สถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ (สดร. หรือ NARIT) กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัย และนวัตกรรม (อว.) เผย 2 นักดาราศาสตร์ไทยร่วมทีมวิจัยนานาชาติค้นพบพัลซาร์แมงมุมแม่ม่ายดำดวงใหม่ PSR J1544–2555 เป้าหมายใหม่สำหรับการศึกษาด้านฟิสิกส์ และวิวัฒนาการของพัลซาร์มากยิ่งขึ้น งานวิจัยดังกล่าวตีพิมพ์ลงในวารสาร Monthly Notices of the Royal Astronomical Society เมื่อวันที่ 16 กันยายน 2568 ที่ผ่านมา
ดร. ติณณ์ ทองมีอาคม และ ดร. อดิพล โพธิ์ศรีสม นักวิจัยจากสถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ ค้นพบ พัลซาร์แมงมุมแม่ม่ายดำดวงใหม่ PSR J1544–2555 มีคาบการหมุนเพียง 2.4 มิลลิวินาที และมีคาบวงโคจร 2.7 ชั่วโมง การค้นพบนี้เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาวิจัยในทีม TRAPUM (TRAnsients And PUlsars with MeerKAT) กลุ่มความร่วมมือนานาชาติเพื่อหาพัลซาร์ด้วยกล้องโทรทรรศน์วิทยุ MeerKAT ที่ประกอบด้วยจานรับสัญญาณถึง 64 จาน กระจายเป็นระยะทางกว่า 8 กิโลเมตรกลางทะเลทรายในแอฟริกาใต้
ดร. ติณณ์ ทองมีอาคม หนึ่งในทีมวิจัย กล่าวว่า การค้นหาเริ่มจากการระบุว่าวัตถุใดมีความเป็นไปได้ว่าจะเป็นพัลซาร์แมงมุม โดยใช้ตำแหน่งคร่าว ๆ ของรังสีแกมมาจากกล้องโทรทรรศน์อวกาศ Fermi ขององค์การบริหารการบินและอวกาศแห่งชาติ (NASA) จากนั้นสังเกตลักษณะการแปรแสงแบบเฉพาะของพัลซาร์แมงมุมในช่วงคลื่นที่ตามองเห็นด้วยอุปกรณ์ ULTRACAM จากกล้อง New Technology ของหอดูดาวท้องฟ้าซีกใต้แห่งยุโรป (ESO) ในประเทศชิลี และสุดท้ายยืนยันว่าเป็นพัลซาร์ด้วยกล้องโทรทรรศน์วิทยุ MeerKAT ของหอสังเกตการณ์ดาราศาสตร์วิทยุแอฟริกาใต้ (SARAO) ประเทศแอฟริกาใต้
งานวิจัยนี้แสดงให้เห็นความสำคัญของดาราศาสตร์ในช่วงหลายความยาวคลื่นทั้งคลื่นวิทยุ คลื่นที่ตามองเห็น และช่วงคลื่นรังสีแกมมา เพื่อที่จะค้นพบพัลซาร์แมงมุมใหม่ ๆ พร้อมทั้งได้สร้างแบบจำลองระบบพัลซาร์แมงมุมในช่วงแสงที่ตามองเห็น (optical modelling) และการจับเวลาพัลซาร์ (pulsar timing) ในช่วงคลื่นวิทยุและแกมมาร่วมกันอีกด้วย
สำหรับ “พัลซาร์” (pulsar) คือดาวนิวตรอนที่หมุนเร็วมาก เกิดจากดาวฤกษ์มวลมากที่สิ้นอายุขัยและยุบตัวลง พัลซาร์มีสนามแม่เหล็กอันทรงพลัง และปลดปล่อยสัญญาณวิทยุออกไปโดยรอบ คล้ายกับประภาคาร จากบนโลกจะสังเกตได้เป็นสัญญาณวิทยุที่กระพริบเป็นจังหวะ
พัลซาร์บางดวงนั้นหมุนรอบตัวเองด้วยความเร็วเหนือจินตนาการ โดยมีคาบการหมุนอยู่ในระดับมิลลิวินาที เราเรียกพัลซาร์เหล่านี้ว่า “พัลซาร์มิลลิวินาที” (millisecond pulsar; MSP) หากพัลซาร์นี้อยู่ในระบบดาวคู่ โดยที่ดาวคู่ของตนนั้นมีขนาดเล็ก อาจเป็นไปได้ว่าพัลซาร์นั้นได้ดูดกลืนหรือเป่ามวลคู่ของตนเองออก เปรียบได้กับแมงมุมแม่ม่ายดำที่กลืนกินคู่ของพวกมัน ด้วยเหตุนี้นักดาราศาสตร์จึงเรียกพัลซาร์ประเภทนี้ว่า “พัลซาร์แมงมุม” (spider pulsar) ซึ่งแบ่งออกเป็น พัลซาร์แมงมุมแม่ม่ายดำ (black-widow pulsar) ที่มีมวลของดาวคู่น้อยกว่า 10% ของมวลดวงอาทิตย์ และพัลซาร์แมงมุมหลังแดง (redback pulsar) มีมวลของดาวคู่ตั้งแต่ 10 ถึง 50% ของมวลดวงอาทิตย์
ปัจจุบัน นักดาราศาสตร์ทั่วโลกพบพัลซาร์แมงมุมแม่ม่ายดำทั้งหมดประมาณ 50 ดวงเท่านั้น ซึ่งพัลซาร์ประเภทนี้เป็นหนึ่งในช่วงรอยต่อสำคัญที่จะช่วยให้เราเข้าใจฟิสิกส์พลังงานสูง ระบบดาวคู่ และวิวัฒนาการของพัลซาร์ได้
การศึกษาวิจัยดาราศาสตร์ในช่วงคลื่นวิทยุ และการตีพิมพ์ผลงานการค้นพบพัลซาร์แมงมุมแม่ม่ายดำดวงใหม่ของนักวิจัยไทยในครั้งนี้ แสดงให้เห็นถึงบทบาทสำคัญของนักวิจัยในเวทีโลกได้ชัดเจนมากยิ่งขึ้น ปัจจุบัน ประเทศไทยได้พัฒนาขีดความสามารถด้านการวิจัยในสาขาดาราศาสตร์วิทยุอย่างต่อเนื่อง อาทิ การจัดตั้งหอสังเกตการณ์ดาราศาสตร์วิทยุแห่งชาติ ติดตั้งกล้องโทรทรรศน์วิทยุขนาด 40 เมตร และ 13 เมตร ที่ อ. ดอยสะเก็ด จ. เชียงใหม่ รวมถึงการเชื่อมต่อหอสังเกตการณ์ดาราศาสตร์วิทยุแห่งชาติกับเครือข่ายกล้องโทรทรรศน์วิทยุชั้นนำของโลก เช่น เยอรมนี จีน ญี่ปุ่น เป็นต้น อันจะนำมาซึ่งการค้นพบองค์ความรู้ใหม่ๆ ต่อไป
