ตุรกี : ออตโตมานแห่งอดีต-มหาอาณาจักรที่คุมสามทวีป

อาณาบริเวณที่ผมชอบไปเที่ยวศึกษาและย้อนพินิจประวัติศาสตร์โลกมากที่สุด มีบรรดาประเทศรอบทะเลเมดิเตอเรเนียนอยู่ด้วยเสมอ

เมื่อเร็วๆ นี้ มีโอกาสพาคณะศิษย์เก่า ศิษย์ปัจจุบัน ของ สถาบันรัฐประศาสนศาสตร์ฯ ม.รังสิต และเพื่อนมิตรอื่นๆนำโดย “ บ ทัวร์ลิงค์ อินเตอร์ฯ” ไปศึกษาประเทศตุรกี เกือบทั้งหมดในคณะ นี่คือทริปแรกที่มาเยือนประเทศนี้ ส่วนผมนั้นมาตุรกีเป็นครั้งที่สี่แล้วครับ ในรอบเกือบสามสิบปีมานี้

ตุรกีนั้น มีส่วนที่อยู่ในยุโรปด้วย แต่ส่วนใหญ่กว่า 95 เปอร์เซนต์ของพื้นที่อยู่ในเอเชีย คืออยู่บนคาบสมุทรที่เราเรียกว่า “อนาโตเลีย” ประเทศนี้ครั้งหนึ่ง เคยเป็นดินแดนอันยิ่งใหญ่ของชาวโรมัน ของชาวกรีก และ ของชาวคริสต์ โดยเฉพาะเมื่อแรกเริ่มก่อตั้งศาสนา ต่อมาตกเป็นอาณาจักรมุสลิมของชาวเติร์กที่เรียกว่า “ออตโตมาน” มาตั้งแต่คริสตศตวรรษที่ 13 ตรงกับสมัยสุโขทัยของเรา และอยู่มาจนถึงต้นศตวรรษที่ 20 จึงล่มลงไป กลายเป็นสาธารณรัฐตุรกีขึ้นมาแทน อาณาจักรออตโตมานนั้นยิ่งใหญ่มากครับแผ่อำนาจออกไปรอบทะเลเมดิเตอเรเนียน พื้นที่กว้างใหญ่ครอบคลุมดินแดนสามทวีปที่อยู่รายรอบอันได้แก่:

- หนึ่ง อาฟริกาทางตอนเหนือ อันนับตั้งแต่อียิปต์ ไล่ไปเรื่อยๆ ทางตะวันตก จนถึงชายแดนโมรอคโค

- สอง ยุโรปส่วนที่เป็นคาบสมุทรบอลข่านรวมถึงกรีซ และยุโรปตะวันออก ไปจนจรดเวียนนา

- สาม เอเชียตะวันตกไล่ตั้งแต่อนาโตเลียไปถึงจอร์เจีย อาร์มีเนีย ซีเรีย อิรัค และส่วนหนึ่งของคาบสมุทรอาระเบีย รวมทั้งอารักขาครอบครองเมือง “มะดิน่าห์” และ “เม็กกะ” เมืองศักดิ์สิทธิ์ที่สุดของอิสลาม

พูดง่ายๆ ว่า แทบทั้งหมดของยุโรปใต้และยุโรปตะวันออก ก็ดี แทบทั้งหมดของอาฟริกาตอนเหรือรวมทั้งอียิปต์ก็ดี และบริเวณที่ทุกวันนี้เราเรียกกันว่าตะวันออกกลางของชาวอาหรับก็ดี แต่ก่อนดินแดนเหล่านี้ล้วนตกอยู่ใต้ “ออตโตมาน” อันมีเมืองหลวงอยู่ที่”อิสตันบุล” ซึ่งเมืองนี้เคยเป็นเมืองหลวงหนึ่งในสองแห่งของอาณาจักรโรมัน เรียกกันว่า “คอนแสตนติโนเปิล” และ หลังจากที่อาณาจักรโรมันตะวันตกล่มสลาย เมื่อศตววรษที่ห้า คอนแสตนติโนเปิลก็ยังยืนยงเป็นเมืองหลวงของโรมันตะวันออกมาอีกราวหนึ่งพันปี จนมาปี 1453 จึงได้เสียให้แก่พวกออตโตมาน และถูกเปลี่ยนชื่อเป็น “อิสตันบุล”

อิสตันบุล มหานครทันสมัย นานาชาติสวยงามมาก และปัจจุบันมีประชากรอยู่มากถึง 17 ล้านคน ใหญ่กว่าปารีส ใหญ่กว่าลอนดอน เสียอีก เป็นเมืองที่อยู่สองทวีป มีช่องแคบ “บอสพอรัส” ของทะเล “มามาร่า” มาแยกเมืองออกเป็นส่วน “ยุโรป” และส่วน “เอเชีย”

ในโลกนี้มีไม่กี่เมืองที่อยู่สองทวีป ในทริปนี้เราได้ไปเยือนเมืองเก่า “ทรอย” ซึ่งรู้จักกันผ่านหนังใหญ่ที่ฉายไปไม่นานมานี้ และปรากฏอยู่ก่อนนั้นเนิ่นนานในมหากาพย์โบราณ “อีเลียด” ของกวีโรมัน “โฮเมอร์” ปัจจุบันนี้ทรอยอยู่ในเมืองที่มีชื่อเรียกว่า “ชานัคคาเล่” ซึ่งเมืองนี้ น่าสนใจเช่นกัน ครับ เพราะอยู่คร่อมช่องแคบ “ดาร์ดาแนล” ซึ่งเรียนกันมาในวิชาภูมิศาสตร์ควบคู่กับช่องแคบ “บอสพอรัส” เมืองชานัคคาเล่นั้น เช่นเดียวกับเมืองอิสตันบุล มีส่วนที่อยู่ในเอเชียคู่กับส่วนที่อยู่ในยุโรป

ขอกลับมาที่ประวัติศาสตร์โลกนะครับ แต่ไหนแต่ไรมา มีเพียงสามอาณาจักรใหญ่เท่านั้น ที่เคยปกครองสามทวีปรอบทะเลเมดิเตอเรเนียน เริ่มจาก ที่เก่าแก่ที่สุดอยู่มากว่าสองพันปีที่แล้ว คือกรีกโบราณในสมัยอเล็กซานเดอร์มหาราช ต่อมาคือเมื่อประมาณเกือบพันปีถึงสองพันปีมาแล้ว คือ อาณาจักรโรมันที่มีกรุงโรมและกรุงคอนแสตนติโนเปิลเป็นศูนย์กลาง และสุดท้าย ช่วงศตวรรษที่ 14-ต้น ศตวรรษ ที่ 20 นี้เอง คืออาณาจักรออตโตมาน ซึ่งขอย้ำครับว่าไม่ใช่ของฝรั่ง ไม่ใช่ชาว “อินโด-ยูโรเปียน” หากแต่เป็นชาวมุสลิมเติร์ก ซึ่งในปัจจุบันนี้ออตโตมานได้ลดรูปลดขนาดลงมาเป็นเพียงประเทศตุรกี ซึ่งมีพื้นที่เพียง 1.5 เท่าของไทยเท่านั้น แต่มีประชากรกว่า 80 ล้านคน

ไปเยือนตุรกี จึงไม่ควรเห็นเพียงแค่เติร์ก-ตุรกี-มุสลิมเท่านั้น หากควรได้ทราบว่าเราได้สัมผัสดินแดนอันเคยเป็นของชาว “ฮิตไตต์” อันฝรั่งอีกพวกหนึ่ง และอยู่มานาน ก่อนชาวกรีกเสียอีก คืออยู่มาเมื่อสามสี่พันปีที่แล้วและครอบครองเมือง “ทรอย” ไว้ด้วย ต่อมา จึงเกิดมีพวกกรีกโบราณอพยพเข้ามาแทนที่ หลังจากที่ได้ตีเมืองทรอยของพวกฮิตไตต์แตก และจากนั้นมาชาวกรีกก็กลายเป็นเจ้าของคาบสมุทร “อนาโตเลีย” แทน

ทว่า อยู่ไปพักใหญ่ๆ ก็มีพวกโรมันซึ่งอยู่ไปทางตะวันตกกว่า เข้ามาตีดินแดนพวกกรีกแตกและยึดเอา “อนาโตเลีย” ไป และต่อมาหลังจากกรุงโรมล่ม คาบสมุทรนี้อนาโตเลียนี้ก็ตกอยู่ใต้การปกครองของอาณาจักรโรมันตะวันออกอันมี “คอนแสตนติโนเปิล” เป็นเมืองหลวง

คนในอนาโตเลียนั้นเดิมจึงพูดภาษากรีกและรองลงมาภาษาละติน จะเป็นเช่นนั้นจนถึงปี 1453 ที่พวกชาวเติร์กบุกมายึดคอนแสตนติโนเปิลสำเร็จ ไม่นานนักตั้งแต่นั้นมา คนส่วนใหญ่ในอนาโตเลียก็เริ่มพูดภาษาเติร์ก

เติร์กคือใคร ? เดิมนั้นเป็นคนเอเชียอยู่ในทุ่งหญ้าขี่ม้าเลี้ยงปศุสัตว์มาก่อน กำเนิดเดิมอยู่เขตหนาวเย็นในแถบเอเชียกลาง-ซินเกียง-มองโกเลีย มาก่อน ทุกวันนี้ จัดง่ายๆ ว่า มี พวก “เติร์กตะวันออก” ซึ่งก็คือพวก”อุยกูร์” ที่อยู่ในซินเกียง นั่นเอง ส่วนพวกที่อยู่ในประเทศแถบเอเชียกลางห้าประเทศ นั่นส่วนใหญ่ก็เป็นเติร์ก เรียกว่า “เติร์กกลาง” ในขณะที่พวกเติร์กในตุรกีและบริเวณใกล้ๆรอบๆ เช่น อาเซอร์ไบจัน และรัสเซียตอนใต้ พวกนี้จัดเป็น “เติร์กตะวันตก” แต่ ชาวเติร์กในทุกที่ จะเป็นตะวันออก กลาง ตะวันตก นั้น ก็ล้วนพูดกัน เข้าใจกันได้ไม่ยาก

สรุปว่าชาวเติร์ก และประเทศตุรกี นั้นเป็นผู้คนและดินแดนที่น่าสนใจมาก ในอดีตเป็นอาณาจักรและอารยธรรมอิสลามอันเข้มแข็งรุ่งเรือง กระทั่งเคยปกครองฝรั่ง ชาวคริสต์ และยึดเอาดินแดนฝรั่งมาอยู่ใต้อำนาจมาแล้ว คนไทยทั่วไป หรือที่เป็นมุสลิม หรือ ที่เป็นชาวคริสต์ ที่สนใจศึกษาอารยธรรมกรีก-โรมันโบราณ และใคร่ดื่มด่ำในประวัติศาสตร์โลกด้วย ย่อมจะพลาดไม่ได้ครับ