสร้าง ที่เขาพัฒนามาแล้ว มาครอบทับกับสังคมที่มันมีพื้นฐานแตกต่าง การเคารพกฎหมายเคารพรัฐธรรมนูญโดยจิตสำนึกนอกจากจะไม่เกิดแล้ว ยังมีแต่การพยายามหลีกเลี่ยงหาช่องว่างช่องโหว่ในทุกทาง
ในตะวันตกมีการเมืองท้องถิ่นก่อน มีรัฐบาลท้องถิ่นที่เข้มแข็ง ในขณะที่บ้านเรายังไม่มีการเมืองท้องถิ่นและรัฐบาลท้องถิ่นเลย
วัฒนธรรมของสังคมไทยจึงยังเป็นแบบวัฒนธรรมตะวันออก
เป็นวัฒนธรรมผู้น้อยพึ่งผู้ใหญ่ เป็นวัฒนธรรมที่เห็นพวกพ้องสำคัญกว่าเรื่องของความถูกต้อง เป็นวัฒนธรรมที่เห็นความสำคัญของ “พรรคพวก” มากกว่า “พรรค” เป็นวัฒนธรรมที่คนในระดับรากหญ้าหรือแม้กระทั่งคนชั้นกลางส่วนใหญ่เรียกร้อ ความเด็ดขาด ความรวดเร็ว โดยไม่คำนึงกระบวนการทางนิติรัฐเท่าที่ควร พูดง่าย ๆ ว่าต้องการ “ผล” มากกว่า “วิธีการ” เสียงเรียกร้องผู้นำแบบจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ แบบจอมพล ป. พิบูลสงคราม หรือแม้กระทั่งแบบพล.อ.เปรม ติณสูลานนท์ จึงมีมาโดยตลอด
นี่คือโครงสร้างสังคมพื้นฐานที่ระบบกฎหมายและรัฐธรรมนูญของเรารับใช้ !
แม้การปฏิรูปการเมืองจะเกิดขึ้นในปี 2539 - 2540 แต่วิกฤตเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นก็ทำให้พันธมิตรกลุ่มทุนที่ร่วมกันก่อตั้งพรรคไทยรักไทยได้ประโยชน์ไปเต็ม ๆ จากเนื้อหาของรัฐธรรมนูญใหม่ที่มีมาตรการเพิ่มความเข้มแข็งให้ผู้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี จนพัฒนามาเป็นการรวมศูนย์ทางการเมืองและทางเศรษฐกิจไว้ที่คนคนเดียวจนต้องเกิดวิกฤตการเมืองครั้งใหญ่ขึ้น และวิกฤตนี้ยังดำรงมาจนถึงปัจจุบัน
การใช้อำนาจทางการเมืองถูกโครงสร้างรัฐธรรมนูญที่ริเริ่มตั้งแต่ปี 2517 และสมบูรณ์แบบในปี 2535 ผูกขาดอยู่กับเจ้าของพรรคการเมืองไม่กี่คนไม่กี่กลุ่ม
นี่คือสภาวะผูกขาดที่ 2 ที่ดำรงอยู่มามากกว่า 20 ปี
การเลือกตั้งแต่ละครั้ง การจัดตั้งรัฐบาลแต่ละครั้ง กระทั่งความปรองดองความสมานฉันท์ที่เป็นวาทกรรมใหม่ในรอบหลายปีมานี้ แท้จริงแล้วก็คือเสมือนเป็นการทอนเงินระหว่างกลุ่มอำนาจทางการเมือง หลังจากนั้นเมื่อจัดตั้งรัฐบาลเสร็จก็จะแปรเปลี่ยนไปเป็นการตั้งโต๊ะเก็บเงินของกลุ่มอำนาจทางการเมืองกลุ่มใหม่หรือพันธมิตรของกลุ่มอำนาจทางการเมืองกลุ่มใหม่ที่มีกลุ่มเก่ารวมอยู่ด้วย คนหย่อนบัตรเลือกก็แค่องค์ประกอบสร้างความถูกต้องชอบธรรมให้สมตามแบบพิธีเท่านั้น
จะปฏิรูปประเทศกันอย่างจริงจังก็จะต้องใช้ความกล้าหาญขจัดสภาวะ 2 ผูกขาดนี้
ขจัดการผูกขาดอำนาจบริหารราชการแผ่นดินของอำนาจรัฐส่วนกลาง
ขจัดการผูกขาดอำนาจการเมืองของกลุ่มทุนเจ้าของพรรคการเมือง
อาจพูดได้ว่าเมื่อร้อยกว่าปีก่อนเราเปลี่ยนระบบบริหารราชการแผ่นดิน แต่ไม่ได้เปลี่ยนระบอบการเมือง
การปรับเปลี่ยนโครงสร้างระบบบริหารราชการแผ่นดินยุคนั้นส่วนหนึ่งเป็นการลอกเลียนแบบจากการปกครองอาณานิคมของประเทศตะวันตก ที่ตอบสนองอย่างดีกับระบอบการเมืองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ อันเป็นการปกครองแบบบังคับบัญชาควบคุมจากเจ้าหน้าที่ระดับสูงลงสู่ระดับล่าง และเป็นการปกครองแบบใช้กลไกและเครื่องมือรัฐมาควบคุมประชาชนให้ทำตาม
ในช่วงแรกยังไม่เป็นปัญหาอะไรมากมายนัก กลับสร้างความเจริญรุ่งเรืองด้วยซ้ำ
เพราะแม้จะไม่ได้เปลี่ยนระบอบการเมือง แต่ผู้ปกครองในระบอบเก่ายังมี “ทศพิธราชธรรม” เป็นหลักนำ
แต่เมื่อสิ้นสุดระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองที่ตามมาส่วนใหญ่เป็นเพียงการเปลี่ยนแปลงรูปแบบ โดยนำโครงสร้างรูปแบบโครงสร้างระบอบการเมืองแบบใหม่ที่เรียกว่าประชาธิปไตยมาครอบทับลงไปบนโครงสร้างพื้นฐานของระบอบเดิม อันได้แก่โครงสร้างอำนาจนิยม และระบบอุปถัมภ์
และที่สำคัญคือยังคงระบบบริหารราชการแบบเดิมไว้
การบริหารราชการแผ่นดินทั้งประเทศถูกผูกขาดอำนาจอยู่กับอำนาจรัฐส่วนกลาง
นี่คือสภาวะผูกขาดที่ 1 ที่ดำรงมากว่า 100 ปี
การเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อปี 2475 เป็นการเปลี่ยนอำนาจการปกครองจากพระมหากษัตริย์มาสู่กลุ่มขุนนาง และต่อมาก็เป็นการเปลี่ยนถ่ายจากขุนนางพลเรือนไปสู่ขุนนางทหารในการรัฐประหารหลายครั้ง
เรื่อยมาจนถึงเหตุการณ์ 14 ตุลาคม 2516 นักการเมืองพลเรือนจึงเริ่มมีบทบาทมากขึ้น แต่ใจความหลักก็ยังเป็นการเปลี่ยนหน้า เปลี่ยนชุดของชนชั้นปกครอง ที่ขึ้นมาสวมทับบนโครงสร้างเดิมของสังคมไทยที่มีมาตั้งแต่รัชกาลที่ 5
ความหมายของเหตุการณ์ 14 ตุลาคม 2516 ก็คือเป็นจุดเริ่มต้นที่ทำให้ “พ่อค้า” หรือ “ทุน” เข้ามาสู่การเมืองได้มากขึ้น
แทนที่พวกเขาจะจ่ายส่วนเกินทางเศรษฐกิจให้ขุนนางทหารเพื่ออภิสิทธิ์ ในการทำมาหากิน พวกเขาก็หันมาจ่ายนักการเมืองอาชีพแทน หรือไม่ก็เดินเข้ามาสู่การเมืองเสียเอง การเปลี่ยนผู้กุมอำนาจจากทหารเป็นนักการเมือง-พรรคการเมือง ไม่ได้มีความหมายใหม่อะไรเลย นอกจากการเปลี่ยนให้คนกลุ่มใหญ่ขึ้นมาครองอำนาจการเมือง แทนที่จะเป็นนายพลนายพัน ก็เป็นนักการเมืองและพรรคการเมือง
แต่คนกลุ่มใหญ่ขึ้นนั้นก็ยังเป็นคนส่วนน้อยของสังคมไทยอยู่ดี
และคนกลุ่มใหญ่ขึ้นนั้น ก็คงยังทำมาหากินด้วยอภิสิทธิ์อยู่ดี แต่เป็นอภิสิทธิ์ที่แนบเนียนขึ้น แยบยลขึ้น และมีนวัตกรรมใหม่ ๆ ขึ้น
สังคมไทยมักจะแก้ไขโครงสร้างส่วนบน แต่โครงสร้างส่วนล่างหรือรากฐานของสังคมไทยกลับเปลี่ยนแปลงน้อยมาก ในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 1 เมื่อปี 2504 ซึ่งเป็นแผนพัฒนาประเทศให้เป็นประเทศอุตสาหกรรมส่งออก ได้ส่งผลกระทบให้เกิดการดึงทรัพยากรจากชนบทเข้ามาสู่เมือง เป็นการขยายระบบอุปถัมภ์ในเชิงวัฒนธรรมเข้าสู่โครงสร้างเศรษฐกิจ คนในเมืองคือผู้ที่ได้อรรถประโยชน์ในทรัพยากร ซึ่งต่อจากนั้นทรัพยากรก็ถูกดูดไปต่างประเทศ ส่วนคนในภาคชนบทกลับเป็นเหยื่อที่ถูกทำร้าย ถูกเอาเปรียบตลอด ทั้งยังถูกมองว่ามีความล้าหลังทางแนวคิดประชาธิปไตย เพราะมีการซื้อสิทธิขายเสียงกันมาก
ทำให้การปกครองระบอบประชาธิปไตยที่เรานำเข้ามาจากตะวันตกไม่ประสบความสำเร็จ แม้จะมีการปฏิรูปการเมืองไปแล้วในช่วงปี 2538 - 2540
การปฏิรูปการเมืองก็คือการใช้มาตรการทางกฎหมายในการลิขิตให้การเมืองบริสุทธิ์
แต่ไม่สำเร็จ !
เพราะวัฒนธรรมในระบบอุปถัมภ์ขัดแย้งโดยสิ้นเชิงกับวัฒนธรรมในระบอบประชาธิปไตยตะวันตก
การก่อกำเนิดของระบอบประชาธิปไตยในโลกตะวันตกมาจากรากฐานการดิ้นรนของชนชั้นใหม่ในสังคมที่เติบโตขึ้นมาพร้อม ๆ กับการปฏิวัติอุตสาหกรรม ให้หลุดพ้นจากอำนาจการปกครองของกษัตริย์ พระ และขุนนาง แล้วสร้างกฎเกณฑ์ใหม่เป็น “ตัวหนังสือ” ขึ้นมาเพื่อเป็นที่พึ่ง เป็นที่ยึดเหนี่ยว
การเคารพกฎหมายเคารพรัฐธรรมนูญของคนตะวันตกจึงเป็นไปด้วยจิตสำนึกเป็นหลัก ไม่ใช่เพราะเกรงกลัวถูกลงโทษ แต่ของบ้านเราเป็นการนำเอากรอบความคิด กรอบโครงสร้าง ที่เขาพัฒนามาแล้ว มาครอบทับกับสังคมที่มันมีพื้นฐานแตกต่าง การเคารพกฎหมายเคารพรัฐธรรมนูญโดยจิตสำนึกนอกจากจะไม่เกิดแล้ว ยังมีแต่การพยายามหลีกเลี่ยงหาช่องว่างช่องโหว่ในทุกทาง
ในตะวันตกมีการเมืองท้องถิ่นก่อน มีรัฐบาลท้องถิ่นที่เข้มแข็ง ในขณะที่บ้านเรายังไม่มีการเมืองท้องถิ่นและรัฐบาลท้องถิ่นเลย
วัฒนธรรมของสังคมไทยจึงยังเป็นแบบวัฒนธรรมตะวันออก
เป็นวัฒนธรรมผู้น้อยพึ่งผู้ใหญ่ เป็นวัฒนธรรมที่เห็นพวกพ้องสำคัญกว่าเรื่องของความถูกต้อง เป็นวัฒนธรรมที่เห็นความสำคัญของ “พรรคพวก” มากกว่า “พรรค” เป็นวัฒนธรรมที่คนในระดับรากหญ้าหรือแม้กระทั่งคนชั้นกลางส่วนใหญ่เรียกร้อ ความเด็ดขาด ความรวดเร็ว โดยไม่คำนึงกระบวนการทางนิติรัฐเท่าที่ควร พูดง่าย ๆ ว่าต้องการ “ผล” มากกว่า “วิธีการ” เสียงเรียกร้องผู้นำแบบจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ แบบจอมพล ป. พิบูลสงคราม หรือแม้กระทั่งแบบพล.อ.เปรม ติณสูลานนท์ จึงมีมาโดยตลอด
นี่คือโครงสร้างสังคมพื้นฐานที่ระบบกฎหมายและรัฐธรรมนูญของเรารับใช้ !
แม้การปฏิรูปการเมืองจะเกิดขึ้นในปี 2539 - 2540 แต่วิกฤตเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นก็ทำให้พันธมิตรกลุ่มทุนที่ร่วมกันก่อตั้งพรรคไทยรักไทยได้ประโยชน์ไปเต็ม ๆ จากเนื้อหาของรัฐธรรมนูญใหม่ที่มีมาตรการเพิ่มความเข้มแข็งให้ผู้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี จนพัฒนามาเป็นการรวมศูนย์ทางการเมืองและทางเศรษฐกิจไว้ที่คนคนเดียวจนต้องเกิดวิกฤตการเมืองครั้งใหญ่ขึ้น และวิกฤตนี้ยังดำรงมาจนถึงปัจจุบัน
การใช้อำนาจทางการเมืองถูกโครงสร้างรัฐธรรมนูญที่ริเริ่มตั้งแต่ปี 2517 และสมบูรณ์แบบในปี 2535 ผูกขาดอยู่กับเจ้าของพรรคการเมืองไม่กี่คนไม่กี่กลุ่ม
นี่คือสภาวะผูกขาดที่ 2 ที่ดำรงอยู่มามากกว่า 20 ปี
การเลือกตั้งแต่ละครั้ง การจัดตั้งรัฐบาลแต่ละครั้ง กระทั่งความปรองดองความสมานฉันท์ที่เป็นวาทกรรมใหม่ในรอบหลายปีมานี้ แท้จริงแล้วก็คือเสมือนเป็นการทอนเงินระหว่างกลุ่มอำนาจทางการเมือง หลังจากนั้นเมื่อจัดตั้งรัฐบาลเสร็จก็จะแปรเปลี่ยนไปเป็นการตั้งโต๊ะเก็บเงินของกลุ่มอำนาจทางการเมืองกลุ่มใหม่หรือพันธมิตรของกลุ่มอำนาจทางการเมืองกลุ่มใหม่ที่มีกลุ่มเก่ารวมอยู่ด้วย คนหย่อนบัตรเลือกก็แค่องค์ประกอบสร้างความถูกต้องชอบธรรมให้สมตามแบบพิธีเท่านั้น
จะปฏิรูปประเทศกันอย่างจริงจังก็จะต้องใช้ความกล้าหาญขจัดสภาวะ 2 ผูกขาดนี้
ขจัดการผูกขาดอำนาจบริหารราชการแผ่นดินของอำนาจรัฐส่วนกลาง
ขจัดการผูกขาดอำนาจการเมืองของกลุ่มทุนเจ้าของพรรคการเมือง
