Konrad Witz คือ ศิลปินชาวเยอรมันผู้มีชื่อเสียงโด่งดังในคริสต์ศตวรรษที่ 15 เขาถือกำเนิดที่เมือง Rothweil ซึ่งตั้งอยู่ใกล้แม่น้ำ Neckar ในแคว้น Württemberg ของเยอรมนี ในราว ค.ศ.1400-1410 ดังนั้นจึงเป็นจิตรกรร่วมรุ่นกับ Jan van Eyck และ Roger van der Weyden
โลกไม่รู้ประวัติชีวิตของ Witz มาก รู้แต่เพียงว่าก่อนที่ Leonardo da Vinci จะเกิดประมาณ 20 ปี Witz ได้บุกเบิกโลกศิลปะของการวาดภาพในเยอรมนี โดยได้ใช้ชีวิตวัยหนุ่มในเนเธอร์แลนด์หลายปี จึงมีความรู้เกี่ยวกับผลงานของ van Eyck และ van der Weyden ดี แต่ไม่ได้เลียนแบบการวาดภาพของสุดยอดจิตรกรชาวดัตซ์เหล่านั้น เพราะ Witz มีสไตล์การวาดภาพที่เป็นตนเองค่อนข้างมาก เช่น ในขณะที่จิตรกรคนอื่นชอบวาดภาพที่แสดงความหรูหรา มั่งคั่ง และฟุ้งเฟ้อของผู้คนในสังคม Witz กลับชอบวาดสิ่งที่เป็นจริง ไม่ว่าจะเป็นสิ่งของและบรรยากาศที่มีแสงหรือเงา ในขณะที่จิตรกรคนอื่นชอบวาดภาพของวัตถุเล็กๆ อย่างละเอียดบรรจง Witz กลับชอบวาดภาพทิวทัศน์ขนาดใหญ่ และไม่ชอบวาดภาพชีวิตนิ่ง หรือภาพภายในอาคาร ความแปลกแยกที่แตกต่างจากทุกคนเช่นนี้ทำให้ผลงานของ Witz ไม่เป็นที่ชื่นชมมากในขณะที่ยังมีชีวิตอยู่ แต่เมื่อ Witz เสียชีวิตไปแล้ว เขากลับเป็นจิตรกร ในสมัยก่อนยุค Renaissance ที่ชาวเยอรมันชื่นชมมากที่สุดคนหนึ่ง
ในปี 1434 Witz ได้เดินทางไปเมือง Basle ในสวิสเซอร์แลนด์ และได้สมรสกับหลานสาวของจิตรกรสวิสชื่อดังคือ Nicolaus Rasch จากนั้นก็ได้ทำงานศิลปะร่วมกับลุงของภรรยา จนมีชื่อเสียงและได้รับเลือกเป็นสมาชิกของสมาคมศิลปินที่นั่น ภาพวาดของ Witz ตามปรกติมักแสดงลักษณะการแต่งตัวของผู้คนในสมัยนั้น โดยไม่เน้นรายละเอียดด้านสรีระของร่างกาย ไม่เน้นการเคลื่อนไหว และไม่วาดภาพเหมือนที่แสดงใบหน้าตรงๆ แต่เน้นการใช้แสงและเงา ในฉาก (ทั้งหน้าฉากและหลังฉาก) จึงแสดงให้เห็นเทคนิคการวาดภาพในสามมิติ (perspective) ดังจะเห็นได้ในภาพวาดขนาด 132 x 154 เซนติเมตรชื่อ “The Miraculous Draught of Fishes” ซึ่งขณะนี้อยู่ที่ Musee d’Art et d’ Histoire ในกรุง Geneva จุดน่าสนใจและความสำคัญของภาพนี้ คือ เป็นภาพแรกของโลกที่คนดูภาพสามารถบอกได้ว่า ศิลปินผู้วาดยืนวาด ณ ที่ใด โดยผู้ที่วาดภาพนี้คือ Conradus Sapientus ซึ่งเป็นชื่อละตินของ Witz
ภาพ The Miraculous Draught of Fishes แสดงเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นตามคัมภีร์ไบเบิลว่า วันหนึ่งในฤดูร้อนที่ทะเลสาบ Galilee ขณะบรรดาสานุศิษย์ของพระเยซู อันประกอบด้วยศิษย์ชื่อ John และ Peter กับคนอื่นๆ อีก 4 คนกำลังทอดแหจับปลาอยู่ริมทะเลสาบ แต่ปรากฎว่าจับอะไรไม่ได้เลย ตั้งแต่ยามดึกตลอดจนถึงเวลาเช้าของวันต่อมา ทันใดนั้นทุกคนที่อยู่บนเรือก็ได้ยินเสียงตะโกนจากชายแปลกหน้าคนหนึ่งซึ่งกำลังยืนอยู่ที่ริมฝั่งทะเลสาบว่า ให้เหวี่ยงแหไปทางกราบขวาของเรือ แล้วจะจับปลาได้ ทุกคนบนเรือก็ทำตามทันที ปรากฏว่า จับปลาได้เต็มแห เมื่อลูกศิษย์คนหนึ่งจำเสียงของชายแปลกหน้าได้ว่า เป็นเสียงของพระเยซูที่ตนกับเพื่อนๆ เป็นสาวกจึงบอกเพื่อนๆ ว่าชายแปลกหน้าคนนั้นคือพระเยซู ทันทีที่ศิษย์ชื่อ Peter ได้ยินว่า ชายคนนั้นคือพระบุตร เขาก็กระโจนลงน้ำ เพื่อว่ายน้ำมาหาชายที่กำลังยืนอยู่บนฝั่ง ส่วนศิษย์คนอื่นๆ ก็ยังนั่งอยู่บนเรือต่อไป
ประเด็นสำคัญของเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นนี้ มิใช่เรื่องที่สานุศิษย์จับปลาได้มาก แต่เป็นเรื่องการปรากฏกายของพระเยซูให้บรรดาศิษย์ได้เห็นเป็นครั้งแรกว่า หลังจากที่พระองค์ทรงสิ้นพระชนม์บนไม้กางเขน บัดนี้พระองค์ได้ทรงฟื้นคืนชีพแล้ว และสถานที่พระองค์ทรงปรากฏกายนั้น ตามคัมภีร์ คือที่ทะเลสาบ Galilee แต่ Konrad Witz กลับวาดภาพของเหตุการณ์ว่า เกิดที่ทะเลสาบ Geneva ซึ่งเป็นทะเลสาบที่มีเทือกเขา Alps เป็นฉากหลัง
ถ้าพินิจพิศดูจากภาพ ตำแหน่งที่ Witz ยืนวาดคือบนถนน Quai Montblanc ซึ่งปัจจุบันทอดขนานกับฝั่งของทะเลสาบ ข้างขวาของภาพมีหอคอย ฉากหลังเป็นทิวเขา และเนินเขา ภูเขาที่อยู่ทางขวาชื่อ Petit Saliève ภูเขาตรงกลางชื่อ Môle Pointu และทางซ้ายคือ ยอดเขา Voirons ไกลออกไปเป็นฉากหลังคือ ยอดเขา Montblanc การวาดภาพทิวทัศน์ที่ครอบคลุมรายละเอียดทางภูมิศาสตร์มากเช่นนี้ เป็นสิ่งที่ไม่มีจิตรกรคนใดในอดีตเคยทำมาก่อน อันที่จริง พี่น้องตระกูล van Eyck ได้เคยวาดภาพทิวทัศน์ขนาดใหญ่เช่นนี้ตั้งแต่ปี 1432 แต่มันเป็นภาพวาดในจินตนาการ มิใช่ภาพจริง ส่วนภาพที่ Konrad Witz วาดเป็นภาพทิวทัศน์จริงของบริเวณโดยรอบทะเลสาบ Geneva
หลังจากที่วาดภาพนี้เพื่อประดับที่มหาวิหาร St. Peter’s Cathedral แล้ว Witz ก็เสียชีวิต โดยทิ้งมรดกที่เป็นภาพวาดทั้งหมดประมาณ 20 ภาพ ณ วันนี้ ภาพส่วนใหญ่ของ Witz อยู่ที่หอศิลป์ในเมือง Basle เหตุการณ์นี้ทำให้นักประวัติศิลปะหลายคนลงความเห็นว่า Witz เป็นจิตรกรสวิส ซึ่งไม่น่าจะถูกต้อง เพราะในสมัยนั้น ประเทศสวิสเซอร์แลนด์ยังไม่มีในโลก ถ้าเราดูภาพอย่างใกล้ชิด เราก็จะเห็นว่า พระเยซูในภาพไม่ได้ประทับยืนอยู่บนฝั่ง แต่ประทับยืนอยู่บนผิวน้ำ ซึ่งตามคำบอกเล่าของลูกศิษย์ Matthew ที่ว่า บรรดาสานุศิษย์ได้เห็นพระเยซูเสด็จเดินบนน้ำมาหา และลูกศิษย์ชื่อ Peter ได้กระโดดลงน้ำ เพื่อว่ายน้ำไปต้อนรับ
ประเด็นที่เป็นอีกหนึ่งคำถามคือ เหตุใด Witz จึงวาดภาพทะเลสาบ Geneva แทนที่จะวาดภาพทะเล Galilee คำตอบคือผู้อุปถัมภ์ของเขา ซึ่งในที่นี้คือ Bishop แห่ง Geneva หรือมหาเศรษฐีชาวอิตาเลียนชื่อ Bartholomeo Vitelleschi เป็นคนกำหนดให้วาด และเมื่อท่านเศรษฐีเป็นเจ้าของครอบครองพื้นที่ส่วนใหญ่ในบริเวณทะเลสาบ จึงต้องการให้มีการบันทึกภาพของบริเวณนั้นเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร Witz ได้วาดภาพของพระองค์ของพระเยซูใหญ่กว่าสานุศิษย์ เพื่อให้เห็นความสำคัญของพระเยซู และให้พระองค์ทรงสวมเสื้อคลุมสีแดงที่ดูเด่น ภาพภูเขาที่อยู่เหนือพระเศียรคือภูเขา Môle Pointu ที่มีเมฆขนาดใหญ่ปกคลุมยอด ซึ่งมีความหมายว่า พระเยซูกำลังจะเสด็จกลับสู่สวรรค์
สำหรับจำนวนปลาที่จับได้นั้น ในคัมภีร์ของลูกศิษย์ John ระบุว่า มี 153 ตัว แต่ในภาพของ Witz มีเพียง 16-17 ตัวเท่านั้นเอง โดย Witz ได้วาดภาพมันให้อยู่ในแหในท่าต่างๆ และยังวาดภาพสะท้อนของปลาในน้ำด้วย แต่ไม่มีภาพสะท้อนของพระเยซูในน้ำ ซึ่งแสดงว่า กฎการสะท้อนและการหักเหของแสงไม่สามารถนำมาใช้ได้กับพระบุตรองค์เดียวของพระเจ้า และตามคำสอนในไบเบิลนั้น พระเยซูตรัสชวนศิษย์ให้มา “ตก” คน คือ เชิญชวนให้นับถือพระเจ้า โดยการเทศนาไม่ได้ให้มาตกปลา แต่ Witz ไม่ได้วาดภาพตามที่ไบเบิลกล่าวถึง เขากลับวาดตามสิ่งที่เขาเห็นและคิดว่าควรจะเป็น เช่น เห็นน้ำในบริเวณฉากหน้าใสสะอาดจนเห็นก้อนหินในทะเลสาบ แต่ผิวน้ำในบริเวณฉากหลังเป็นแผ่นราบเรียบ
Witz เสียชีวิตในปี 1445 สิริอายุประมาณ 40 ปี
อ่านเพิ่มเติมจาก Van Eyck to Dürer: The Influence of Early Netherlandish painting on European Art, 1430 – 1530 โดย Till-Holger Borchert จัดพิมพ์โดย Thames and Hudson, London ปี 2011
เกี่ยวกับผู้เขียน
สุทัศน์ ยกส้าน
ประวัติการทำงาน-ราชบัณฑิต สำนักวิทยาศาสตร์ สาขาฟิสิกส์และดาราศาสตร์ และ ศาสตราจารย์ ระดับ 11 ภาควิชาฟิสิกส์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ, นักวิทยาศาสตร์ดีเด่นและนักวิจัยดีเด่นแห่งชาติ สาขากายภาพและคณิตศาสตร์ ประวัติการศึกษา-ปริญญาตรีและโทจากมหาวิทยาลัยลอนดอน, ปริญญาเอกจากมหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนีย
อ่านบทความ สุทัศน์ ยกส้าน ได้ทุกวันศุกร์
