คนกินข้าว ต้องช่วยคนปลูกข้าว

ทำงานข่าวมาเกือบสิบปีไม่เคยเห็นราคาข้าวตกต่ำขนาดนี้มาก่อน ย้อนกลับไปสมัยเป็นเด็ก จำได้ว่าวิชาสังคมศึกษา บอกว่า ไทยส่งออกข้าวอันดับหนึ่งของโลก รู้สึกว่าข้าวไทยเจ๋งสุด ข้าวหอมมะลิไทยอร่อยสุด สำหรับคนไทย คนกินข้าว อาหารหลัก อาหารประจำวันประจำชาติก็ว่าได้ ข้าวในเมืองไทยจริงๆมีเป็นหมื่นสายพันธุ์เลยทีเดียวและมีข้าวอร่อยๆหลายพันธุ์มาก วันนี้เมื่อราคาข้าวตกต่ำก็เห็นที่คนไทยจะต้องลุกมาช่วยกันแล้วละครับ

ปีนี้ราคาข้าวตกต่ำขนาดที่ว่าราคาถูกกว่าอาหารหมาเสียอีก ทั้งที่ข้าวเป็นอาหารหลักของคนไทย แม้บางคนอาจจะบอกว่าไม่ชอบทานข้าว ชอบทานก๋วยเตี๋ยว แต่แป้งที่นำมาทำเส้นส่วนมากทำจากแป้งข้าวจ้าวเป็นส่วนผสมหลัก รวมไปถึงเส้นขนมจีน และขนมไทยๆอีกมากมายที่ทำจากแป้งข้าวจ้าวและข้าวเหนียวด้วย ข้าวอยู่ในอาหารหลายอย่างของคนไทยทั้งที่มาเป็นเม็ดๆหรือแปรรูปแล้ว

ปัญหาราคาข้าวตกต่ำมาก ตอนนี้ข้าวหอมมะลิ ความชื้น 15 เปอร์เซ็นต์กิโลละ 9 บาทหรือแค่6-7 บาท ถ้าความชื้นสูงกว่านี้ โรงสีรับซื้อข้าวขาว 5 % จากชาวนาเกวียนละ 5,000 ถึง 6,000 พันบาท โดยเฉพาะในช่วงเก็บเกี่ยว ข้าวออกใหม่มีความชื้นสูงเพราะผ่านหน้าฝนและน้ำท่วมก่อนเก็บเกี่ยว
ปัญหาข้าว เป็นปัญหาโครงสร้างทางเศรษฐกิจ การเมือง สังคมไทยมาโดยตลอด การแก้ปัญหาเฉพาะหน้าปลายเหตุในแต่ละปี เป็นเรื่องซ้ำซาก เกิดแล้วเกิดอีก หากไม่เอาจริงไม่แก้ปัญหาระดับโครงสร้าง ก็คงอยู่ในวังวนเช่นนี้ต่อไป

การปลูกข้าว เป็นอาชีพหลักของเกษตรกร การปลูกข้าวเป็นพืชเชิงเดียว ชาวนาปลูกข้าวอย่างเดียวเป็นปัญหาต่อรายได้และชีวิตความเป็นอยู่ความอดอยากยากจนของชาวนามายาวนาน

ข้าวที่ผลิตได้ในเมืองไทยมีจำนวนมากเกินกว่าการบริโภคภายในประเทศ ผลผลิตข้าวทั้งปี 2558/59 มีจำนวน 27.42 ล้านตัน เป็นข้าวนาปี 23.48 ล้านตัน ซึ่งผลผลิตข้าวไทยส่วนใหญ่ยังคงเป็นข้าวนาปี ที่ราคาผันผวนตามฤดูกาล บวกกับข้าวนาปรังผลิตได้อีก 3.94 ล้านตัน

ราคาข้าวตกต่ำเวลานี้มาจากหลายสาเหตุ เหตุสำคัญหนึ่งคือจำนวนผลผลิตข้าวมีมาก คนไทยบริโภคข้าวภายในประเทศราวปีละ 10 ล้านตัน ที่เหลือเกือบ20 ล้านตัน ส่งออกขายต่างประเทศ ไม่นับรวมข้าวค้างสต๊อคจากการรับจำนำข้าว ที่จริง เราผลิตข้าวเป็นพืชเศรษฐกิจเชิงเดี่ยวเพื่อส่งออกต่างประเทศมานานแล้ว ราคาข้าวจึงขึ้นกับ กลไกตลาดโลก เวลานี้ข้าวในตลาดโลกมีปริมาณมาก สต๊อคข้าวในหลายประเทศมีมากกว่าปกติ ขณะที่พื้นที่ปลูกข้าวในประเทศเพิ่มขึ้นราวสองล้านห้าแสนไร่ นักวิชาการประมาณว่าตอนนี้ไทยมีพื้นที่ปลูกข้าวราว 68.98 ล้านไร่

ปัญหาระดับรากลึกของการปลูกข้าวของไทย คือ โครงสร้างในการผลิต รัฐเคยส่งเสริมปลูกข้าวคุณภาพต่ำมานานหลายสิบปี อย่างเช่นข้าวพันธุ์ กข. เพื่อส่งออกและสร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจมากกว่าข้าวพันธุ์ดีและพันธุ์พื้นเมือง ซึ่งสูญหายไปมาก ในขณะเดียวกัน การผลิตข้าวไทยต้นทุนสูง ชาวนามีค่าใช้จ่ายทั้งค่าเช่า ค่าพันธ์ข้าว ค่าจ้างไถ ดำ เก็บเกี่ยว ค่าปุ๋ย ยาฆ่าแมลง ฯลฯ การเปลี่ยนโครงสร้างการผลิตที่สร้างปัญหาสะสมมานานต้องใช้เวลา การปรับเปลี่ยนสู่เทคโนโลยีการผลิตที่ยั่งยืน ทำนาปลอดสารพิษ รักษาพันธ์ข้าวคุณภาพ เป็นเรื่องใหญ่และสำคัญ ถึงจะยากแต่ต้องทำอย่างจริงจังทั้งนโยบายของรัฐ การปรับตัวของชาวนา และผู้บริโภค

จริงๆแล้วประเทศไทยนี่ก็แปลก ขายข้าวส่งออกเป็นอันดับหนึ่งมานานมาก เป็นรายได้หลักเข้าประเทศ ในขณะที่ชาวนาส่วนใหญ่ยากจน ยิ่งทำนายิ่งยากจน ยิ่งทำนายิ่งเป็นหนี้สิน ถูกกระทำกดขี่สารพัดทั้งจากพ่อค้าคนกลาง นายทุนขนาดใหญ่ โรงสี ที่เอาเปรียบชาวนากันมายาวนาน ชาวนาทำงานหนักมีรายได้น้อยจนแทบไม่มีจะกิน เจ็บไข้ได้ป่วยจากสารเคมี เป็นหนี้สินสิ้นเนื้อประดาตัว หากไม่มีการแก้ไขปัญหาทั้งระบบ ปัญหาชาวนากับราคาข้าวตกต่ำจะวนเวียนเกิดขึ้นทุกปี ต้องแก้ปัญหาระยะยาวในระดับโครงสร้างซึ่งต้องใช้เวลาและเอาจริงเอาจัง

อย่างไรก็ตาม ภายใต้วิกฤติราคาข้าวตกต่ำในครั้งนี้ ทำให้ผมได้เห็นสิ่งดีๆที่เกิดขึ้นจากความพยายามแก้ปัญหาเฉพาะหน้าระยะสั้น ทั้งจากชาวนาและผู้บริโภคที่พยายามช่วยเหลือชาวนา การที่ชาวนาจับมือช่วยกันขายข้าวโดยตรงกับผู้บริโภค เป็นเรื่องดีมากๆ ชาวนาควรทำแบบนี้นานแล้ว

ข้าวควรจะมีวางขายตามข้างทางเหมือนพืชผักผลไม้อื่นๆ แม้อาจจะขายไม่ได้ดีมากนัก แต่ข้าวเก็บได้นาน ไม่เน่าเสียง่ายหมือนผัเกผลไม้ ผมว่าแผงขายข้าวข้างทางควรมีในทุกจังหวัด คนขับรถผ่านสามารถซื้อกลับบ้านได้สะดวก ทุกบ้านต้องกินข้าว ข้าวเป็นอาหารจำเป็นที่ทุกคนต้องกินเป็นอาหารประจำวัน การขายตรงโดยจากชาวนาผู้ผลิตถึงผู้บริโภคโดยไม่ต้องไปผ่านพ่อค้าคนกลาง เป็นเรื่องที่ทำได้อยู่แล้ว

ถ้าชาวนาจับมือกันอย่างเหนี่ยวแน่น ขยายวิสาหกิจชุมชน สร้างชุมชนที่เข้มแข็ง มีการตั้งโรงสีชุมชน จัดตั้งสหกรณ์ จัดระบบการขายออนไลน์ สร้างเครือข่ายความร่วมมือ ฯลฯ ชาวนาจะมีอำนาจต่อรองมากขึ้น กำหนดราคาในตลาดขายตรงได้ ในขณะที่ผู้บริโภคสามารถซื้อข้าวได้ในราคาถูกกว่าในห้าง ได้ข้าวคุณภาพดีกว่า รู้ที่มาของข้าว เลือกส่งเสริมข้าวอินทรีย์ และ บริโภคข้าวปลอดสารพิษ ก็จะเป็นการส่งเสริมการผลิตข้าวแบบยั่งยื่นได้อีกทางหนึ่ง

เดี๋ยวนี้ ในทุกจังหวัด เราจะเห็นการก่อสร้างอาคารสำนักงาน อบต. ที่มักสร้างตึกซะใหญ่โต ชนิดเข้าไปเดินนี่มีหลงแถมหลอน บางแห่งใหญ่กว่าที่ว่าการระดับอำเภอเสียอีก แปลว่างบการก่อสร้างลงไปก้อนใหญ่พอสมควร นี่ยังไม่นับว่ามีการคอรัปชั่นในการก่อสร้างกันเบิกบาน ไอ้เงินงบประมาณต่างๆเหล่านี้ควรมีไว้ช่วยเหลือชาวบ้านชาวนาชาวไร่ในพื้นที่ หรือเอาไปพัฒนาที่ชาวบ้านได้ประโยชน์ยังจะดีเสียกว่า

ยามที่ชาวนาลำบากราคาข้าวตกต่ำ บรรดาเจ้าสัว นักธุรกิจรวยๆมากมายที่เป็นเจ้าของห้างใหญ่ๆหรือร้านสะดวกซื้อต่างๆเงียบกริบ ไม่เห็นออกมาเอ่ยปากช่วยเหลือชาวนากันเลย ผิดกับเหล่าดาราที่ออกมายอมให้ชาวนาใช้พื้นที่ร้านตัวเองขายข้าวได้ หรือให้ชาวนาสามารถขายข้าวผ่านโซเซี่ยลมีเดียต่างๆของตนเองได้อย่างเต็มที่

ในขณะที่นักการเมืองและนักธุรกิจหลายคนหุบปากกันสนิท ก็ต้องขอตบมือรัวๆให้กับดร.อาทิตย์ อุไรรัตน์ อธิการบดีมหาวิทยาลัยรังสิต ประกาศให้นักศึกษามหาวิทยาลัยรังสิตที่เป็นลูกชาวนา สามารถเอาข้าวมาจ่ายค่าหน่วยกิตแทนเงินได้ แหมไอเดียเลิสมากครับ

ในความยากลำบากของชาวนา เราได้เห็นน้ำใจของคนในสังคมไทย และการคิดค้นแก้ปัญหาหาทางออกเฉพาะหน้า ส่วน การแก้ปัญหาระยะยาวในระดับโครงสร้างรัฐต้องทำอย่างจริงจังโดยการมีส่วนร่วมของชาวนาและการสนับสนุนจากคนไทยผู้บริโภค ในวิกฤติยังมีโอกาสเสมอครับ