ในช่วงเวลากว่าทศวรรษที่ผ่านมา โรงเรียนชั้นประถมของรัฐบาลในอำเภอบ้านนาผลัดกันจัดงานประกวดนักอ่านประจำปีขึ้นในตอนต้นของภาคเรียนที่ 2 ของปีการศึกษา ผมรายงานเรื่องงานครั้งที่ 11 ซึ่งโรงเรียนไทยรัฐวิทยา 73 จัดเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายนในคอลัมน์นี้เมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน ในการประชุมร่วมกันระหว่างโรงเรียนกับมูลนิธินักอ่านบ้านนาและกัลยาณมิตรซึ่งให้ทุนสนับสนุนการจัดงานนั้น เมื่อสัปดาห์ที่ผ่านมาได้ข้อสรุปว่า ปีหน้าโรงเรียนบ้านเขาส่องกล้องจะจัดงานครั้งที่ 12 ขึ้นในวันที่ 11 พฤศจิกายนเช่นกัน เนื่องจากผมเดินทางจากอเมริกามาร่วมงานทุกปีอันเป็นช่วงที่พระเพิ่งออกพรรษาไม่นาน ผมจึงเห็นกระบวนการทอดกฐินทุกปี ซึ่งมักมีความมโหฬารกว่างานของโรงเรียนมาก หลายครั้งหลายคราผมอดสงสัยไม่ได้ว่า ทั้งที่แก่นคำสอนของพุทธศาสนามุ่งเน้นให้เกิดสติ แต่การปฏิบัติของพระและฆราวาสส่วนใหญ่น่าจะเป็นไปในแนวไร้สติโดยสิ้นเชิง พฤติกรรมจำพวกไร้สติคืออุปสรรคใหญ่ในการพัฒนา
เรื่องราวคร่าวๆ เกี่ยวกับการให้ทุนสนับสนุนการศึกษาของมูลนิธินักอ่านบ้านนาและกัลยาณมิตรอาจหาอ่านได้ในเว็บไซต์แนววิทยาทานของมูลนิธิฯ ที่ www.bannareader.com ในช่วงเวลากว่าสิบปีที่เราเข้าไปสนับสนุนการศึกษา โรงเรียนใช้การประกวดการอ่านเป็นแกนกลางของการจัดกิจกรรมซึ่งโรงเรียนทำกันหลายอย่าง รวมทั้งการรื้อฟื้นการขี่จักรยานล้อเดียวของนักเรียนชั้นประถม เรามองว่าการฝึกหัดขี่จักรยานล้อเดียวช่วยพัฒนาเด็กในหลายด้าน รวมทั้งการฝึกความแข็งแกร่งของร่างกาย การมีวินัย การใช้ความพยายาม การมีความสามัคคีพร้อมกับความมีสมาธิและความเชื่อมั่นในตนเอง กิจกรรมอันล้ำค่านี้เคยมีอยู่ที่โรงเรียนมลิวัลย์อนุสรณ์ซึ่งถูกยุบไป เนื่องจากไม่มีนักเรียนมากพอตามเกณฑ์ของทางราชการ
การเข้าไปสนับสนุนการศึกษาดังกล่าวทำให้เราเรียนรู้ว่าภายในเวลาไม่นานกิจกรรมขี่จักรยานล้อเดียวจะสูญหายไปจากโรงเรียนในอำเภอบ้านนา เมื่อครูสมศักดิ์ ศิริสมพรคง ผู้เป็นเสาหลักของการฝึกจักรยานล้อเดียวถึงกำหนดเวลาเกษียณราชการ เราเข้าใจว่าทางราชการไม่ใส่ใจที่จะคงกิจกรรมอันล้ำค่านี้ไว้ในโรงเรียนและชุมชนโดยทั่วไปก็ไม่เห็นความสำคัญ ฉะนั้น เราจึงมองหาโรงเรียนที่จะกล้าอาสาเข้ามาเป็นแหล่งรื้อฟื้นการขี่จักรยานล้อเดียวที่ครูสมศักดิ์มีทั้งความเชี่ยวชาญและจิตอาสาที่จะเข้ามาช่วยรักษาไว้ในโรงเรียน ปรากฏว่าโรงเรียนที่อาสาเข้ามาได้แก่โรงเรียนวัดแหลมไม้ย้อยซึ่งเป็นโรงเรียนขนาดเล็กที่มีเด็กนักเรียนราว 70 คนเท่านั้น หลังเวลาผ่านไปหลายปี เรามีความเชื่อมั่นว่าเราได้ร่วมกันรื้อฟื้นกิจกรรมสำคัญยิ่งนี้ขึ้นมาโดยสมบูรณ์แล้ว โดยยังมีครูสมศักดิ์เป็นเสาหลักของการฝึกทักษะโดยทั่วไปพร้อมๆ กับการสอนให้เด็กมีคุณธรรม
ณ วันนี้ เราได้ร่วมกันรื้อฟื้นการขี่จักรยานล้อเดียวของนักเรียนชั้นประถมในอำเภอบ้านนาขึ้นมาแล้ว แต่ผมไม่แน่ใจว่าอีกไม่นานประวัติศาสตร์อาจจะซ้ำรอยหรือไม่ ทั้งนี้เพราะโรงเรียนวัดแหลมไม้ย้อยอยู่ในข่ายของทางราชการที่จะถูกยุบภายในเวลาไม่นานนี้ด้วย จริงอยู่ทางราชการประกาศว่าถ้าชุมชนต่อต้าน การยุบโรงเรียนจะไม่เกิด แต่ผมไม่มั่นใจเต็มร้อยว่าเหตุการณ์นั้นจะไม่เกิดขึ้นด้วยปัจจัยหลายอย่าง รวมทั้งข้าราชการไทยในหลายสายงานและหลายระดับไม่เคยเข้าใจว่าการมีชุมชนที่แข็งแกร่งนั้นสำคัญต่อการเป็นชาติที่มั่นคงอย่างไร พวกเขามองได้แค่ตัวเลข ทั้งตัวเลขที่เป็นค่าใช้จ่ายและที่เป็นรายได้ของตนเองโดยเฉพาะ ส่วนสมาชิกในชุมชนก็ยึดประโยชน์ของชุมชนน้อยกว่าประโยชน์ของตนเอง
การยุบโรงเรียนขนาดเล็กเช่นแหลมไม้ย้อยอาจลดทอนงบประมาณของทางราชการได้บ้าง ในขณะที่ผู้ประกอบการขนส่งนักเรียนจะมีรายได้เพิ่มขึ้นทั้งที่คนกลุ่มนี้มักเป็นผู้มีอันจะกินมากกว่าชาวบ้านโดยทั่วไปอยู่แล้ว ส่วนใครจะเป็นผู้จ่ายทั้งโดยทางตรงและโดยทางอ้อมดูจะไม่ให้ความสำคัญกันแม้แต่น้อย ในเบื้องแรก ผู้ปกครองต้องจ่ายทั้งในรูปของการใช้เวลาและค่าน้ำมันรถซึ่งมักเป็นมอเตอร์ไซค์ไปส่งเด็กไกลขึ้น หรือไม่ก็ในรูปของค่ารถขนส่งนักเรียน ประการที่สอง เด็กต้องเป็นผู้จ่ายทั้งในรูปของเวลาและความยากลำบากในการนั่งรถไปไกลๆ และในรูปของการขาดความปลอดภัยในการเดินทาง รูปนักเรียนห้อยโหนรถกระบะดัดแปลงเป็นรถขนส่งนักเรียนปรากฏให้เห็นเป็นประจำตามสื่อต่างๆ เมื่อปีที่ผ่านมา ภาพแบบนั้นปรากฏขึ้นตรงหน้าของผมเอง จึงขอนำรูปหนึ่งในรูปทั้งหลายที่ผมถ่ายจากรถที่ผมนั่งมาปันกันในโอกาสนี้ด้วย ประการที่สาม เมื่อเด็กต้องออกไปนอกชุมชนของตนเพื่อเข้าโรงเรียน โอกาสที่เด็กเหล่านั้นจะมีความผูกพันกับชุมชนย่อมลดลงส่งผลให้พวกเขาเป็นคนไร้รากเหง้าเมื่อเติบใหญ่และความเป็นชุมชนย่อมค่อยๆ สลายไปด้วย ผลสุดท้ายชาติไทยก็จะเต็มไปด้วยคนไร้รากเหง้าจนหมดความเป็นชาติไทยในที่สุด
หลายฝ่ายดูจะเห็นพ้องต้องกันในการยุบโรงเรียนขนาดเล็ก แต่ไม่มีใครคิดจะยุบวัดที่แทบไม่มีพระจำพรรษาและดูแลรักษาอาคารและศาสนสมบัติที่วัดมีอยู่จำนวนมาก ตรงข้ามมีแต่การทุ่มทรัพย์จำนวนมหาศาลทั้งเพื่อสร้างวัดและศาสนสมบัติขึ้นมาใหม่ พร้อมกับเพื่อใช้ในการสร้างและถนอมรักษาอาคารหลังใหญ่ๆ ในวัดที่มีอยู่แล้ว ในอำเภอบ้านนาเองโรงเรียนขนาดเล็กหลายแห่งถูกยุบไปพร้อมกับเกิดวัดใหม่เพิ่มขึ้นหลายวัด ทั้งที่ในสมัยนี้การคมนาคมสะดวกมาก การเดินทางไปวัดไม่ต้องเดินไปตามหัวคันนาซึ่งต้องใช้เวลามากเช่นในสมัยก่อน ส่วนวัดที่มีอยู่แล้วก็ต้องซ่อมแซมอยู่เสมอซึ่งส่วนใหญ่ใช้การทอดกฐินและผ้าป่าเพื่อหาเงิน ชาวบ้านต่างสนุกสนานและลงขันกันปีละมากๆ เพื่อซ่อมอาคารวัดซึ่งพวกเขาเชื่อว่าได้บุญสูงมาก และบุญนั้นจะส่งผลให้ตนขึ้นสวรรค์เมื่อกาลมาถึง ในขณะเดียวกันแทบไม่มีใครเหลียวแลอาคารโรงเรียนที่อยู่ในบริเวณวัดและการจัดการศึกษาเพื่อพัฒนาเด็กในชุมชน ปีนี้ที่วัดแหลมไม้ย้อยมีการซ่อมแซมโบสถ์กันขนานใหญ่ซึ่งใช้งบประมาณหลายล้านบาท โบสถ์หลังนี้เป็นหลังที่สองซึ่งสร้างขึ้นหลังปี พ. ศ. 2500 อันเป็นปีที่ทางราชการเริ่มสร้างอาคารหลังแรกให้แก่โรงเรียน ส่วนโบสถ์หลังเก่าถูกดัดแปลงเพื่อใช้ในศาสนกิจอื่น
ทั้งที่มีอาคารเพื่อใช้ทำศาสนกิจครบถ้วนและมีกุฏิหลายหลัง แต่ในขณะนี้วัดแหลมไม้ย้อยมีพระเพียง 4 รูปเท่านั้น และส่วนหนึ่งเป็นพระที่มาจำพรรษาอยู่ชั่วคราว ความมีวัดขนาดใหญ่แต่แทบไม่มีพระนี้เป็นปรากฏการณ์ที่มีอยู่ทั่วเมืองไทย ส่วนพระที่มีอยู่ส่วนใหญ่ก็มิได้ศึกษาพระธรรมวินัยให้แตกฉานและปฏิบัติตามพระคัมภีร์อย่างเคร่งครัด ส่วนใหญ่ดูจะไม่รู้อะไรมากไปกว่าการทำพิธีกรรมตามประเพณี ส่วนชาวบ้านก็มิได้สนใจอะไรมากไปกว่าการได้ทำบุญกับผู้ห่มผ้าเหลืองโดยมิได้ให้ความสำคัญว่าผู้นั้นจะเป็นพระจริงหรือไม่ ผลสุดท้ายความมักง่ายนั้นมีผลเท่ากับการสนับสนุนให้คนชั่วมาทำตัวเป็นเสมือนพระ วันหนึ่งผมจึงเห็นภาพน่าอดสูเมื่อผมแวะไปที่ธนาคารในอำเภอบ้านนาเพื่อทำธุระเกี่ยวกับมูลนิธิฯ ผมเห็นภาพที่ผมมองว่าน่าอดสู แต่ชาวบ้านดูจะมองว่าเป็นเรื่องธรรมดา กล่าวคือ พระเดินออกมาจากธนาคารและควักเงินก้อนหนึ่งออกมาซื้อลอตเตอรี่รัฐบาลที่วางขายอยู่ตรงหน้าธนาคาร ผมไม่แตกฉานในพระธรรมวินัย แต่เข้าใจว่าพระไทยเล่นการพนันจำพวกซื้อลอตเตอรี่รัฐบาลกันอย่างกว้างขวาง สำหรับพวกเขา การบวชเป็นเพียงการหาทางเลี้ยงชีพผ่านการอาศัยวัดและการห่มผ้าเหลืองเท่านั้น กิจทางศาสนาโดยทั่วไปจึงมักไม่ต่างกับกิจของทางโลกจำนวนมากที่คนไทยทำกันแบบมักง่าย หรือใช้หลอกตัวเอง
เรื่องจำพวกที่เล่ามานี้มีให้ดูอยู่ทั่วไป โดยสรุป เราขี้เหนียวงบประมาณสำหรับใช้ในการจัดการศึกษาและพัฒนาเยาวชน แต่เรากลับสุรุ่ยสุร่ายในการสร้างและถนอมรักษาวัดที่มีผู้ห่มผ้าเหลืองอาศัยใช้เป็นแหล่งทำมาหากิน เราคิดกันหรือว่าการพัฒนาแบบยั่งยืนจะเกิดขึ้นจากพฤติกรรมจำพวกนี้ ผมมองว่าไม่น่าจะเป็นไปได้ ตรงข้าม หากเราไม่รีบปรับเปลี่ยนพฤติกรรมจำพวกนี้อย่างมีนัยสำคัญ ผลสุดท้ายเมืองไทยจะกลายเป็นสังคมที่ล้มเหลวโดยสิ้นเชิง
เรื่องราวคร่าวๆ เกี่ยวกับการให้ทุนสนับสนุนการศึกษาของมูลนิธินักอ่านบ้านนาและกัลยาณมิตรอาจหาอ่านได้ในเว็บไซต์แนววิทยาทานของมูลนิธิฯ ที่ www.bannareader.com ในช่วงเวลากว่าสิบปีที่เราเข้าไปสนับสนุนการศึกษา โรงเรียนใช้การประกวดการอ่านเป็นแกนกลางของการจัดกิจกรรมซึ่งโรงเรียนทำกันหลายอย่าง รวมทั้งการรื้อฟื้นการขี่จักรยานล้อเดียวของนักเรียนชั้นประถม เรามองว่าการฝึกหัดขี่จักรยานล้อเดียวช่วยพัฒนาเด็กในหลายด้าน รวมทั้งการฝึกความแข็งแกร่งของร่างกาย การมีวินัย การใช้ความพยายาม การมีความสามัคคีพร้อมกับความมีสมาธิและความเชื่อมั่นในตนเอง กิจกรรมอันล้ำค่านี้เคยมีอยู่ที่โรงเรียนมลิวัลย์อนุสรณ์ซึ่งถูกยุบไป เนื่องจากไม่มีนักเรียนมากพอตามเกณฑ์ของทางราชการ
การเข้าไปสนับสนุนการศึกษาดังกล่าวทำให้เราเรียนรู้ว่าภายในเวลาไม่นานกิจกรรมขี่จักรยานล้อเดียวจะสูญหายไปจากโรงเรียนในอำเภอบ้านนา เมื่อครูสมศักดิ์ ศิริสมพรคง ผู้เป็นเสาหลักของการฝึกจักรยานล้อเดียวถึงกำหนดเวลาเกษียณราชการ เราเข้าใจว่าทางราชการไม่ใส่ใจที่จะคงกิจกรรมอันล้ำค่านี้ไว้ในโรงเรียนและชุมชนโดยทั่วไปก็ไม่เห็นความสำคัญ ฉะนั้น เราจึงมองหาโรงเรียนที่จะกล้าอาสาเข้ามาเป็นแหล่งรื้อฟื้นการขี่จักรยานล้อเดียวที่ครูสมศักดิ์มีทั้งความเชี่ยวชาญและจิตอาสาที่จะเข้ามาช่วยรักษาไว้ในโรงเรียน ปรากฏว่าโรงเรียนที่อาสาเข้ามาได้แก่โรงเรียนวัดแหลมไม้ย้อยซึ่งเป็นโรงเรียนขนาดเล็กที่มีเด็กนักเรียนราว 70 คนเท่านั้น หลังเวลาผ่านไปหลายปี เรามีความเชื่อมั่นว่าเราได้ร่วมกันรื้อฟื้นกิจกรรมสำคัญยิ่งนี้ขึ้นมาโดยสมบูรณ์แล้ว โดยยังมีครูสมศักดิ์เป็นเสาหลักของการฝึกทักษะโดยทั่วไปพร้อมๆ กับการสอนให้เด็กมีคุณธรรม
ณ วันนี้ เราได้ร่วมกันรื้อฟื้นการขี่จักรยานล้อเดียวของนักเรียนชั้นประถมในอำเภอบ้านนาขึ้นมาแล้ว แต่ผมไม่แน่ใจว่าอีกไม่นานประวัติศาสตร์อาจจะซ้ำรอยหรือไม่ ทั้งนี้เพราะโรงเรียนวัดแหลมไม้ย้อยอยู่ในข่ายของทางราชการที่จะถูกยุบภายในเวลาไม่นานนี้ด้วย จริงอยู่ทางราชการประกาศว่าถ้าชุมชนต่อต้าน การยุบโรงเรียนจะไม่เกิด แต่ผมไม่มั่นใจเต็มร้อยว่าเหตุการณ์นั้นจะไม่เกิดขึ้นด้วยปัจจัยหลายอย่าง รวมทั้งข้าราชการไทยในหลายสายงานและหลายระดับไม่เคยเข้าใจว่าการมีชุมชนที่แข็งแกร่งนั้นสำคัญต่อการเป็นชาติที่มั่นคงอย่างไร พวกเขามองได้แค่ตัวเลข ทั้งตัวเลขที่เป็นค่าใช้จ่ายและที่เป็นรายได้ของตนเองโดยเฉพาะ ส่วนสมาชิกในชุมชนก็ยึดประโยชน์ของชุมชนน้อยกว่าประโยชน์ของตนเอง
การยุบโรงเรียนขนาดเล็กเช่นแหลมไม้ย้อยอาจลดทอนงบประมาณของทางราชการได้บ้าง ในขณะที่ผู้ประกอบการขนส่งนักเรียนจะมีรายได้เพิ่มขึ้นทั้งที่คนกลุ่มนี้มักเป็นผู้มีอันจะกินมากกว่าชาวบ้านโดยทั่วไปอยู่แล้ว ส่วนใครจะเป็นผู้จ่ายทั้งโดยทางตรงและโดยทางอ้อมดูจะไม่ให้ความสำคัญกันแม้แต่น้อย ในเบื้องแรก ผู้ปกครองต้องจ่ายทั้งในรูปของการใช้เวลาและค่าน้ำมันรถซึ่งมักเป็นมอเตอร์ไซค์ไปส่งเด็กไกลขึ้น หรือไม่ก็ในรูปของค่ารถขนส่งนักเรียน ประการที่สอง เด็กต้องเป็นผู้จ่ายทั้งในรูปของเวลาและความยากลำบากในการนั่งรถไปไกลๆ และในรูปของการขาดความปลอดภัยในการเดินทาง รูปนักเรียนห้อยโหนรถกระบะดัดแปลงเป็นรถขนส่งนักเรียนปรากฏให้เห็นเป็นประจำตามสื่อต่างๆ เมื่อปีที่ผ่านมา ภาพแบบนั้นปรากฏขึ้นตรงหน้าของผมเอง จึงขอนำรูปหนึ่งในรูปทั้งหลายที่ผมถ่ายจากรถที่ผมนั่งมาปันกันในโอกาสนี้ด้วย ประการที่สาม เมื่อเด็กต้องออกไปนอกชุมชนของตนเพื่อเข้าโรงเรียน โอกาสที่เด็กเหล่านั้นจะมีความผูกพันกับชุมชนย่อมลดลงส่งผลให้พวกเขาเป็นคนไร้รากเหง้าเมื่อเติบใหญ่และความเป็นชุมชนย่อมค่อยๆ สลายไปด้วย ผลสุดท้ายชาติไทยก็จะเต็มไปด้วยคนไร้รากเหง้าจนหมดความเป็นชาติไทยในที่สุด
หลายฝ่ายดูจะเห็นพ้องต้องกันในการยุบโรงเรียนขนาดเล็ก แต่ไม่มีใครคิดจะยุบวัดที่แทบไม่มีพระจำพรรษาและดูแลรักษาอาคารและศาสนสมบัติที่วัดมีอยู่จำนวนมาก ตรงข้ามมีแต่การทุ่มทรัพย์จำนวนมหาศาลทั้งเพื่อสร้างวัดและศาสนสมบัติขึ้นมาใหม่ พร้อมกับเพื่อใช้ในการสร้างและถนอมรักษาอาคารหลังใหญ่ๆ ในวัดที่มีอยู่แล้ว ในอำเภอบ้านนาเองโรงเรียนขนาดเล็กหลายแห่งถูกยุบไปพร้อมกับเกิดวัดใหม่เพิ่มขึ้นหลายวัด ทั้งที่ในสมัยนี้การคมนาคมสะดวกมาก การเดินทางไปวัดไม่ต้องเดินไปตามหัวคันนาซึ่งต้องใช้เวลามากเช่นในสมัยก่อน ส่วนวัดที่มีอยู่แล้วก็ต้องซ่อมแซมอยู่เสมอซึ่งส่วนใหญ่ใช้การทอดกฐินและผ้าป่าเพื่อหาเงิน ชาวบ้านต่างสนุกสนานและลงขันกันปีละมากๆ เพื่อซ่อมอาคารวัดซึ่งพวกเขาเชื่อว่าได้บุญสูงมาก และบุญนั้นจะส่งผลให้ตนขึ้นสวรรค์เมื่อกาลมาถึง ในขณะเดียวกันแทบไม่มีใครเหลียวแลอาคารโรงเรียนที่อยู่ในบริเวณวัดและการจัดการศึกษาเพื่อพัฒนาเด็กในชุมชน ปีนี้ที่วัดแหลมไม้ย้อยมีการซ่อมแซมโบสถ์กันขนานใหญ่ซึ่งใช้งบประมาณหลายล้านบาท โบสถ์หลังนี้เป็นหลังที่สองซึ่งสร้างขึ้นหลังปี พ. ศ. 2500 อันเป็นปีที่ทางราชการเริ่มสร้างอาคารหลังแรกให้แก่โรงเรียน ส่วนโบสถ์หลังเก่าถูกดัดแปลงเพื่อใช้ในศาสนกิจอื่น
ทั้งที่มีอาคารเพื่อใช้ทำศาสนกิจครบถ้วนและมีกุฏิหลายหลัง แต่ในขณะนี้วัดแหลมไม้ย้อยมีพระเพียง 4 รูปเท่านั้น และส่วนหนึ่งเป็นพระที่มาจำพรรษาอยู่ชั่วคราว ความมีวัดขนาดใหญ่แต่แทบไม่มีพระนี้เป็นปรากฏการณ์ที่มีอยู่ทั่วเมืองไทย ส่วนพระที่มีอยู่ส่วนใหญ่ก็มิได้ศึกษาพระธรรมวินัยให้แตกฉานและปฏิบัติตามพระคัมภีร์อย่างเคร่งครัด ส่วนใหญ่ดูจะไม่รู้อะไรมากไปกว่าการทำพิธีกรรมตามประเพณี ส่วนชาวบ้านก็มิได้สนใจอะไรมากไปกว่าการได้ทำบุญกับผู้ห่มผ้าเหลืองโดยมิได้ให้ความสำคัญว่าผู้นั้นจะเป็นพระจริงหรือไม่ ผลสุดท้ายความมักง่ายนั้นมีผลเท่ากับการสนับสนุนให้คนชั่วมาทำตัวเป็นเสมือนพระ วันหนึ่งผมจึงเห็นภาพน่าอดสูเมื่อผมแวะไปที่ธนาคารในอำเภอบ้านนาเพื่อทำธุระเกี่ยวกับมูลนิธิฯ ผมเห็นภาพที่ผมมองว่าน่าอดสู แต่ชาวบ้านดูจะมองว่าเป็นเรื่องธรรมดา กล่าวคือ พระเดินออกมาจากธนาคารและควักเงินก้อนหนึ่งออกมาซื้อลอตเตอรี่รัฐบาลที่วางขายอยู่ตรงหน้าธนาคาร ผมไม่แตกฉานในพระธรรมวินัย แต่เข้าใจว่าพระไทยเล่นการพนันจำพวกซื้อลอตเตอรี่รัฐบาลกันอย่างกว้างขวาง สำหรับพวกเขา การบวชเป็นเพียงการหาทางเลี้ยงชีพผ่านการอาศัยวัดและการห่มผ้าเหลืองเท่านั้น กิจทางศาสนาโดยทั่วไปจึงมักไม่ต่างกับกิจของทางโลกจำนวนมากที่คนไทยทำกันแบบมักง่าย หรือใช้หลอกตัวเอง
เรื่องจำพวกที่เล่ามานี้มีให้ดูอยู่ทั่วไป โดยสรุป เราขี้เหนียวงบประมาณสำหรับใช้ในการจัดการศึกษาและพัฒนาเยาวชน แต่เรากลับสุรุ่ยสุร่ายในการสร้างและถนอมรักษาวัดที่มีผู้ห่มผ้าเหลืองอาศัยใช้เป็นแหล่งทำมาหากิน เราคิดกันหรือว่าการพัฒนาแบบยั่งยืนจะเกิดขึ้นจากพฤติกรรมจำพวกนี้ ผมมองว่าไม่น่าจะเป็นไปได้ ตรงข้าม หากเราไม่รีบปรับเปลี่ยนพฤติกรรมจำพวกนี้อย่างมีนัยสำคัญ ผลสุดท้ายเมืองไทยจะกลายเป็นสังคมที่ล้มเหลวโดยสิ้นเชิง
