น้ำประปาฝั่งตะวันออก หรือฝั่งพระนครของกรุงเทพมหานคร มีรสเค็ม ด้วยเหตุผลเดียวคือน้ำทะเลรุกแม่น้ำเจ้าพระยาถึงสถานีสูบน้ำดิบของการประปานครหลวง (กปน.) ที่ ต.สำแล อ.เมืองฯ จ.ปทุมธานี
ส่วนน้ำประปาฝั่งตะวันตกหรือฝั่งธนบุรียังเป็นปกติดีอยู่ เพราะโรงผลิตน้ำประปา รับน้ำจากคลองประปามหาสวัสดิ์ไม่ถูกอิทธิพลน้ำทะเลกระทบ โดยอาศัยน้ำดิบจากเขื่อนแม่กลอง จ.กาญจนบุรี ผันข้ามแม่น้ำท่าจีนเข้ามา
เหตุที่น้ำทะเลหนุนทะลักขึ้นถึงสำแล ก็เป็นเหตุธรรมดาของฤดูแล้งที่น้ำจืดมีน้อย แต่สำแลเป็นจุดยุทธศาสตร์ที่ต้องเฝ้าระวังป้องกันไม่ให้กระทบ
“เราวางแผนระบายน้ำจากเขื่อนเจ้าพระยาที่รับน้ำจากเขื่อนภูมิพล และเขื่อนสิริกิติ์ วันละ 16 ล้านลูกบาศก์เมตร แต่มาถึงเขื่อนเจ้าพระยาแค่ครึ่งเดียว อีกครึ่งหนึ่งถูกสูบระหว่างทางทั้งเพื่ออุปโภคบริโภคและเพื่อการเกษตร จึงเหลือน้ำไม่พอที่จะผลักดันน้ำเค็มได้ตามแผน” ดร.สมเกียรติ ประจำวงษ์ เลขาธิการสำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ (สทนช.) กล่าว
ปกติการระบายน้ำผลักดันน้ำเค็มจะอาศัยเขื่อนป่าสักชลสิทธิ์เป็นตัวช่วยหลักเพราะระยะทางใกล้ การสูญเสียน้ำระหว่างทางไม่มากเท่าการโรยน้ำจากเขื่อนภูมิพลและสิริกิติ์ที่อยู่ไกล แต่ปีนี้ปริมาณน้ำในเขื่อนป่าสักฯ เองก็ร่อยหรอมากอย่างไม่เคยมีมาก่อน จากฝนที่ตกน้อยมาก
สทนช.วางแผนร่วมกับหน่วยงานเกี่ยวข้อง ผันน้ำจากเขื่อนแม่กลองมาช่วย 500 ล้านลูกบาศก์เมตรเท่าปริมาณปกติของฤดูแล้งทุกปี ซึ่งใช้ไปแล้วตั้งแต่เดือนพฤศจิกายน-ธันวาคม 2562 จำนวน 200 ล้านลูกบาศก์เมตร และเพื่อรับศึกภัยแล้ง จึงสำรองเพิ่มอีก 500 ล้าน ลบ.ม.โดยที่ไม่กระทบต่อการใช้น้ำของพื้นที่ของเขื่อนแม่กลอง ทั้งในฤดูแล้ง 2562/2563 และต้นฤดูฝน 2563ที่หากจะมีฝนทิ้งช่วง
ดร.สมเกียรติกล่าวว่า เส้นทางที่ผันน้ำกลองมานั้น นอกจากเพื่อผลิตน้ำประปาคลองมหาสวัสดิ์ของ กปน.แล้ว ยังจะนำมาช่วยผลักดันน้ำเค็มช่วยแม่น้ำเจ้าพระยาไม่ให้กระทบการผลิตน้ำประปาที่สำแลของ กปน.อีกด้วย โดยมี 3 เส้นทาง ประกอบด้วย
เส้นทางแรก ผันน้ำผ่านคลองจระเข้สามพันผ่านประตูระบายน้ำ (ปตร.) สองพี่น้อง แล้วผันไปออกสถานีสูบน้ำพระยาบรรลือ ลงคลองพระยาบรรลือ ก่อนสูบลงแม่น้ำเจ้าพระยา
เส้นทางที่ 2 ผันลงที่คลองประปาเข้าโรงงานผลิตน้ำประปามหาสวัสดิ์ บางส่วนผันลงคลองบางกอกน้อยเส้นทางที่สาม ผันเข้าคลองมหาสวัสดิ์ ผ่าน ปตร.มหาสวัสดิ์ หรือ ปตร.ที่อยู่ด้านเหนือ
หากแม่น้ำท่าจีนบริเวณ ปตร.มหาสวัสดิ์ มีความเค็มสูง ออก ปตร.ฉิมพลี แล้วลงคลองบางกอกน้อยเช่นกัน
นอกเหนือจากการระบายน้ำผ่านเขื่อนเจ้าพระยาและเขื่อนพระรามหกที่รับน้ำจากเขื่อนป่าสักชลสิทธิ์แล้ว ทั้งสามเส้นทางจะเป็นการเสริมปริมาณน้ำส่วนที่อยู่ด้านล่างของเขื่อนเจ้าพระยาลงมาเรากำลังมองความเป็นไปได้ที่จะผันน้ำแม่กลองเส้นที่สี่ผ่านคลองพระพิมลซึ่งอยู่ฝั่งตะวันตกของแม่น้ำเจ้าพระยา อาคารชลประทานต่างๆ ลงแม่น้ำเจ้าพระยาเช่นกัน
นี่เป็นแผนของ สทนช. และหน่วยงานเกี่ยวข้องมองทางหนีทีไล่ เพราะปัจจุบันแม่กลองมีน้ำใช้การมากที่สุดตลอดฤดูแล้งถึง 5,618 ล้าน ลบ.ม. ในขณะ 4 เขื่อนที่จะระบายลงแม่น้ำเจ้าพระยามีเพียง 3,679 ล้าน ลบ.ม.เท่านั้น ซึ่งการวางแผนบริหารจัดการดังกล่าวจะต้องไม่เกิดผลกระทบกัต่อการใช้น้ำของลุ่มน้ำแม่กลองและการควบคุมความเค็มในแม่น้ำท่าจีนด้วยการผันน้ำจากแม่น้ำแม่กลองช่วยผลักดันน้ำเค็มในแม่น้ำเจ้าพระยา เคยดำเนินการมาแล้วเมื่อปี 2557 ที่เป็นฤดูแล้งที่ขาดแคลนน้ำมากที่สุดเช่นกัน โดยได้รับการสนับสนุนเครื่องผลักดันน้ำของกองทัพเรือช่วยผลักดันน้ำที่ผันจากลุ่มน้ำแม่กลองลงสู่แม่น้ำเจ้าพระยาให้เป็นไปอย่างรวดเร็ว
ทั้งนี้ ในส่วนของ กปน.เองจะลำเลียงน้ำจากโรงผลิตน้ำประปามหาสวัสดิ์มาช่วยเหลือพื้นที่การประปาฝั่งตะวันออกโดยไม่เสียค่าใช้ จ่ายใน 18 สำนักงานประปาสาขา ซึ่งประชาชนสามารถนำภาชนะบรรจุไปขอรับได้ สำหรับผู้ป่วย ผู้สูงอายุเด็กเล็กที่อาจมีปัญหาความเค็มกระทบต่อสุขภาพ
ขณะเดียวกัน กปน.กำลังดำเนินการขุดเจาะบ่อน้ำบาดาลขนาดใหญ่ 4 จุดใน กทม. และสมุทรปราการ ได้แก่ สถานีสูบน้ำบางเขน สถานีสูบน้ำมีนบุรี สถานีสูบน้ำลาดกระบัง และสถานีสูบน้ำสำโรง สูบน้ำได้ประมาณ 11,000 ลบ.ม./วัน สนับสนุนการแก้ไขผลกระทบการผลิตน้ำประปาของ กปน. อีกทางหนึ่ง นอกจากนั้นยังต้องใช้การบริหารจัดการน้ำประตูน้ำคลองลัดโพธิ์ เปิด-ปิดตามจังหวะน้ำขึ้น-ลงของน้ำทะเลเพื่อลดลิ่มความเค็มที่จะรุกขึ้นไปด้วย
อย่างไรก็ตาม สทนช.ยังเสนอคณะรัฐมนตรีรับทราบมาตรการประหยัดการใช้น้ำและประชาสัมพันธ์สร้างการรับรู้สู่ภาคประชาชน โดยในด้านอุปโภคบริโภคขอความร่วมมือทุกภาคส่วนใช้น้ำอย่างประหยัด ลดการสูญเสียให้มากที่สุดโดยให้ส่วนราชการเป็นหน่วยงานนำร่อง และเรียกร้องไม่ให้ทิ้งขยะมูลฝอยลงในแหล่งน้ำ จัดเก็บวัชพืชในลำน้ำสม่ำเสมอส่วนด้านเกษตร รณรงค์ให้เกษตรกรใช้น้ำอย่างประหยัด และหมุนเวียนใช้น้ำให้สูญเสียน้อยที่สุดรวมถึงใช้น้ำไม่เกินจากที่จัดสรร เพื่อให้มีน้ำเพียงพอในฤดูแล้ง
สุดท้าย คือ ด้านอุตสาหกรรม รณรงค์การใช้น้ำตามหลักจัดการน้ำเสีย 3R คือ ลดการใช้ (Reduce) การใช้ซ้ำ (Reuse) และการแปรรูปกลับมาใช้ใหม่ (Recycle)
