สถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ (สดร. หรือ NARIT) ร่วมกับ หอดูดาวแห่งชาติเซี่ยงไฮ้ และมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ เดินหน้าสร้างกล้องโทรทรรศน์แบบวีกอสแห่งที่ 2 ของไทย สำหรับศึกษาวิจัยด้านภูมิมาตรศาสตร์ โดยใช้พื้นที่บริเวณศูนย์สมาร์ทฟาร์ม ภายในมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ สร้างหอสังเกตการณ์ วันนี้ดำเนินการติดตั้งจานสะท้อนสัญญาณขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 13 เมตรเป็นผลสำเร็จ เผยงานก่อสร้างคืบหน้าเกิน 80 เปอร์เซ็นต์ จากนี้เตรียมติดตั้งระบบควบคุม อุปกรณ์รับสัญญาณ และทดสอบการใช้งาน ก่อนเปิดใช้งานจริงร่วมกับกล้องโทรทรรศน์ที่เชียงใหม่ ภายในปี 2569
สถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติมีความร่วมมือกับหอดูดาวเซี่ยงไฮ้ นับตั้งแต่ปี 2560 เพื่อร่วมมือสร้างและติดตั้งกล้องโทรทรรศน์วิทยุแบบวีกอส ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 13 เมตร สำหรับศึกษาค้นคว้าด้านยีออเดซี (Geodesy) ซึ่งเป็นศาสตร์ว่าด้วยการวัดและทำความเข้าใจรูปทรงเรขาคณิตและสัณฐานของโลก ตำแหน่งของโลกในอวกาศ และสนามแรงโน้มถ่วง รวมถึงการเปลี่ยนแปลงของโลกเมื่อเวลาผ่านไป เพื่อยกระดับงานวิจัยและการพัฒนาเทคโนโลยีดาราศาสตร์วิทยุของไทย
กล้องโทรทรรศน์วิทยุแบบวีกอส (VLBI Global Observing System Telescope) ใช้เทคนิคการแทรกสอดระยะไกล (Very Long Baseline Interferometry: VLBI) โดยใช้กล้องโทรทรรศน์หลายตัวที่ตั้งอยู่ห่างกันมากกว่า 1,000 กิโลเมตร สังเกตวัตถุท้องฟ้าเดียวกันในเวลาเดียวกันผ่านอุปกรณ์รับสัญญาณย่านความถี่ S/X-band (2-14 GHz) ทำให้สามารถวัดค่าต่าง ๆ ได้อย่างแม่นยำถึงระดับ 0.1 มิลลิเมตร/ปี ข้อมูลที่ได้สามารถนำไปใช้ในการศึกษาการเคลื่อนตัวของเปลือกโลก การคำนวณพารามิเตอร์การหมุนของโลก (Earth Orientation Parameters: EOP) ตลอดจนประยุกต์ใช้กับระบบดาวนำทาง (GPS) การคาดการณ์ระดับน้ำทะเล และการประเมินความเสี่ยงจากภัยธรรมชาติ
ปัจจุบัน กล้องโทรทรรศน์แบบวีกอสแห่งแรกของไทยสร้างและติดตั้งแล้วเสร็จเมื่อปี 2567 และมีพิธีเปิดอย่างเป็นทางการ เมื่อวันที่ 16 พฤษภาคม 2568 ที่ผ่านมา ณ หอสังเกตการณ์ดาราศาสตร์วิทยุแห่งชาติ ภายในศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้อันเนื่องมาจากพระราชดำริ อ. ดอยสะเก็ด จ. เชียงใหม่
กล้องโทรทรรศน์วิทยุแบบวีกอสแห่งที่ 2 ได้รับชื่ออย่างเป็นทางการว่า “กล้องโทรทรรศน์วิทยุวลัยลักษณ์ 13 เมตร” ดำเนินการสร้างหอสังเกตการณ์ ซึ่งประกอบด้วย อาคารรองรับกล้องโทรทรรศน์วิทยุ (tower) อาคารควบคุม และห้องพักสำหรับเจ้าหน้าที่และนักวิจัย สำเร็จแล้ว โดยกล้องถูกขนส่งจากประเทศจีนมาถึงมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์เมื่อวันที่ 14 สิงหาคม 2568 และเริ่มกระบวนการติดตั้ง ตั้งแต่วันที่ 25 สิงหาคมเป็นต้นมา และเมื่อวันที่ 22 กันยายน 2568 ได้ดำเนินการยกจานสะท้อนสัญญาณขนาด 13 เมตรขึ้นติดตั้ง หลังจากนี้จะเข้าสู่ขั้นตอนติดตั้งระบบควบคุม อุปกรณ์รับสัญญาณ และทดสอบการใช้งานในลำดับถัดไป
สำหรับกล้องโทรทรรศน์ทั้งสองแห่ง ตั้งอยู่คนละแผ่นเปลือกโลก เนื่องจากภาคเหนือของไทยตั้งอยู่บนแผ่นเปลือกโลกยูเรเซียน (Eurasian Plate) และภาคใต้ของไทยตั้งอยู่บนเปลือกโลกซุนดา (Sunda Plate) ด้วยระยะห่างระหว่างกล้องที่ 1,132 กิโลเมตร ตามข้อกำหนดเงื่อนไขของระยะห่างที่เหมาะสมสำหรับเทคนิคแทรกสอดระยะไกล จึงนับว่าเป็นจุดที่เหมาะสม
นอกจากนี้ ยังสามารถต่อยอดไปสู่งานวิจัยดาราศาสตร์ รวมไปถึงการติดตามดาวเทียม และยานสำรวจอวกาศห้วงลึก ความร่วมมือครั้งนี้จะนำมาสู่การพัฒนาขีดความสามารถด้านเทคโนโลยีและวิศวกรรมขั้นสูงของบุคลากร โดยเฉพาะด้านวิศวกรรมสื่อสาร และเมื่อเปิดดำเนินการแล้ว จะเข้าร่วมเป็นหนึ่งในเครือข่าย VLBI กับจีนและทั่วโลกอีกด้วย
โอกาสนี้ ดร.วิภู รุโจปการ ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ , ศ.ดร. สมบัติ ธำรงธัญวงศ์ อธิการบดีมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ และ รศ.ดร. วาริท เจาะจิตต์ รองอธิการบดี รวมถึงทีมงานของทั้ง 2 หน่วยงาน ร่วมเป็นสักขีพยานในการติดตั้งจานดังกล่าว
