ตามหานายหนัง-นักเล่านิทานในยามวิกาล (๓) : กั้น ทองหล่อ / จรูญ หยูทอง-แสงอุทัย

 
คอลัมน์  :  คนคาบสมุทรมลายู
โดย...จรูญ  หยูทอง-แสงอุทัย
 
 
“นามว่ากั้น  มิอาจกั้น  เชิงชั้นศิลป์
สถิตถิ่น  น้ำกระจาย  ใกล้สงขลา
เรื่องก็เด่น  เล่นก็ดี  มีปัญญา
ตลกฮา  ลึกล้ำ  เป็นคำคม
พูดกินรูป  มากมาย  ได้หลายเสียง
สืบสำเนียง  ไพเราะ  ได้เหมาะสม
สอนลูกศิษย์  ไว้ทุกหน  คนนิยม
ยกชูชม  หนังกั้น  ขึ้นชั้นครู”
 
(กลิ่น  คงเหมือนเพชร.  บทกวีดอกไม้บานเล่ม  ๒๓.นายหนัง)
 
“กั้น ทองหล่อ”  เป็นหนังตะลุงชั้นครูคนหนึ่งของภาคใต้ ที่มีชื่อเสียงโด่งดังตั้งแต่เริ่มแสดงหนังตะลุงจนกระทั่งชรา
 
กั้น ทองหล่อ เกิดเมื่อวันที่ ๑๗ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๕๓ ที่บ้านเลขที่ ๒๓๔ หมู่ที่ ๒ ตำบลพะวง อำเภอเมือง จังหวัดสงขลา เป็นบุตรคนที่ ๒ ในจำนวน ๕ คน ของนายคง-นางชุม ทองหล่อ ได้รับการศึกษาขั้นต้นที่โรงเรียนวัดน้ำกระจาย ตำบลพะวง จนกระทั่งจบชั้นประถมศึกษาปีที่ ๔ ได้รับการศึกษาสูงสุดชั้น ม.๑ จากโรงเรียนมหาวชิราวุธ อำเภอเมือง จังหวัดสงขลา
 
กั้น ทองหล่อ เริ่มแสดงหนังตะลุงครั้งแรกเมื่ออายุ ๑๓ ปี โดยที่ไม่ได้หัดหนังตะลุงมาก่อนเลย แต่แสดงได้เพราะใจรัก และดูหนังตะลุงเป็นประจำมาตั้งแต่เด็ก หลังจากแสดงหนังตะลุงครั้งแรกแล้วเป็นที่ชื่นชอบของชาวบ้านเป็นอันมาก มีผู้มาว่าจ้างให้ไปแสดงหนังตะลุงมิได้ขาด
 
หนังกั้น ได้แสดงหนังตะลุงจนมีชื่อเสียงโด่งดังขึ้นเรื่อยๆ จนกระทั่งปี พ.ศ.๒๔๗๐ อายุได้ ๑๗ ปี เกิดท้อถอยในการแสดงหนังตะลุงขึ้นมา เพราะเห็นเพื่อนๆ ที่เคยเรียนหนังสือมาด้วยกันรับราชการกันหลายคน ตัวเองก็อยากจะรับราชการบ้าง จึงตัดสินใจบวชเป็นสามเณรเรียนทางธรรมอยู่ที่วัดน้ำกระจาย บรรพชาอยู่ได้ ๒ ปี ก็สอบนักธรรมโทได้ ก็ลาสิกขามาเป็นครูอยู่ได้ไม่ถึงปีก็ได้รับการขอร้องจากญาติพี่น้อง และชาวบ้านให้ลาออกจากครูไปแสดงหนังตะลุงอีก เพราะชาวบ้านเห็นว่าหนังตะลุงดีๆ ในแถบนั้นหาได้ยากมาก
 
ผู้ที่เป็นตัวตั้งตัวตีอย่างแข็งขันให้ครูกั้น ลาออกคือ หนังเอียด ปากพล (หนังตะลุงชื่อดังของจังหวัดสงขลาคนหนึ่ง มีชื่อเสียงอยู่ระหว่างปี พ.ศ.๒๔๕๘-๒๔๗๕) ซึ่งเป็นอาของครูกั้นเอง
 
กั้น ทองหล่อ ทนรบเร้าไม่ไหว จึงตัดสินใจลาออกจากครูมาแสดงหนังตะลุงตามคำขอร้องตั้งแต่นั้นมา
 
ปี พ.ศ.๒๔๗๖ อายุหนังกั้นได้ ๒๓ ปี ได้สมรสกับ นางสาวฉิ้น บุตรของนายเอียด บ้านน้ำกระจาย  เมื่อสมรสแล้วก็ให้ภรรยาทำนาทำสวน ส่วนหนังกั้นเองได้แสดงหนังตะลุงไปทั่วทุกจังหวัดในภาคใต้ ตลอดไปจนถึงประเทศมาเลเซีย
 
เมื่อหนังกั้นแสดงหนังตะลุงจนมีชื่อเสียงโด่งดังแล้วก็มีผู้มาสมัครเป็นศิษย์กันมากมาย บรรดาศิษย์ที่มีชื่อเสียงทั้งในอดีต และปัจจุบันมีอยู่หลายคน เช่น หนังพร้อม อัศวิน หนังพร้อมน้อย หนังนครินทร์ ชาทอง หนังประเคียง ระฆังทอง หนังเชย เชี่ยวชาญ หนังแคล้ว เสียงทอง เป็นต้น
 
หนังกั้น เป็นหนังตะลุงที่รักษาศิลปะในการแสดงหนังตะลุงแบบโบราณมาตลอด ไม่ว่าจะเป็นเครื่องดนตรี รูปหนังตะลุง และแนวการแสดง เรื่องที่ใช้การแสดงก็เป็นเรื่องที่หนังกั้นจะไม่ค่อยแสดงซ้ำเรื่องในที่เดียวกัน จึงเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้ประชาชนไม่เบื่อหน่าย เรื่องที่หนังกั้นประพันธ์ และทำให้มีชื่อเสียงโด่งดังมากที่สุดคือเรื่อง “ยอดชายนายบุญ” หนังกั้นมีลีลาการแสดงเฉพาะตัวไม่เลียนแบบการแสดงจากใคร  การว่ากลอนก็ว่ากลอนปฏิภาณทั้งสิ้น เพราะฉะนั้นเรื่องที่แสดงแต่ละเรื่องจึงไม่มีกลอนซ้ำกันเลย
 
ศาสตราจารย์สุธิวงศ์  พงศ์ไพบูลย์ (๒๕๔๘ : ๒๒)  อดีตผู้สถาปนา และอดีตผู้อำนวยการสถาบันทักษิณคดีศึกษา  เมธีวิจัยอาวุโสสาขาสังคมศาสตร์  สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) เคยกล่าวยกย่องหนังกั้น  ทองหล่อ  ว่า  หนังกั้น  ทองหล่อ  ซึ่งมีชื่อเสียงมาก  ท่านไม่ได้ต่างกับคนอื่นหรอกในการขึ้นไปเล่นหนังตะลุงบนโรง  แต่สิ่งที่หนังกั้นมีมากกว่าคนอื่นก็คือ ศิลปาการที่ท่านถ่ายทอดออกมาแล้ว  มันไปสร้างจิตสำนึก  สร้างความรู้สึก  สร้างปัญญาให้แก่ผู้ชม  เรื่องก็ดี  บทกลอนก็ดี  การตลกก็ดี  หนังกั้นพยายามสอดแทรกสิ่งเหล่านี้  คือ เป็นผู้นำทางจิตวิญญาณทางความคิดของผู้ชมไปโดยการใช้หนังตะลุงเป็นเพียงสื่อเท่านั้นเอง
 
หนังอิ่มเท่ง (อิ่ม  จิตภักดี.  ๒๕๔๓ : ๙๒)  ศิลปินแห่งชาติสาขาการแสดงพื้นบ้าน (หนังตะลุง) เคยกล่าวถึงหนังกั้น  ทองหล่อ  ในฐานะหนังรุ่นพี่ของตนว่า  ฉันจะยกตัวอย่างหนังที่เล่นดัง  เล่นดี  เล่นถูกต้อง  เล่นถูกใจ  เล่นเป็นเป็นตัวอย่างให้แก่เรารุ่นหลัง และยังซาบซึ้งอยู่ทุกวันนี้ไม่มีใครเหมือน  ไม่มีหนังไหนจับ  ไม่มีใครที่จะเทียบได้  ไม่มีใครเทียมได้  เป็นยุคที่ปรับปรุงให้หนังตะลุงเรานี้เข้ามาในยุคพัฒนาในทุกวันนี้  เมื่อก่อนหนังตะลุงเรานี้พูดทองแดง  พูดไม่ค่อยเป็นกัน  ภาษาใต้กับภาษากลางปนกัน  ตอนนั้นท่านมาปรับปรุงให้หนังเราเข้ามาทันยุคสมัย  แล้วแสดงหนังดัง  แสดงหนังดี  แสดงหนังเป็น  แสดงหนังถูกต้อง  แสดงหนังถูกใจ  ท่านผู้นั้นคือ  พี่กั้น  ซึ่งฉันไม่อยากจะเอามาพูด  ถ้าพูดแล้วฉันพูดไม่ออก  เพราะฉันทั้งเคารพ และรักทุกอย่าง  หนังตะลุงนี้แหละฉันรับประกันพันเปอร์เซ็นต์ว่าแสดงหนังดัง  แสดงหนังดี  แสดงหนังเป็น  แสดงหนังถูกต้อง แล้วแสดงหนังถูกใจพวกเรา  ฉันสักครึ่งก็ไม่ได้เลย
 
หนังกั้น ใช้เวลาแสดงหนังตะลุงมาจนถึง พ.ศ.๒๕๒๖ รวมเวลาในการแสดงถึง ๖๐ ปีเศษ มีสถิติการแสดงหนังตะลุงดังนี้ จังหวัดสงขลาแสดงไม่น้อยกว่า ๒,๕๐๐ ครั้ง จังหวัดพัทลุง ตรัง ไม่น้อยกว่า ๑,๕๐๐ ครั้ง จังหวัดนครศรีธรรมราช สุราษฎร์ธานี กระบี่ ไม่น้อยกว่า ๘๐๐ ครั้ง จังหวัดยะลา ปัตตานี สตูล และนราธิวาส ไม่น้อยกว่า ๓๐๐ ครั้ง และประเทศมาเลเซียไม่น้อยกว่า ๖๐ ครั้ง
 
(ต่อตอน ๔)