“เราประมาทไปหน่อย” บุญยืน ศิริธรรม แกนนำกลุ่มคนรักแม่กลองกล่าวถึงความผิดพลาดครั้งใหญ่ที่ชาว อ.แม่กลอง เมืองสมุทรสงคราม “ปล่อย” ให้ห้างเทสโก้ โลตัส เข้ามาตั้งสาขาได้เมื่อกลางปีที่แล้ว
เธอย้ำนักย้ำหนาว่าผิดพลาดที่ไม่คิดเคลื่อนไหวคัดค้านเสียตั้งแต่แรก เพราะผลกระทบต่อผู้ค้ารายย่อยและผู้บริโภคได้ปรากฏตัวอย่างที่เห็นทุกวันนี้เรียบร้อยแล้ว
ที่ต้องเรียกว่าประมาท เนื่องจากว่าพื้นที่ที่เรียกกันว่าสามนา สามน้ำ สามอำเภอแห่งนี้ ได้ชื่อว่าถูกกระทำจากนโยบายของรัฐและโครงการของเอกชนนานัปการ แต่พวกเธอก็ยืนหยัดต่อสู้ด้วยท่วงทำนองที่น่านับถือ โดยเห็นว่าในฐานะคนพื้นที่อย่างพวกเธอย่อมมีสิทธิ์ที่จะส่งเสียงร้องบอกว่า บ้านของเขาต้องการและไม่ต้องการอะไร
ก่อนหน้านี้ บุญยืนและเพื่อนชาวบ้านชาวแม่กลองยืนหยัดต่อสู้กับโครงการที่คิดจากบนลงล่างหลายต่อหลายโครงการ ไม่ว่าจะเป็นโครงการคลังน้ำมัน โรงฆ่าสัตว์ ถนนลัดอ่าวไทย ไปจนถึงโรงไฟฟ้าพลังงานความร้อนร่วมที่ใช้ถ่านหินเป็นเชื้อเพลิง ซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นโครงการที่จะส่งผลกระทบต่อสภาพแวดล้อมของชุมชนในจังหวัดเล็กๆ แห่งนี้ และที่สำคัญชาวแม่กลองก็ค้ำยันมาได้โดยตลอด
กลุ่มรักษ์แม่กลองที่เธอและสมาชิกที่ร่วมเคลื่อนไหวจัดตั้งขึ้นเป็นรูปธรรมและสัญลักษณ์ของพลังชุมชนคนท้องถิ่นที่ต่อกรกับสิ่งเหล่านี้ แต่ถึงกระนั้น พวกเธอก็ต้องพ่ายแพ้ต่อการรุกคืบของห้างเทสโก้ โลตัส
บุญยืน เล่าให้ฟังว่า ก่อนที่มีข่าวว่าจะมีห้างเทสโก้ฯมาตั้ง เธอและชาวแม่กลองต่างคาดเดาไว้ล่วงหน้าว่าในอนาคตไม่ใกล้ ห้างดังกล่าวนี้คงจะต้องปิดตัวลงเหมือนกับห้างใหญ่หลายแบรนด์ที่คิดจะมาตั้งสาขาที่นี่ ทั้งห้างพาต้า ห้างศรีสมุทร หรือห้างไอยรา ซึ่งแม้จะเป็นห้างใหญ่ แต่ก็เป็นห้างของคนไทยที่มีทุนค่อนข้างจำกัด
“คนแม่กลองเป็นชาวสวน ไม่ก็ชาวประมง ห้างพวกนี้มาเปิดก็เจ๊งกลับไปหมด” เธอบอก
แต่สิ่งที่เธอประมาทคือทุนหนาของบริษัทข้ามชาติแห่งนี้ บุญยืนบอกว่า ประเมินกันคร่าวๆ ห้างใหญ่ๆ ทุกห้าง รวมทั้งเทสโก้ฯ แห่งนี้ คงจะขาดทุนจากการขายสินค้าที่สาขาแม่กลอง หากแต่ทุนไทยต้องล้มพับไป เนื่องจากเห็นว่าไม่คุ้มทุน แต่สำหรับเทสโก้ฯ ซึ่งมีสาขากระจายอยู่ทั่วประเทศอาจจะอยู่ได้ด้วยการนำกำไรจากสาขาอื่นๆ มาโปะรวม
ด้วยความที่นึกไม่ถึงในประเด็นนี้ ทำให้ชาวแม่กลองที่มีประสบการณ์ต่อกรกับสิ่งแปลกปลอมจากภายนอกนิ่งนอนใจ ไม่ได้เคลื่อนไหวท้วงติงเหมือนดังกรณีอื่นๆ และนั่นนำมาสิ่งที่บุญยืนสรุปว่า “ทำให้ชาวบ้านเสียสันดาน”
ห้างเทสโก้ฯ สาขาสมุทรสงครามเป็นห้างขนาด “คุ้มค่า” ตั้งอยู่ในเขตเมืองสมุทรสงคราม ความเปลี่ยนแปลงที่เห็นได้อย่างชัดเจนคือพฤติกรรมการบริโภคของชาวแม่กลองที่ “ซื้อ” ของกันมากขึ้น เน้นความสะดวกสบายจนลืมนึกถึงความสมเหตุสมผล บางครั้งเสียค่าน้ำมันรถเดินทางไปซื้อของเพียงไม่กี่ชิ้น ทั้งๆ ที่สามารถหาซื้อได้ในร้านโชวห่วยในชุมชน ขณะที่พฤติกรรมของเด็กวัยรุ่นก็มักจะไปมั่วสุมกันที่ห้างเทสโก้ฯ เป็นประจำ หลายครั้งก็นัดเพื่อนต่างเพศไปเที่ยวเล่น ห่างหูห่างตาผู้ใหญ่ เด็กผู้หญิงแทนที่จะกลับบ้านไวหลังเลิกเรียน ก็ไปกองกันอยู่ที่เทสโก้ฯ ซึ่งสิ่งเหล่านี้เป็นที่กังวลสำหรับชาวแม่กลองเป็นอย่างมาก
ผลกระทบดังกล่าวค่อยๆ เปลี่ยนแปลงไปทีละเล็กละน้อย ทว่าสิ่งที่รับไม่ได้อย่างแรงสำหรับแกนนำกลุ่มรักษ์แม่กลองอย่างเธอ คือ การโฆษณาที่หลอกลวงชาวบ้าน ซึ่งนำมาซึ่งสิ่งที่เธอนิยามว่าเป็น “การค้าที่ไร้จริยธรรม”
เธอบอกว่า ห้างเทสโก้ฯ มักมีกลยุทธ์การลดราคาหั่นแหลก แต่พอเอาเข้าจริงๆ เมื่อลงทุนเดินทางไปซื้อกลับบอกกับลูกค้าว่าของหมดของไม่พอ ทั้งๆ ที่ลูกค้าเดินทางไปตรงวันและเวลา ซึ่งหมายความได้ว่า ทางห้างเองก็มีสินค้าโปรโมชันจำกัด หรือไม่ก็ตั้งใจที่จะไม่ขายสินค้าทั้งหมดที่มีอยู่ในราคาพิเศษ เพียงแต่ต้องการดึงคนเข้าห้างในแต่ละช่วงให้มากที่สุด
“คนเขาบ่นกันว่าทั้งๆ ที่ไปตรงวัน ตรงเวลา แต่ก็ไม่ได้ซื้อ เพราะว่ามีของลดเพียงนิดเดียว ที่จริงแล้วห้างเขาหลอกพวกเราเข้าไปเดินห้างมากกว่า เพื่อให้ชาวบ้านซื้อของอื่นๆ ด้วย”
วัฒนธรรมบริโภคอย่างไม่ลืมหูลืมตาเริ่มเข้ามาเป็นเรื่องเป็นราว การตัดสินใจไปห้างเทสโก้ฯ ซึ่งขยายโอกาสในการเสียเงินเสียทองของชาวบ้านก็เพิ่มมากขึ้น ยิ่งเมืองสมุทรสาครเป็นเมืองเล็ก เดินทางเข้าเมืองใช้เวลาไม่กี่นาที ชาวบ้านร้านตลาดจึงลืมคิดถึงต้นทุนที่จะต้องเสียไปในระหว่างการเดินทาง แทนที่จะซื้อหาของใช้กับร้านโชวห่วยข้างบ้าน
ปรากฎการณ์ตื่นของลดราคาเป็นอาการเริ่มแรกของการเปิดสาขาใหม่ของห้างยักษ์ค้าปลีก สำหรับที่แม่กลองแห่งนี้ แม่ค้าในตลาดโบราณอัมพวาคนหนึ่งเล่าให้ฟังว่า เคยร่วมวงวิ่งชิงน้ำปลาลดราคากันถึงขั้นของตกแตกในห้าง แต่นั่นก็เป็นเพียงช่วงแรกๆ หลังการเปิดห้าง ปัจจุบัน แม้จะมีการลดราคา แต่ก็มีการจำกัดจำนวนชิ้นของสินค้าในรายการ เธอยอมรับว่า ผู้ค้ารายย่อยที่ต้องใช้วัตถุดิบประกอบอาหารจำพวกน้ำปลา น้ำตาล ก็อาศัยเข้าห้างเทสโก้ฯ ในจังหวะลดราคานี่เอง
“เชื่อว่าคงไม่ได้กำไรจากที่นี่มากนักหรอก แต่พวกเขาต้องการจะขยายสาขาให้มากที่สุด” บุญยืน วิเคราะห์ เพราะนั่นเท่ากับที่มาของรายได้ทางอื่นที่ไม่ใช่รายได้จากการซื้อมาขายไปตามปกติ หากแต่หมายถึงค่าธรรมเนียมแรกเข้าของสินค้าแต่ละชนิด (Entrance Fee) ตลอดจนค่าวางสินค้าในชั้นขายของที่ทำกำไรต่อปีให้แก่เครือข่ายห้างเทสโก้ฯ มหาศาล
แม่กลองเป็นอำเภอที่ได้ชื่อว่าอุดมสมบูรณ์ด้วยทรัพยากรและอุดมด้วยวัฒนธรรมวิถีชีวิตดั้งเดิม ตลาดน้ำอัมพวาเป็นหนึ่งในจุดขายหลักที่สะท้อนความมั่งคั่งของทรัพยากรและวัฒนธรรมวิถีชีวิตท้องถิ่น แต่ก็น่ากังวลเช่นกันว่า หากพฤติกรรมการบริโภคของคนพื้นที่นี้เปลี่ยนไป อะไรจะหลงเหลือถึงคนรุ่นหลังในอนาคต
บุญยืนบอกว่า เธอและสมาชิกในกลุ่มคนรักษ์แม่กลอง จะรณรงค์ในประเด็นผลกระทบของห้างค้าปลีกเพื่อให้เป็นประเด็นสาธารณะ และชี้ชวนให้ชาวแม่กลองมองเห็นถึงปัญหาของการค้าด้วยวิธีการเช่นนี้ เธอตั้งใจว่า หากมีการลดราคาอีกครั้ง แต่ไม่สามารถซื้อได้ตามคำโฆษณา เธอและพวกจะแจ้งความดำเนินคดีในทันที
นี่อาจเป็นหนึ่งในการรับมือกับห้างทุนยักษ์หลังการเปิดสาขาไปแล้ว แต่มีวาระที่ต้องการปกป้องอนาคตของคนในท้องถิ่น แม้ว่าพวกเธออาจจะช้าและประมาทไปในช่วงแรกก็ตาม
