ปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นในอดีตหรือประวัติศาสตร์ สามารถจะส่งผลถึงความคิดและพฤติกรรมของมนุษย์และของประเทศชาติในปัจจุบันได้ ทำนองเดียวกับการดื่มสุราตอนค่ำคืนตื่นเช้ามาก็ยังมีอาการไม่สร่างเมา (hangover) ปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นในประวัติศาสตร์จะเป็นจริงหรือเป็นสิ่งที่สร้างขึ้นก็ตามอาจจะอยู่ในความทรงจำที่ทำให้เกิดความภูมิใจ หรืออาจจะเป็นจุดที่ทำให้คนในชาตินั้นต้องการจะลืมและอาจจะเสแสร้งว่าไม่เคยเกิดขึ้น การพยายามปฏิเสธข้อเท็จจริงดังกล่าวนี้อาจจะเกิดขึ้นจากการบิดเบือนข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์ รวมตลอดทั้งการตีความอย่างอคติ
ตัวอย่างเช่น การที่ญี่ปุ่นพยายามบิดเบือนประวัติศาสตร์ส่วนที่เกี่ยวกับนายทหารของพระจักรพรรดิข่มขืนกระทำชำเรานครนานกิง (the Rape of Nanking) โดยนายทหารที่บุกนานกิงนั้นข่มขืนผู้หญิงจีนและเข่นฆ่าประชาชนไปสองแสนกว่าคน จุดด่างดำในประวัติศาสตร์นี้ญี่ปุ่นพยายามจะเขียนตำราชั้นมัธยมใหม่ด้วยการกล่าวว่าเป็นการปฏิบัติการทางทหารแต่ไม่ให้รายละเอียด การพยายามบิดเบือนประวัติศาสตร์ในส่วนนี้อาจจะมีส่วนช่วยให้เยาวชนรุ่นหลังไม่ทราบข้อมูล แต่การกระทำดังกล่าวสะท้อนถึงระบบการคิดและทัศนคติของผู้นำญี่ปุ่นบางคนบางกลุ่มในปัจจุบัน
ตัวอย่างที่จะยกมาให้เห็นในที่นี้ถึงอิทธิพลของอดีตที่ส่งผลถึงปัจจุบันมี ประเทศเวียดนาม กัมพูชา พม่า จีน รวมทั้งประเทศไทย
เวียดนามเป็นประเทศที่ชนะสงครามโดยชนะฝรั่งเศสจนได้รับเอกราช และต่อมาก็รบกับสหรัฐฯ คนเวียดนามเป็นคนกล้าหาญ มีเกียรติและศักดิ์ศรี แต่ที่สำคัญคนเวียดนามเป็นคนชาตินิยมและรักชาติอย่างยิ่ง หลังสงครามสงบเวียดนามก็ได้แสดงให้เห็นถึงศักยภาพที่จะพัฒนาไปอย่างรวดเร็ว เนื่องจากความมีระเบียบวินัย ขยันขันแข็ง
แต่สิ่งซึ่งผู้เยี่ยมเยียนเวียดนามอาจจะเกิดความรู้สึกที่ไม่สบายใจนักก็คือความพยายามของเวียดนามที่จะปฏิเสธส่วนของความสัมพันธ์กับจีน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในส่วนของวัฒนธรรมและอารยธรรม ข้อเท็จจริงก็คือ จีนปกครองเวียดนามอยู่เป็นศตวรรษ และการต่อสู้กับจีนเพื่อให้หลุดพ้นจากจีนก็เป็นศตวรรษเช่นกัน แต่ร่องรอยของวัฒนธรรมและอารยธรรมของจีนก็ปรากฏอยู่ในสิ่งก่อสร้าง พระราชวัง การฉลองในวันนักขัตฤกษ์ และถึงแม้เวียดนามจะปฏิเสธอย่างไรก็ไม่สามารถจะปกปิดได้ว่ามีอิทธิพลของวัฒนธรรมและอารยธรรมจีนมีอยู่มากในคนเวียดนาม ถึงแม้ภาษาเวียดนามจะใช้ตัวโรมันในการเขียน แต่ศัพท์แสงก็มาจากสำเนียงที่คล้ายไหหนำ เช่น ไห้กวัน ซึ่งแปลว่าศุลกากร เยิบเข่า - สินค้าขาเข้า ซุตเข่า - สินค้าขาออก ดงหน่ำอา – เอเชียอาคเนย์ ขณะเดียวกันเมื่อมีการพูดถึงวันตรุษที่เรียกเท็ต คนเวียดนามก็บอกว่านั่นคือการฉลองปีใหม่เวียดนามโดยไม่มีการอ้างถึงจีนแม้แต่นิดเดียว มัคคุเทศก์จะบอกว่าในวัดนั้นมีภาษาเวียดนามโบราณอยู่ ความจริงก็คือภาษาจีนนั่นเอง ความพยายามที่จะปฏิเสธทุกอย่างที่เกี่ยวกับจีนทำให้เห็นถึงความไม่เชื่อมั่นในเรื่องเอกลักษณ์ นี่ก็คือประสบการณ์จากประวัติศาสตร์ที่ส่งผลถึงความคิด วิธีคิด และพฤติกรรมในปัจจุบัน
กัมพูชาเป็นประเทศที่มีอารยธรรมสูงส่ง วัฒนธรรมและอารยธรรมของกัมพูชานั้นเป็นอู่ของการพัฒนาวัฒนธรรมและอารยธรรมที่อื่นเช่นประเทศไทย ภาษาไทยมีภาษาเขมรอยู่เป็นจำนวนมาก ลัทธิเทวราชา ราชาศัพท์ พระราชพิธี และภาษาในวรรณคดี มีอิทธิพลของขอมและเขมรอยู่มาก แม้กระทั่งโจงกระเบน
แต่ในปัจจุบันในแง่การพัฒนาเศรษฐกิจและความมั่งคั่งทางธุรกิจกัมพูชาล้าหลังประเทศไทย ความร่วมมือของสองประเทศในด้านต่างๆ สามารถดำเนินไปได้ แต่สิ่งซึ่งอาจจะสะกิดความรู้สึกก็คือ คนเขมรในปัจจุบันยังระมัดระวังเป็นอย่างมากและรู้สึกไม่ยอมรับว่าประเทศของตนล้าหลังประเทศเพื่อนบ้าน และเชื่อว่าตนเป็นต้นแบบ เป็นอู่ของอารยธรรม ซึ่งความจริงก็คือวัฒนธรรมและอารยธรรมฮินดูซึ่งมาจากพวกพราหมณ์ ความรู้สึกเช่นนี้เป็นผลมาจากประวัติศาสตร์อีกเช่นกัน ซึ่งเป็นเสมือนผ้าม่านที่กั้นความสัมพันธ์ระหว่างกัมพูชาและประเทศอื่น
พม่าหรือเมียนมาร์เป็นประเทศที่มีอารยธรรมและประวัติศาสตร์ที่รุ่งเรือง เจดีย์ที่พุกามมีเป็นพันๆ องค์ซึ่งสะท้อนถึงอำนาจทางทหาร การชนะศึก วัฒนธรรมและอารยธรรม ผู้ไปเยือนพม่าจะได้รับการต้อนรับอย่างเป็นมิตรและเจ้าภาพจะแสดงไมตรีจิตอย่างเต็มที่ แต่ความรู้สึกอันหนึ่งก็คือความเชื่อมั่นและทัศนคติของคนพม่าที่เป็นผู้นำโดยเฉพาะอย่างยิ่งทหารว่าครั้งหนึ่งเคยเป็นมหาอำนาจในแถบนี้ และความจริงก็คือชาติที่ชนะอยุธยาถึงสองครั้ง และเป็นผู้ที่ทำให้กรุงแตกในปี 2310
แต่ส่วนนั้นยังไม่สำคัญเท่ากับข้อเท็จจริงที่ว่า มีบรรยากาศของความไม่ไว้วางใจโลกภายนอกอย่างมากในหมู่ผู้นำและแม้กระทั่งประชาชนบางส่วน จนมีการกล่าวว่า พม่านั้นเป็นรัฐที่โดดเดี่ยวตัวเอง ความไม่ไว้วางใจสภาพแวดล้อมภายนอกนั้นอาจจะมีเหตุผลของความเป็นจริง แต่ก็อาจมีการขยายจนเกินกว่าเหตุ การย้ายนครหลวงไปในที่ห่างไกลออกไปโดยพิจารณาจากภูมิรัฐศาสตร์ว่าปลอดภัยกว่าย่างกุ้งซึ่งอาจถูกยึดได้โดยพลร่ม ทำให้เกิดความหวาดระแวงเนื่องจากความไม่เชื่อมั่นในความมั่นคงและเสถียรภาพทางการเมืองของผู้นำทหาร การเน้นความมั่นคงและการปลอดจากการรุกรานจากภายนอกซึ่งความจริงคือความมั่นคงของผู้นำทหารเองนั้น ทำให้ไม่เต็มใจที่จะเปิดประตูรับความช่วยเหลือแม้ยามฉุกเฉินและแม้ประชาชนได้รับความเสียหายจากพายุ ซึ่งในส่วนนี้จะเห็นได้ว่าประสบการณ์ในอดีตได้ส่งผลถึงความคิด วิธีคิด และพฤติกรรมของผู้นำอยู่มาก
จีนเป็นประเทศที่กำลังจะพัฒนาความรู้สึกชาตินิยมขึ้นตามลำดับ สำหรับนักประวัติศาสตร์ขบวนการแสดงถึงชาตินิยมนั้นเกิดขึ้นครั้งแรกเมื่อ 4 พฤษภาคม ค.ศ.1919 ก่อนขบวนการ 4 พฤษภาคมนั้น กล่าวได้ว่าจีนเป็นชาติที่ภูมิใจวัฒนธรรมจนกลายเป็นปมเด่น จีนถือว่าชนใด ชาติใด ที่ไม่รับวัฒนธรรมจีนและอารยธรรมจีนก็คือคนเถื่อน แต่ทีท่าของจีนที่ปฏิเสธสิ่งประดิษฐ์และความคิดริเริ่มของชาติอื่นโดยเฉพาะชาติตะวันตกนั้น ทำให้จีนต้องถูกเหยียดหยามศักดิ์ศรีโดยการแพ้สงครามฝิ่นใน ค.ศ.1839-42 และต้องจบลงด้วยสนธิสัญญานานกิง และต่อมาก็ต้องทำสัญญาทำนองเดียวกันกับชาติอื่นจนเกิดเขตเช่าไปทั่ว เช่น เขตเช่าฝรั่งเศส เขตเช่าเยอรมนี ฯลฯ เท่านั้นยังไม่พอ จีนยังแพ้สงครามญี่ปุ่นใน ค.ศ.1893-94 ซึ่งจบลงด้วยสนธิสัญญาชิโมโนเซกิทำให้จีนต้องสูญเสียเกาหลีและทำให้ไต้หวันถูกปกครองโดยญี่ปุ่นถึง 50 ปี
จากประวัติศาสตร์ดังกล่าวนำไปสู่ความรู้สึกถูกรังแกและสูญเสียศักดิ์ศรีจนกลายเป็นปมด้อย เพราะกลายเป็นคนป่วยแห่งเอเชีย ดังนั้น เมื่อเหมา เจ๋อตุง ยึดแผ่นดินใหญ่ได้จึงประกาศเมื่อวันที่ 1 ตุลาคม ค.ศ. 1949 ว่าจีนจะไม่ถูกเหยียบย่ำศักดิ์ศรีอีกต่อไป ดังนั้น ในสงครามเกาหลีก็ดี ในสงครามเวียดนามก็ดี จีนได้แสดงให้โลกเห็นถึงความยิ่งใหญ่ของตนภายใต้พรรคคอมมิวนิสต์จีน ลัทธิขงจื้อและมาร์กซิสต์ได้อ่อนกำลังในปัจจุบัน สิ่งที่เหลืออยู่คือชาตินิยม และความรู้สึกอันนี้สามารถจะกลายเป็นค่านิยมสุดโต่งได้ เหตุการณ์คบเพลิงโอลิมปิกได้นำไปสู่ปฏิกิริยาต่อต้านชาวตะวันตก
ขณะเดียวกันก็โหมโรงปลุกเร้าชาตินิยมของจีน จนเกิดความรู้สึกหวั่นวิตกว่าอาจจะนำไปสู่นโยบายที่แข็งกร้าวได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการแทรกแซงกิจการภายในของจีนซึ่งเป็นหนึ่งหลักการปัญจศีล จีนจะพยายามหลีกเลี่ยงประเด็นทางการเมืองที่เรียกว่า 3T’s อันได้แก่ ไต้หวัน ทิเบต และเทียนอันเหมิน เพราะจีนถือว่าเป็นการคุกคามต่ออำนาจอธิปไตยของจีน ที่สำคัญที่สุด จีนต้องการให้โลกยอมรับว่าตนเป็นมหาอำนาจแล้ว และการเหยียบย่ำศักดิ์ศรีของจีนนั้นเป็นสิ่งที่จะไม่ยอมอดทนอดกลั้น ปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นและการปรากฏของชาตินิยมที่แผ่ไปทั่วแผ่นดินจีนและจีนโพ้นทะเลนั้นมีความเกี่ยวพันกับประวัติศาสตร์อย่างปฏิเสธไม่ได้
กลับมาสู่มาตุภูมิ การสูญเสียดินแดนให้กับมหาอำนาจตะวันตกก็เป็นสิ่งที่หลอกหลอนประชาชนคนไทยที่มีข้อมูลและความรู้พอสมควร ดินแดนที่สูญเสียไปนั้นมีขนาดเท่ากับดินแดนที่เหลือในปัจจุบัน ในส่วนลึกๆ ก็คงไม่พอใจประเทศตะวันตก พูดตรงๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งประเทศฝรั่งเศสที่บีบคั้นประเทศสยามอย่างมาก แม้กระทั่งการยึดเมืองจันทบุรีอยู่สิบกว่าปี
แต่ขณะเดียวกันความจำเป็นที่ต้องรับวัฒนธรรมและอารยธรรมตะวันตก โดยเฉพาะอย่างยิ่งระบบการปกครองบริหารก็เป็นสิ่งซึ่งหลีกเลี่ยงไม่ได้ สิ่งที่เกิดขึ้นคือสภาวะของทั้งรักทั้งชังต่อวัฒนธรรมและอารยธรรมตะวันตก ในขณะที่ประเทศไทยมีความภูมิใจว่าสามารถรักษาเอกราชไว้ได้เพราะมีความสามารถในการปรับตัว แต่ก็พยายามรักษาไว้ซึ่งเอกลักษณ์เดิมให้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้
แต่เมื่อใดก็ตามที่มีปัญหาเกิดขึ้นก็จะมองว่าเนื่องจากการหลั่งไหลเข้ามาของวัฒนธรรมและอารยธรรมตะวันตก จนลืมไปว่าแม้วัฒนธรรมไทยนั้นก็ประกอบด้วยแหล่งที่มามากมายจนกลายเป็นวัฒนธรรมรวม อันได้แก่ วัฒนธรรมอินเดีย เขมร จีน ลาว และตะวันตก แต่ความรู้สึกต่อต้านตะวันตกรวมทั้งความรู้สึกต่อต้านและดูถูกดูแคลนประเทศเพื่อนบ้านก็ยังมีอยู่ จนบางคนถึงกับกล่าวว่าไม่จำเป็นต้องเรียนภาษาอังกฤษเพราะไม่ใช่ภาษาของพ่อแม่เรา การกล่าวเช่นนี้สะท้อนถึงความคิดและวิธีคิดซึ่งนำไปสู่การกระทำ ผลในทางลบที่จะตามมานั้นคงจะไม่สาธยายในที่นี้ แต่ต้องการจะชี้ให้เห็นว่ามรดกตกทอดจากประวัติศาสตร์เป็นสิ่งที่ลบออกจากจิตใจไม่ง่ายนัก โดยเฉพาะอย่างยิ่งถ้ามีการกล่าวย้ำในหลักสูตรหรือในหนังสือการเรียนการสอน หรือการแสดงความคิดเห็นของบุคคลชั้นนำในสังคม และบทวิจารณ์ในสื่อมวลชน
ความเมาจากการดื่มสุรา และอาการไม่สร่างเมาตอนเช้าจะทำให้วันนั้นถูกทำลายเกือบทั้งวัน แต่การไม่สร่างเมาจากปรากฏการณ์ของอดีตซึ่งนำไปสู่ความคิดที่ไม่สอดคล้องกับเหตุผล และการกระทำที่ส่งผลในทางลบนั้นอาจจะส่งผลกระทบต่อนโยบายของรัฐได้ การไม่ยอมรับความช่วยเหลือจากต่างชาติในยามที่ประชาชนกำลังทุกข์ทรมานจากภัยธรรมชาตินั้นเป็นเรื่องที่ไม่สามารถอ้างความชอบธรรมอันใดได้ และไม่มีใครทราบว่าปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นครั้งนี้อาจจะวิวัฒนาการไปสู่การเปลี่ยนแปลงทางโครงสร้างอำนาจและการเมือง เพราะตัวอย่างจากประวัติศาสตร์มีมากพอสมควร บังกลาเทศแยกออกจากปากีสถานหลังจากที่ประสบภัยพิบัติทางธรรมชาติคือพายุอย่างร้ายแรง ในจีนโบราณนั้นเมื่อใดที่เกิดภัยธรรมชาติอย่างร้ายแรงจะถูกตีความว่าจะเป็นการถอนอาณัติจากสวรรค์เนื่องจากผู้ปกครองไม่อยู่ในทำนองคลองธรรม ประชาชนมีสิทธิที่จะปลดออกจากตำแหน่งได้
ตัวอย่างเช่น การที่ญี่ปุ่นพยายามบิดเบือนประวัติศาสตร์ส่วนที่เกี่ยวกับนายทหารของพระจักรพรรดิข่มขืนกระทำชำเรานครนานกิง (the Rape of Nanking) โดยนายทหารที่บุกนานกิงนั้นข่มขืนผู้หญิงจีนและเข่นฆ่าประชาชนไปสองแสนกว่าคน จุดด่างดำในประวัติศาสตร์นี้ญี่ปุ่นพยายามจะเขียนตำราชั้นมัธยมใหม่ด้วยการกล่าวว่าเป็นการปฏิบัติการทางทหารแต่ไม่ให้รายละเอียด การพยายามบิดเบือนประวัติศาสตร์ในส่วนนี้อาจจะมีส่วนช่วยให้เยาวชนรุ่นหลังไม่ทราบข้อมูล แต่การกระทำดังกล่าวสะท้อนถึงระบบการคิดและทัศนคติของผู้นำญี่ปุ่นบางคนบางกลุ่มในปัจจุบัน
ตัวอย่างที่จะยกมาให้เห็นในที่นี้ถึงอิทธิพลของอดีตที่ส่งผลถึงปัจจุบันมี ประเทศเวียดนาม กัมพูชา พม่า จีน รวมทั้งประเทศไทย
เวียดนามเป็นประเทศที่ชนะสงครามโดยชนะฝรั่งเศสจนได้รับเอกราช และต่อมาก็รบกับสหรัฐฯ คนเวียดนามเป็นคนกล้าหาญ มีเกียรติและศักดิ์ศรี แต่ที่สำคัญคนเวียดนามเป็นคนชาตินิยมและรักชาติอย่างยิ่ง หลังสงครามสงบเวียดนามก็ได้แสดงให้เห็นถึงศักยภาพที่จะพัฒนาไปอย่างรวดเร็ว เนื่องจากความมีระเบียบวินัย ขยันขันแข็ง
แต่สิ่งซึ่งผู้เยี่ยมเยียนเวียดนามอาจจะเกิดความรู้สึกที่ไม่สบายใจนักก็คือความพยายามของเวียดนามที่จะปฏิเสธส่วนของความสัมพันธ์กับจีน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในส่วนของวัฒนธรรมและอารยธรรม ข้อเท็จจริงก็คือ จีนปกครองเวียดนามอยู่เป็นศตวรรษ และการต่อสู้กับจีนเพื่อให้หลุดพ้นจากจีนก็เป็นศตวรรษเช่นกัน แต่ร่องรอยของวัฒนธรรมและอารยธรรมของจีนก็ปรากฏอยู่ในสิ่งก่อสร้าง พระราชวัง การฉลองในวันนักขัตฤกษ์ และถึงแม้เวียดนามจะปฏิเสธอย่างไรก็ไม่สามารถจะปกปิดได้ว่ามีอิทธิพลของวัฒนธรรมและอารยธรรมจีนมีอยู่มากในคนเวียดนาม ถึงแม้ภาษาเวียดนามจะใช้ตัวโรมันในการเขียน แต่ศัพท์แสงก็มาจากสำเนียงที่คล้ายไหหนำ เช่น ไห้กวัน ซึ่งแปลว่าศุลกากร เยิบเข่า - สินค้าขาเข้า ซุตเข่า - สินค้าขาออก ดงหน่ำอา – เอเชียอาคเนย์ ขณะเดียวกันเมื่อมีการพูดถึงวันตรุษที่เรียกเท็ต คนเวียดนามก็บอกว่านั่นคือการฉลองปีใหม่เวียดนามโดยไม่มีการอ้างถึงจีนแม้แต่นิดเดียว มัคคุเทศก์จะบอกว่าในวัดนั้นมีภาษาเวียดนามโบราณอยู่ ความจริงก็คือภาษาจีนนั่นเอง ความพยายามที่จะปฏิเสธทุกอย่างที่เกี่ยวกับจีนทำให้เห็นถึงความไม่เชื่อมั่นในเรื่องเอกลักษณ์ นี่ก็คือประสบการณ์จากประวัติศาสตร์ที่ส่งผลถึงความคิด วิธีคิด และพฤติกรรมในปัจจุบัน
กัมพูชาเป็นประเทศที่มีอารยธรรมสูงส่ง วัฒนธรรมและอารยธรรมของกัมพูชานั้นเป็นอู่ของการพัฒนาวัฒนธรรมและอารยธรรมที่อื่นเช่นประเทศไทย ภาษาไทยมีภาษาเขมรอยู่เป็นจำนวนมาก ลัทธิเทวราชา ราชาศัพท์ พระราชพิธี และภาษาในวรรณคดี มีอิทธิพลของขอมและเขมรอยู่มาก แม้กระทั่งโจงกระเบน
แต่ในปัจจุบันในแง่การพัฒนาเศรษฐกิจและความมั่งคั่งทางธุรกิจกัมพูชาล้าหลังประเทศไทย ความร่วมมือของสองประเทศในด้านต่างๆ สามารถดำเนินไปได้ แต่สิ่งซึ่งอาจจะสะกิดความรู้สึกก็คือ คนเขมรในปัจจุบันยังระมัดระวังเป็นอย่างมากและรู้สึกไม่ยอมรับว่าประเทศของตนล้าหลังประเทศเพื่อนบ้าน และเชื่อว่าตนเป็นต้นแบบ เป็นอู่ของอารยธรรม ซึ่งความจริงก็คือวัฒนธรรมและอารยธรรมฮินดูซึ่งมาจากพวกพราหมณ์ ความรู้สึกเช่นนี้เป็นผลมาจากประวัติศาสตร์อีกเช่นกัน ซึ่งเป็นเสมือนผ้าม่านที่กั้นความสัมพันธ์ระหว่างกัมพูชาและประเทศอื่น
พม่าหรือเมียนมาร์เป็นประเทศที่มีอารยธรรมและประวัติศาสตร์ที่รุ่งเรือง เจดีย์ที่พุกามมีเป็นพันๆ องค์ซึ่งสะท้อนถึงอำนาจทางทหาร การชนะศึก วัฒนธรรมและอารยธรรม ผู้ไปเยือนพม่าจะได้รับการต้อนรับอย่างเป็นมิตรและเจ้าภาพจะแสดงไมตรีจิตอย่างเต็มที่ แต่ความรู้สึกอันหนึ่งก็คือความเชื่อมั่นและทัศนคติของคนพม่าที่เป็นผู้นำโดยเฉพาะอย่างยิ่งทหารว่าครั้งหนึ่งเคยเป็นมหาอำนาจในแถบนี้ และความจริงก็คือชาติที่ชนะอยุธยาถึงสองครั้ง และเป็นผู้ที่ทำให้กรุงแตกในปี 2310
แต่ส่วนนั้นยังไม่สำคัญเท่ากับข้อเท็จจริงที่ว่า มีบรรยากาศของความไม่ไว้วางใจโลกภายนอกอย่างมากในหมู่ผู้นำและแม้กระทั่งประชาชนบางส่วน จนมีการกล่าวว่า พม่านั้นเป็นรัฐที่โดดเดี่ยวตัวเอง ความไม่ไว้วางใจสภาพแวดล้อมภายนอกนั้นอาจจะมีเหตุผลของความเป็นจริง แต่ก็อาจมีการขยายจนเกินกว่าเหตุ การย้ายนครหลวงไปในที่ห่างไกลออกไปโดยพิจารณาจากภูมิรัฐศาสตร์ว่าปลอดภัยกว่าย่างกุ้งซึ่งอาจถูกยึดได้โดยพลร่ม ทำให้เกิดความหวาดระแวงเนื่องจากความไม่เชื่อมั่นในความมั่นคงและเสถียรภาพทางการเมืองของผู้นำทหาร การเน้นความมั่นคงและการปลอดจากการรุกรานจากภายนอกซึ่งความจริงคือความมั่นคงของผู้นำทหารเองนั้น ทำให้ไม่เต็มใจที่จะเปิดประตูรับความช่วยเหลือแม้ยามฉุกเฉินและแม้ประชาชนได้รับความเสียหายจากพายุ ซึ่งในส่วนนี้จะเห็นได้ว่าประสบการณ์ในอดีตได้ส่งผลถึงความคิด วิธีคิด และพฤติกรรมของผู้นำอยู่มาก
จีนเป็นประเทศที่กำลังจะพัฒนาความรู้สึกชาตินิยมขึ้นตามลำดับ สำหรับนักประวัติศาสตร์ขบวนการแสดงถึงชาตินิยมนั้นเกิดขึ้นครั้งแรกเมื่อ 4 พฤษภาคม ค.ศ.1919 ก่อนขบวนการ 4 พฤษภาคมนั้น กล่าวได้ว่าจีนเป็นชาติที่ภูมิใจวัฒนธรรมจนกลายเป็นปมเด่น จีนถือว่าชนใด ชาติใด ที่ไม่รับวัฒนธรรมจีนและอารยธรรมจีนก็คือคนเถื่อน แต่ทีท่าของจีนที่ปฏิเสธสิ่งประดิษฐ์และความคิดริเริ่มของชาติอื่นโดยเฉพาะชาติตะวันตกนั้น ทำให้จีนต้องถูกเหยียดหยามศักดิ์ศรีโดยการแพ้สงครามฝิ่นใน ค.ศ.1839-42 และต้องจบลงด้วยสนธิสัญญานานกิง และต่อมาก็ต้องทำสัญญาทำนองเดียวกันกับชาติอื่นจนเกิดเขตเช่าไปทั่ว เช่น เขตเช่าฝรั่งเศส เขตเช่าเยอรมนี ฯลฯ เท่านั้นยังไม่พอ จีนยังแพ้สงครามญี่ปุ่นใน ค.ศ.1893-94 ซึ่งจบลงด้วยสนธิสัญญาชิโมโนเซกิทำให้จีนต้องสูญเสียเกาหลีและทำให้ไต้หวันถูกปกครองโดยญี่ปุ่นถึง 50 ปี
จากประวัติศาสตร์ดังกล่าวนำไปสู่ความรู้สึกถูกรังแกและสูญเสียศักดิ์ศรีจนกลายเป็นปมด้อย เพราะกลายเป็นคนป่วยแห่งเอเชีย ดังนั้น เมื่อเหมา เจ๋อตุง ยึดแผ่นดินใหญ่ได้จึงประกาศเมื่อวันที่ 1 ตุลาคม ค.ศ. 1949 ว่าจีนจะไม่ถูกเหยียบย่ำศักดิ์ศรีอีกต่อไป ดังนั้น ในสงครามเกาหลีก็ดี ในสงครามเวียดนามก็ดี จีนได้แสดงให้โลกเห็นถึงความยิ่งใหญ่ของตนภายใต้พรรคคอมมิวนิสต์จีน ลัทธิขงจื้อและมาร์กซิสต์ได้อ่อนกำลังในปัจจุบัน สิ่งที่เหลืออยู่คือชาตินิยม และความรู้สึกอันนี้สามารถจะกลายเป็นค่านิยมสุดโต่งได้ เหตุการณ์คบเพลิงโอลิมปิกได้นำไปสู่ปฏิกิริยาต่อต้านชาวตะวันตก
ขณะเดียวกันก็โหมโรงปลุกเร้าชาตินิยมของจีน จนเกิดความรู้สึกหวั่นวิตกว่าอาจจะนำไปสู่นโยบายที่แข็งกร้าวได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการแทรกแซงกิจการภายในของจีนซึ่งเป็นหนึ่งหลักการปัญจศีล จีนจะพยายามหลีกเลี่ยงประเด็นทางการเมืองที่เรียกว่า 3T’s อันได้แก่ ไต้หวัน ทิเบต และเทียนอันเหมิน เพราะจีนถือว่าเป็นการคุกคามต่ออำนาจอธิปไตยของจีน ที่สำคัญที่สุด จีนต้องการให้โลกยอมรับว่าตนเป็นมหาอำนาจแล้ว และการเหยียบย่ำศักดิ์ศรีของจีนนั้นเป็นสิ่งที่จะไม่ยอมอดทนอดกลั้น ปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นและการปรากฏของชาตินิยมที่แผ่ไปทั่วแผ่นดินจีนและจีนโพ้นทะเลนั้นมีความเกี่ยวพันกับประวัติศาสตร์อย่างปฏิเสธไม่ได้
กลับมาสู่มาตุภูมิ การสูญเสียดินแดนให้กับมหาอำนาจตะวันตกก็เป็นสิ่งที่หลอกหลอนประชาชนคนไทยที่มีข้อมูลและความรู้พอสมควร ดินแดนที่สูญเสียไปนั้นมีขนาดเท่ากับดินแดนที่เหลือในปัจจุบัน ในส่วนลึกๆ ก็คงไม่พอใจประเทศตะวันตก พูดตรงๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งประเทศฝรั่งเศสที่บีบคั้นประเทศสยามอย่างมาก แม้กระทั่งการยึดเมืองจันทบุรีอยู่สิบกว่าปี
แต่ขณะเดียวกันความจำเป็นที่ต้องรับวัฒนธรรมและอารยธรรมตะวันตก โดยเฉพาะอย่างยิ่งระบบการปกครองบริหารก็เป็นสิ่งซึ่งหลีกเลี่ยงไม่ได้ สิ่งที่เกิดขึ้นคือสภาวะของทั้งรักทั้งชังต่อวัฒนธรรมและอารยธรรมตะวันตก ในขณะที่ประเทศไทยมีความภูมิใจว่าสามารถรักษาเอกราชไว้ได้เพราะมีความสามารถในการปรับตัว แต่ก็พยายามรักษาไว้ซึ่งเอกลักษณ์เดิมให้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้
แต่เมื่อใดก็ตามที่มีปัญหาเกิดขึ้นก็จะมองว่าเนื่องจากการหลั่งไหลเข้ามาของวัฒนธรรมและอารยธรรมตะวันตก จนลืมไปว่าแม้วัฒนธรรมไทยนั้นก็ประกอบด้วยแหล่งที่มามากมายจนกลายเป็นวัฒนธรรมรวม อันได้แก่ วัฒนธรรมอินเดีย เขมร จีน ลาว และตะวันตก แต่ความรู้สึกต่อต้านตะวันตกรวมทั้งความรู้สึกต่อต้านและดูถูกดูแคลนประเทศเพื่อนบ้านก็ยังมีอยู่ จนบางคนถึงกับกล่าวว่าไม่จำเป็นต้องเรียนภาษาอังกฤษเพราะไม่ใช่ภาษาของพ่อแม่เรา การกล่าวเช่นนี้สะท้อนถึงความคิดและวิธีคิดซึ่งนำไปสู่การกระทำ ผลในทางลบที่จะตามมานั้นคงจะไม่สาธยายในที่นี้ แต่ต้องการจะชี้ให้เห็นว่ามรดกตกทอดจากประวัติศาสตร์เป็นสิ่งที่ลบออกจากจิตใจไม่ง่ายนัก โดยเฉพาะอย่างยิ่งถ้ามีการกล่าวย้ำในหลักสูตรหรือในหนังสือการเรียนการสอน หรือการแสดงความคิดเห็นของบุคคลชั้นนำในสังคม และบทวิจารณ์ในสื่อมวลชน
ความเมาจากการดื่มสุรา และอาการไม่สร่างเมาตอนเช้าจะทำให้วันนั้นถูกทำลายเกือบทั้งวัน แต่การไม่สร่างเมาจากปรากฏการณ์ของอดีตซึ่งนำไปสู่ความคิดที่ไม่สอดคล้องกับเหตุผล และการกระทำที่ส่งผลในทางลบนั้นอาจจะส่งผลกระทบต่อนโยบายของรัฐได้ การไม่ยอมรับความช่วยเหลือจากต่างชาติในยามที่ประชาชนกำลังทุกข์ทรมานจากภัยธรรมชาตินั้นเป็นเรื่องที่ไม่สามารถอ้างความชอบธรรมอันใดได้ และไม่มีใครทราบว่าปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นครั้งนี้อาจจะวิวัฒนาการไปสู่การเปลี่ยนแปลงทางโครงสร้างอำนาจและการเมือง เพราะตัวอย่างจากประวัติศาสตร์มีมากพอสมควร บังกลาเทศแยกออกจากปากีสถานหลังจากที่ประสบภัยพิบัติทางธรรมชาติคือพายุอย่างร้ายแรง ในจีนโบราณนั้นเมื่อใดที่เกิดภัยธรรมชาติอย่างร้ายแรงจะถูกตีความว่าจะเป็นการถอนอาณัติจากสวรรค์เนื่องจากผู้ปกครองไม่อยู่ในทำนองคลองธรรม ประชาชนมีสิทธิที่จะปลดออกจากตำแหน่งได้
