ณ วันนี้พระราชวัง Minos มีนักท่องเที่ยวแวะเยือน และเยี่ยมชมประมาณปีละ 900,000 คน จนถือได้ว่า สถานที่นี้เป็นจุดสนใจเชิงโบราณคดีระดับ 5 ดาว ทั้งนี้ เพราะ Evans ได้สร้างพระราชวังจำลอง อาคารที่มีเสาหิน และกำแพงจนเหมือนวังโบราณ โดยได้รับเงินบูรณะจากภรรยาที่ ชื่อ Margaret Evans และเมื่อมีนักท่องเที่ยวมาก เงินรายได้จากการท่องเที่ยวก็มากตามไปด้วย และนี่ก็คือเหตุผลหนึ่งที่ทำให้ ชาว Crete รัก Evans ส่วนสาเหตุผลอื่นก็คือ Evans ได้ทำให้ผู้คนทั่วโลกเชื่อว่า เกาะ Crete เคยเป็นศูนย์กลางของอารยธรรม Minoan ที่ยิ่งใหญ่ในอดีต เช่น ชาวเกาะประสบความสำเร็จในการค้าขายทางทะเล และเป็นคนเฉลียวฉลาดเช่นเดียวกับคนกรีก อีกทั้งมีฝีมือด้านเทคโนโลยี เพราะรู้จักปั้นไหขนาดใหญ่ รู้จักทำหม้อปั้นดินเผาที่มีเปลือกบาง รู้จักวาดภาพบนผนัง นิยมแต่งตัวด้วยอัญมณี มีเทคโนโลยีสร้างบ้านและอาคารที่สูงมากจนคนกรีกคิดว่า อาคารเหล่านั้นถูกยักษ์สร้าง
ถึงอารยธรรม Minoan จะรุ่งเรืองปานใดแต่อารยธรรมนี้ก็ไม่เป็นที่รู้จักมากเท่าอารยธรรมอื่น เพราะชาว Minoan ไม่ทิ้งลายลักษณ์อักษรให้รู้ชัดว่า อารยธรรมตนเกิดเมื่อใด และล่มสลายเมื่อไร
ประเด็นการล่มสลายของอารยธรรม Minoan จึงเป็นเรื่องที่นักประวัติศาสตร์ถกเถียงกันไม่รู้จบว่าเหตุใดเมื่อ 3,500 ปีก่อน สังคมชาว Minoan ที่สงบสุข จึงถูกทำลายล้างจนสูญพันธุ์
นักประวัติศาสตร์บางคนอ้างว่า ชาว Minoan ถูกชาว Mycenean รุกราน จนอีก 70 ปีต่อมา อารยธรรม Minoan ก็ถูกทำลายจนสิ้นเชิง แต่บางคนก็เชื่อว่าได้เกิดสงครามกลางเมืองขึ้นบนเกาะ และความแตกแยกนี้ได้ทำลายอาณาจักรลงอย่างสมบูรณ์ แต่ Spyridon Marinatos นักโบราณคดีชาวกรีกเชื่อว่า การระเบิดที่มโหฬารของภูเขาไฟบนเกาะ Thera ซึ่งตั้งอยู่ห่างจาก Crete ประมาณ 110 กิโลเมตรไปทางเหนือ ได้ทำให้เกิดคลื่นสึนามิพุ่งเข้าถล่มอาณาจักร Minoan จนประชาชนบนเกาะ 80,000 คน บนเกาะล้มตายหมด มีผลให้อารยธรรม Minoan ต้องล่มสลายตามไปด้วย
การสำรวจทางธรณีวิทยา ในเวลาต่อมาได้แสดงให้เห็นว่า เมื่อ 3,500 ปีก่อน ภูเขาไฟบนเกาะ Thera ได้ระเบิดพ่นหิน ลาวา และเถ้าถ่านปริมาณมากถึงล้านตันออกมาถล่มเกาะ Crete จึงมีผลให้พระราชวัง Knossos ถูกกลบฝังตามไปด้วย
ความเชื่อและความรู้เช่นนี้ทำให้คนหลายคนมีจินตนาการว่า ชาว Minoan ที่ถูกสังหารโดยภูเขาไฟ คือ ชาว Atlantis ในอดีตที่ปราชญ์ Plato ได้เล่าไว้ว่า มีชีวิตบนเกาะที่ตั้งอยู่นอกช่องแคบ Gibralta ออกไป ในมหาสมุทรแอตแลนติกมีอาคาร ปราสาท อ่างอาบน้ำอุ่น และอ่างอาบน้ำเย็น ซึ่งก็ตรงกับที่ Knossos มี แต่ Crete ไม่ได้ตั้งอยู่ใน Atlantic แต่กลับอยู่ในทะเล Mediteranean และนี่ก็คือข้อแตกต่าง ส่วนประเด็นเมืองถูกภูเขาไฟพ่นลาวาถล่ม และแผ่นดินไหว กับถูกน้ำท่วมภายในคืนเดียวนั้นก็ตรงกับเรื่อง นคร Atlantis ที่ได้จมหายไปในทะเล
ในปี 2543 Joseph Alexander MacGillivray ได้เรียบเรียงหนังสือเล่มหนึ่ง ชื่อ Minotaur : Sir Arthur Evans and the Archaeology of the Minoan Myth ซึ่งจัดพิมพ์โดย Hill & Wang ราคา 20 ปอนด์ MacGillivray แห่ง British School of Archein Athens ได้กล่าวถึง Evans ว่า เป็นนักโบราณคดีระดับธรรมดา แต่การที่ Evans ประสบความสำเร็จเพราะได้อาศัยความสามารถของ Duncan Mackenzie ผู้เป็นเพื่อนขี้เมา แต่เก่ง และเมื่อพูดถึงบุคลิกส่วนตัว เขาก็บอกว่า Evans เป็นคนสายตาสั้น ชอบเหยียดผิว มีอารมณ์ร้อน เป็นคนหวงแหนความรู้ เช่น เมื่อพบหลักฐานอะไรก็ไม่เอื้อเฟื้อให้นักวิชาการคนอื่นเห็นสิ่งนั้น ทั้ง ๆ ที่ตนเองก็ไม่รู้ความสำคัญของวัตถุนั้น อีกทั้งอ่านอักษรภาพของชาว Minoan ก็ไม่ออก และที่สำคัญ คือ ประวัติศาสตร์ของอารยธรรม Minoan มิได้เป็นดังที่ Evans เขียนไว้ว่า ยิ่งใหญ่พอ ๆ กับอารยธรรมกรีก
MacGillivary เองเคยสอนที่มหาวิทยาลัย Columbia ที่ New York และเขาได้หลักฐานต่างๆ จากการขุดหาซากวัตถุโบราณ ณ ตำแหน่งอื่นที่มิใช่ Heraklion บนเกาะ Crete ดังนั้น ในสายตาของ MacGillivray ชาว Minoan เชี่ยวชาญด้านการค้าทางทะเล การมีกองทัพเรือที่สามารถทำให้ชาว Minoan มีสันติภาพ และความสุขถึงขนาดพระราชวังไม่จำเป็นต้องมีกำแพงในยามสงบ ชาวเมืองทำสวนมะกอก ชอบเล่นกีฬาอันตราย คือ กระโดดข้ามเขาวัว และนับถือเทพเจ้ากับกษัตริย์
ประเด็นสำคัญที่ MacGillivray ต้องการชี้ให้เห็นคือ การบูรณะโบราณสถานโดยทั่วไปควรทำแค่ไหน และเพียงใด การที่นักท่องเที่ยวจำนวนมากมาเยือนในแต่ละปีได้เป็นปัญหาสำหรับการอนุรักษ์สถานที่เพียงใด Evans เองก็รู้ปัญหานี้ เขาจึงสร้างอาคารสถานที่ใหม่หมด คือ ใช้เสาหิน และคานเหล็กแทนเสาไม้ที่เน่าเปื่อย โดยอ้างว่า นักท่องเที่ยวจะได้รู้สึกเสมือนอยู่ในยุค Minoan MacGillivray ได้ชี้ให้เห็นว่า Evans ไม่ได้ชี้บอกให้คนเข้าชมพระราชวัง Knossos เห็นกำแพงที่หายไปหรือหลังคาที่ไม่มี (ซึ่งเคยมีในอดีต) และเมื่อคนเหล่านี้เอื้อมมือไปแตะเสา แทนที่จะได้สัมผัสเสาไม้กลับได้สัมผัสเสาซีเมนต์หรือคอนกรีตแทน ดังนั้น พระราชวัง Knossos ที่ Evans สร้างจนดูไม่ออกว่าอาคารส่วนใดบ้างที่โบราณจริงๆ
เมื่อเป็นเช่นนี้นักท่องเที่ยวที่ไปเยือนพระราชวัง Knossos ของ Evans จะไม่ได้มีความรู้สึก "อิน" เหมือนกับเวลาเห็นภาพวาดสมัยดึกดำบรรพ์ของมนุษย์ถ้ำ Lascaux หรือ Chauvet ครับ
สุทัศน์ ยกส้าน เมธีวิจัยอาวุโส สกว.
