การที่คนเรามีอิทธิพลและอำนาจไม่เท่ากัน เป็นเพราะการเป็นเจ้าของหรือการเข้าถึง “ทรัพยากรทางการเมือง” ซึ่งคนเรามีข้อได้เปรียบ-เสียเปรียบกัน
“ทรัพยากรทางการเมือง” นี้ กินความหมายกว้างกว่าอำนาจและอิทธิพล เราลองมาสำรวจว่าทรัพยากรทางการเมืองมีอะไรบ้าง
ความรู้ จัดว่าเป็นทรัพยากรทางการเมืองที่สำคัญ เพราะจะทำให้ผู้มีความรู้อยู่ในฐานะที่ได้เปรียบผู้ที่ไม่มีความรู้ ความรู้นี้ไม่ได้หมายถึงความรู้ที่เป็นการศึกษาอย่างเป็นทางการในระบบ แต่หมายถึงความรู้อย่างไม่เป็นทางการ เช่น ความรู้ และทักษะชีวิตด้วย
ข้อมูลข่าวสาร มีผู้กล่าวว่า “ข้อมูลข่าวสาร คือ อำนาจ” ดังนั้นใครมีข้อมูลข่าวสารมาก ก็ย่อมได้เปรียบผู้อื่น เพราะสามารถเตรียมตัวรับ และต่อสู้กับสถานการณ์ได้ นี่คือเหตุผลที่ว่า คำทำนายของหมอดูก็จัดเป็นข้อมูลข่าวสารประเภทหนึ่ง พระรามก่อนออกรบต้องให้พิเภกทำนายเหตุการณ์ที่จะเกิดขึ้น ดังนั้นในยามที่ขาดข้อมูลข่าวสาร หรือข้อมูลข่าวสารมีไม่ครบถ้วน ก็ต้องอาศัยการคาดเดาเพื่อเติมให้ข้อมูลสมบูรณ์
กำลังและความรุนแรง สองเรื่องนี้พิจารณาควบคู่กันไปได้ การมีกำลังหรือการเข้าถึงการใช้กำลังเป็นปัจจัยตัดสินความขัดแย้งในบั้นปลาย ดังนั้นกองทัพจึงมีบทบาทสำคัญทางการเมือง แต่กำลังและความรุนแรงนี้อาจมีอยู่ในฝูงชนที่ออกมาประท้วงและต่อต้านรัฐบาลก็ได้
จำนวนคน เป็นทรัพยากรทางการเมืองที่อาจนำมาใช้ในการแข่งขันต่อสู้ทางการเมืองได้ คนจำนวนมากย่อมมีพลัง และมีอำนาจในการต่อรองสูง
การจัดตั้ง แม้ว่าจำนวนคนจะมีมากแต่ไร้การจัดตั้งก็จะไม่มีประโยชน์ การจัดตั้งสามารถทำให้การเคลื่อนไหวมวลชนมีประสิทธิภาพ ประชาชนที่อยู่อย่างกระจัดกระจายไร้การจัดตั้ง ย่อมสู้คนจำนวนน้อยที่มีการรวมกลุ่มที่เป็นปึกแผ่นไม่ได้
กฎ ระเบียบ กติกา โดยปกติแล้ว กฎ ระเบียบ กติกา มีอยู่อย่างเป็นกลางเพื่อใช้บังคับกับคนทุกกลุ่ม แต่ผู้มีอำนาจในการกำหนดกฎระเบียบ ก็อาจอาศัยกฎระเบียบ เป็นข้ออ้าง ในการจำกัดการเคลื่อนไหวของกลุ่มต่างๆ ได้ รัฐบาลหลายรัฐบาลมักนิยมใช้กฎระเบียบ ทั้งที่มีอยู่แล้ว และสร้างขึ้นมาใหม่เป็นเครื่องมือในการปกครอง
ความชอบธรรม การมีความชอบธรรมเท่ากับการมีความเหนือกว่าที่ใช้อ้างอิงได้ ความชอบธรรมที่รองรับด้วยอำนาจตามกฎหมาย ย่อมก่อให้เกิดความได้เปรียบทางการเมือง ส่วนรัฐบาลที่ไม่มีความชอบธรรม แม้จะมีกำลังอาวุธก็ไม่สามารถจะใช้ได้
ความสนับสนุน เป็นทรัพยากรที่สำคัญ เพราะทำให้ผู้รับการสนับสนุนมีแรงหนุนช่วย ความสนับสนุนอาจเป็นได้ทั้งทางตรง และทางอ้อม และอาจเป็นความสนับสนุนที่เป็นสิ่งของ หรือไม่ใช่สิ่งของก็ได้ ดังนั้นรัฐบาลหรือผู้นำจึงมักจะมีการวัดความนิยมจากประชาชนอยู่เป็นระยะๆ
บารมี เป็นสิ่งที่อยู่เหนืออิทธิพล อำนาจ และกำลัง เพราะเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นจากความสัมพันธ์ด้านจิตใจ เกิดจากความนับถือบูชา นิยมชมชอบ เป็นการยอมเชื่อฟังผู้นำด้วยความสมัครใจ และเป็นปัจจัยที่เกื้อหนุนให้ผู้นำ เป็นผู้นำของคนจำนวนมาก อาจเรียกได้ว่าเป็นอำนาจที่เกิดจากศรัทธา
เทคโนโลยี ในสมัยปัจจุบัน เทคโนโลยีทางการสื่อสารทำให้รัฐไม่สามารถจะผูกขาดการบังคับ หรือการกล่อมเกลาประชาชนได้ เพราะประชาชนมีอิสระเสรีในการเลือกรับข่าวสาร และดำเนินการติดต่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกันได้ นอกจากนั้น เทคโนโลยีทางอาวุธยังมีความก้าวหน้าไปมาก การสื่อสารทางการเมืองในปัจจุบัน ก็ได้อาศัยเทคโนโลยีเป็นอย่างมาก
เงิน เป็นทรัพยากรทางการเมืองที่นำมาใช้ประโยชน์ได้อย่างกว้างขวาง การเมืองในปัจจุบันต้องการเงินมาเป็นค่าใช้จ่ายในกิจกรรมต่างๆ โดยเฉพาะในระบอบการเมืองแบบประชาธิปไตย ภายใต้ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยม เงินย่อมเป็นทรัพยากรทางการเมือง ที่มีความยืดหยุ่นในการใช้มากที่สุด
การมีทรัพยากรหรือการเข้าถึงทรัพยากรทางการเมืองอย่างเดียวย่อมไม่เพียงพอ จะต้องมีความเต็มใจ ความเด็ดขาด และความพร้อมที่จะใช้อีกด้วย และการจะใช้ทรัพยากรทางการเมืองให้มีประสิทธิภาพมากน้อยเพียงใดนั้น ขึ้นอยู่กับ ภาวะผู้นำ เป็นสำคัญ ดังนั้นทรัพยากรทางการเมืองที่สำคัญอีกอย่างหนึ่งก็คือ ภาวะผู้นำ
เราสามารถใช้ทรัพยากรทางการเมืองนี้ เป็นเครื่องมือในการวิเคราะห์การแข่งขัน และความขัดแย้งทางการเมืองได้ การใช้ทรัพยากรทางการเมืองแบบใดแบบหนึ่ง ขึ้นอยู่กับฐานะทางอำนาจของกลุ่ม บางกลุ่มมีจำนวนมาก แม้ไม่มีความชอบธรรม ก็อาจใช้กำลัง และความรุนแรงเป็นเครื่องมือก็ได้ กลุ่มที่เสียเปรียบด้านสังคม-เศรษฐกิจ เช่น กลุ่มคนผิวดำในสหรัฐอเมริกา ก็ใช้จำนวนและความรุนแรงในการต่อรอง
ในการเมืองไทย เราจะเห็นการใช้ทรัพยากรทางการเมืองที่หลากหลาย ที่น่าสังเกตก็คือ ผู้ที่ไม่มีความชอบธรรมแต่มีเงิน ก็สามารถเคลื่อนไหวทางการเมืองได้ โดยยืมมือกลุ่มที่นิยมความรุนแรง การเมืองไทยนับวันจะมีความรุนแรงมากขึ้น เพราะความขัดแย้งที่ปรองดองกันไม่ได้ เนื่องจากความปรองดองสิ่งที่ผิดให้เป็นสิ่งที่ถูกนั้น ไม่เป็นที่ยอมรับของคนส่วนใหญ่
“ทรัพยากรทางการเมือง” นี้ กินความหมายกว้างกว่าอำนาจและอิทธิพล เราลองมาสำรวจว่าทรัพยากรทางการเมืองมีอะไรบ้าง
ความรู้ จัดว่าเป็นทรัพยากรทางการเมืองที่สำคัญ เพราะจะทำให้ผู้มีความรู้อยู่ในฐานะที่ได้เปรียบผู้ที่ไม่มีความรู้ ความรู้นี้ไม่ได้หมายถึงความรู้ที่เป็นการศึกษาอย่างเป็นทางการในระบบ แต่หมายถึงความรู้อย่างไม่เป็นทางการ เช่น ความรู้ และทักษะชีวิตด้วย
ข้อมูลข่าวสาร มีผู้กล่าวว่า “ข้อมูลข่าวสาร คือ อำนาจ” ดังนั้นใครมีข้อมูลข่าวสารมาก ก็ย่อมได้เปรียบผู้อื่น เพราะสามารถเตรียมตัวรับ และต่อสู้กับสถานการณ์ได้ นี่คือเหตุผลที่ว่า คำทำนายของหมอดูก็จัดเป็นข้อมูลข่าวสารประเภทหนึ่ง พระรามก่อนออกรบต้องให้พิเภกทำนายเหตุการณ์ที่จะเกิดขึ้น ดังนั้นในยามที่ขาดข้อมูลข่าวสาร หรือข้อมูลข่าวสารมีไม่ครบถ้วน ก็ต้องอาศัยการคาดเดาเพื่อเติมให้ข้อมูลสมบูรณ์
กำลังและความรุนแรง สองเรื่องนี้พิจารณาควบคู่กันไปได้ การมีกำลังหรือการเข้าถึงการใช้กำลังเป็นปัจจัยตัดสินความขัดแย้งในบั้นปลาย ดังนั้นกองทัพจึงมีบทบาทสำคัญทางการเมือง แต่กำลังและความรุนแรงนี้อาจมีอยู่ในฝูงชนที่ออกมาประท้วงและต่อต้านรัฐบาลก็ได้
จำนวนคน เป็นทรัพยากรทางการเมืองที่อาจนำมาใช้ในการแข่งขันต่อสู้ทางการเมืองได้ คนจำนวนมากย่อมมีพลัง และมีอำนาจในการต่อรองสูง
การจัดตั้ง แม้ว่าจำนวนคนจะมีมากแต่ไร้การจัดตั้งก็จะไม่มีประโยชน์ การจัดตั้งสามารถทำให้การเคลื่อนไหวมวลชนมีประสิทธิภาพ ประชาชนที่อยู่อย่างกระจัดกระจายไร้การจัดตั้ง ย่อมสู้คนจำนวนน้อยที่มีการรวมกลุ่มที่เป็นปึกแผ่นไม่ได้
กฎ ระเบียบ กติกา โดยปกติแล้ว กฎ ระเบียบ กติกา มีอยู่อย่างเป็นกลางเพื่อใช้บังคับกับคนทุกกลุ่ม แต่ผู้มีอำนาจในการกำหนดกฎระเบียบ ก็อาจอาศัยกฎระเบียบ เป็นข้ออ้าง ในการจำกัดการเคลื่อนไหวของกลุ่มต่างๆ ได้ รัฐบาลหลายรัฐบาลมักนิยมใช้กฎระเบียบ ทั้งที่มีอยู่แล้ว และสร้างขึ้นมาใหม่เป็นเครื่องมือในการปกครอง
ความชอบธรรม การมีความชอบธรรมเท่ากับการมีความเหนือกว่าที่ใช้อ้างอิงได้ ความชอบธรรมที่รองรับด้วยอำนาจตามกฎหมาย ย่อมก่อให้เกิดความได้เปรียบทางการเมือง ส่วนรัฐบาลที่ไม่มีความชอบธรรม แม้จะมีกำลังอาวุธก็ไม่สามารถจะใช้ได้
ความสนับสนุน เป็นทรัพยากรที่สำคัญ เพราะทำให้ผู้รับการสนับสนุนมีแรงหนุนช่วย ความสนับสนุนอาจเป็นได้ทั้งทางตรง และทางอ้อม และอาจเป็นความสนับสนุนที่เป็นสิ่งของ หรือไม่ใช่สิ่งของก็ได้ ดังนั้นรัฐบาลหรือผู้นำจึงมักจะมีการวัดความนิยมจากประชาชนอยู่เป็นระยะๆ
บารมี เป็นสิ่งที่อยู่เหนืออิทธิพล อำนาจ และกำลัง เพราะเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นจากความสัมพันธ์ด้านจิตใจ เกิดจากความนับถือบูชา นิยมชมชอบ เป็นการยอมเชื่อฟังผู้นำด้วยความสมัครใจ และเป็นปัจจัยที่เกื้อหนุนให้ผู้นำ เป็นผู้นำของคนจำนวนมาก อาจเรียกได้ว่าเป็นอำนาจที่เกิดจากศรัทธา
เทคโนโลยี ในสมัยปัจจุบัน เทคโนโลยีทางการสื่อสารทำให้รัฐไม่สามารถจะผูกขาดการบังคับ หรือการกล่อมเกลาประชาชนได้ เพราะประชาชนมีอิสระเสรีในการเลือกรับข่าวสาร และดำเนินการติดต่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกันได้ นอกจากนั้น เทคโนโลยีทางอาวุธยังมีความก้าวหน้าไปมาก การสื่อสารทางการเมืองในปัจจุบัน ก็ได้อาศัยเทคโนโลยีเป็นอย่างมาก
เงิน เป็นทรัพยากรทางการเมืองที่นำมาใช้ประโยชน์ได้อย่างกว้างขวาง การเมืองในปัจจุบันต้องการเงินมาเป็นค่าใช้จ่ายในกิจกรรมต่างๆ โดยเฉพาะในระบอบการเมืองแบบประชาธิปไตย ภายใต้ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยม เงินย่อมเป็นทรัพยากรทางการเมือง ที่มีความยืดหยุ่นในการใช้มากที่สุด
การมีทรัพยากรหรือการเข้าถึงทรัพยากรทางการเมืองอย่างเดียวย่อมไม่เพียงพอ จะต้องมีความเต็มใจ ความเด็ดขาด และความพร้อมที่จะใช้อีกด้วย และการจะใช้ทรัพยากรทางการเมืองให้มีประสิทธิภาพมากน้อยเพียงใดนั้น ขึ้นอยู่กับ ภาวะผู้นำ เป็นสำคัญ ดังนั้นทรัพยากรทางการเมืองที่สำคัญอีกอย่างหนึ่งก็คือ ภาวะผู้นำ
เราสามารถใช้ทรัพยากรทางการเมืองนี้ เป็นเครื่องมือในการวิเคราะห์การแข่งขัน และความขัดแย้งทางการเมืองได้ การใช้ทรัพยากรทางการเมืองแบบใดแบบหนึ่ง ขึ้นอยู่กับฐานะทางอำนาจของกลุ่ม บางกลุ่มมีจำนวนมาก แม้ไม่มีความชอบธรรม ก็อาจใช้กำลัง และความรุนแรงเป็นเครื่องมือก็ได้ กลุ่มที่เสียเปรียบด้านสังคม-เศรษฐกิจ เช่น กลุ่มคนผิวดำในสหรัฐอเมริกา ก็ใช้จำนวนและความรุนแรงในการต่อรอง
ในการเมืองไทย เราจะเห็นการใช้ทรัพยากรทางการเมืองที่หลากหลาย ที่น่าสังเกตก็คือ ผู้ที่ไม่มีความชอบธรรมแต่มีเงิน ก็สามารถเคลื่อนไหวทางการเมืองได้ โดยยืมมือกลุ่มที่นิยมความรุนแรง การเมืองไทยนับวันจะมีความรุนแรงมากขึ้น เพราะความขัดแย้งที่ปรองดองกันไม่ได้ เนื่องจากความปรองดองสิ่งที่ผิดให้เป็นสิ่งที่ถูกนั้น ไม่เป็นที่ยอมรับของคนส่วนใหญ่
