จับตาเรื่องสำคัญจากการไปเยือนฮานอยของสี จิ้นผิง ‘จีน’ ต้องการมีบทบาทใน ‘แผนแร่แรร์เอิร์ธเวียดนาม-สหรัฐฯ’

(เก็บความจากเอเชียไทมส์ www.atimes.com)

China wants role in US-Vietnam rare earths plan
By JEFF PAO
16/12/2023

พวกผู้รู้ชาวจีนแสดงความคิดเห็นว่า เวียดนามไม่ควรที่จะส่งออกแร่แรร์เอิร์ธไปนอกประเทศโดยตรง อันเป็นสิ่งที่สหรัฐฯ มุ่งหวัง หากแต่ควรส่งไปแปรรูปที่จีนเสียก่อน

ภายหลังจากประธานาธิบดีสี จิ้นผิง เสร็จสิ้นทริปเยือนกรุงฮานอยเมื่อตอนต้นสัปดาห์นี้ ฝ่ายจีนได้อ้างตัวเองว่าเป็นทางเลือกที่ดีที่สุดของเวียดนามสำหรับการจับมือเป็นหุ้นส่วนกันทางการค้าและการทูตในภูมิภาคเอเชียแปซิฟิก

บางทีอาจจะเป็นเช่นนั้นก็ได้ ทว่าเรื่องนี้ยังจะต้องมีการพิสูจน์ยืนยันจากความเป็นจริงให้กระจ่างชัดเจน เวียดนามจะส่งออกผลผลิตแร่แรร์เอิร์ธ (rare earths) ที่ตนเองขุดได้ไปนอกประเทศโดยตรง อย่างที่สหรัฐฯ คาดหวัง หรือว่าจะส่งไปแปรรูปแร่ในประเทศจีนเสียก่อน? นี่เป็นสิ่งที่พวกผู้รู้ชาวจีนต้องการที่จะทราบกัน พวกเขายังต้องการทราบด้วยว่าฮานอยจะตกลงให้วอชิงตันเช่าท่าเรือทางทหารสำคัญแห่งหนึ่ง ซึ่งกองทัพอเมริกันเคยใช้ตั้งแต่ยุคสงครามเวียดนามหรือไม่

เมื่อวันพุธ (13 ธ.ค.) ที่ผ่านมา จีนกับเวียดนามในลงนามในความตกลงต่างๆ รวม 36 ฉบับ [1] ซึ่งครอบคลุมทั้งโครงการตามแผนการริเริ่มหนึ่งแถบหนึ่งเส้นทาง (Belt and Road Initiative หรือ BRI) ความร่วมมือกันในด้านการพัฒนา เศรษฐกิจดิจิทัล การพัฒนาสีเขียว การคมนาคมขนส่ง การตรวจสอบและการกักกันโรค กิจการกลาโหมและการบังคับใช้กฎหมาย และความร่วมมือกันทางทะเล แต่ทางสื่อของเวียดนามรายงานด้วยว่า ปักกิ่งกับฮานอยประสบความล้มเหลวไม่สามารถบรรลุความตกลงฉบับอื่นๆ ใน 6 ประเด็นด้วยกัน ซึ่งก็รวมถึงเรื่องการทำเหมืองโลหะและเหมืองแร่แรร์เอิร์ธด้วย

ระหว่างที่ประธานาธิบดีโจ ไบเดน ของสหรัฐฯ เดินทางไปเยือนกรุงฮานอยก่อนหน้านี้เมื่อเดือนกันยายนที่ผ่านมา เขาได้ลงนามในความตกลงหลายฉบับกับเวียดนาม รวมทั้งด้านเซมิคอนดักเตอร์ และเรื่องแร่แรร์เอิร์ธ เขาแถลงว่าสนับสนุนส่งเสริมให้สหรัฐฯ เข้าไปลงทุน [2] ในด้านการสำรวจขุดค้นสินแร่แรร์เอิร์ธในเวียดนาม –ซึ่งอยู่ในอันดับ 3 [3] ของโลกในเรื่องปริมาณแร่แรร์เอิร์ธที่น่าจะสามารถขุดค้นขึ้นมาได้— ทั้งนี้ เพื่อต้านทานจีนที่มีฐานะเป็นเจ้าครอบงำเหนือแร่ชนิดนี้ยิ่งกว่าใครๆ ในโลก

แร่แรร์เอิร์ธ

ผู้รู้ชาวจีนบางรายกล่าวว่า จีนจะเพิ่มทวีการค้าและการลงทุนกับเวียดนาม ตราบใดที่ฮานอยยังคงสืบต่อประคับประคองความสัมพันธ์ที่ดีกับปักกิ่งเอาไว้ พวกเขาบอกว่าหากเวียดนามจะใช้การลงทุนของสหรัฐฯ เพื่อสำรวจขุดค้นแหล่งแร่แรร์เอิร์ธสำรองของตนแล้ว ฮานอยก็สมควรพิจารณาเรื่องการจัดส่งแร่ที่ขุดได้ไปแปรรูปในประเทศจีน

ตามข้อมูลของสำนักงานสำรวจทางธรณีวิทยาสหรัฐฯ (US Geological Survey) เวียดนามมีปริมาณแร่แรร์เอิร์ธสำรองอยู่ที่ 22 ล้านเมตริกตัน [4] เปรียบเทียบกับจีนซึ่งมีอยู่ราว 44 ล้านเมตริกตัน

สินแร่แรร์เอิร์ธในเวียดนามส่วนใหญ่ยังคงไม่ได้ถูกแตะต้อง สืบเนื่องจากราคาที่ต่ำซึ่งเป็นผลจากการกำหนดขึ้นมาของประเทศจีน ที่มีฐานะเป็นซัปพลายเออร์แร่แรร์เอิร์ธรายใหญ่ที่สุดในโลกตามข้อมูลตัวเลขปีที่แล้ว

สัปดาห์นี้ ปักกิ่งแถลงว่าพร้อมที่จะเสนอเงินช่วยเหลือแบบให้เปล่าแก่เวียดนามเพื่อใช้สร้างทางรถไฟระหว่างเมืองคุนหมิง เมืองเอกของมณฑลอิ๋ว์นหนาน (ยูนนาน) ของจีน กับเมืองไหฝ่อง (ไฮฟอง) เมืองท่าสำคัญของเวียดนาม โดยที่ทางรถไฟสายนี้จะตัดผ่านดินแดนใจกลางแหล่งแร่แรร์เอิร์ธของเวียดนามด้วย

“ถ้าเวียดนามขอให้จีนสร้างทางรถไฟเข้าไปในดินแดนของตน มันก็เป็นเรื่องธรรมดาที่ทั้งสองฝ่ายจะต้องก่อตั้งความเป็นหุ้นส่วนด้านแรร์เอิร์ธขึ้นมา” คอลัมนิสต์ที่ตั้งฐานอยู่ในมณฑลซานซีผู้หนึ่งกล่าวในบทความที่นำออกเผยแพร่วันศุกร์ (16 ธ.ค.) [5] “มันย่อมเป็นเรื่องขวยเขินน่าอึดอัดใจถ้าหากจีนสร้างทางรถไฟให้ขณะที่สหรัฐฯ เป็นผู้ขุดแร่นี้ในเวียดนาม”

เขากล่าวว่า หากมีการก่อสร้างทางรถไฟข้ามแดนจีน-เวียดนามตามที่มีการเสนอขึ้นมานี้ มันจะทำให้ยากลำบากมากขึ้นสำหรับเวียดนามและสหรัฐฯ ที่จะก่อตั้งความเป็นหุ้นส่วนกันในด้านแรร์เอิร์ธ เขามองว่าแม้กระทั่งในกรณีที่สหรัฐฯ ลงมือทำเหมืองขึ้นมาจริงๆ แร่แรร์เอิร์ธที่ขุดออกมาได้จะต้องส่งไปยังจีนเพื่อการแปรรูปอยู่นั่นเอง

“สหรัฐฯ เสนอที่จะช่วยเหลือเวียดนามในการพัฒนาอุตสาหกรรมเหมืองแร่ของพวกเขา ในความพยายามที่จะได้รับแรร์เอิร์ธซึ่งเวียดนามขุดขึ้นมาได้ ทว่าความเคลื่อนไหวเช่นนี้มีแต่จะเพิ่มพูนความร่วมมือกันระหว่างเวียดนามกับจีนเท่านั้นเอง” หวง ซวน (Huang Xuan) นักเขียนซึ่งตั้งฐานอยู่ที่มณฑลเฮยหลงเจียงกล่าวเอาไว้เช่นนี้ในบทความชิ้นหนึ่ง [6] โดยพูดย้ำต่อไปด้วยว่า จีนมีความชำนาญในเรื่องการแปรรูปแรร์เอิร์ธ

คนนอก

นักเขียนหญิงผู้นี้ยังกล่าวยกย่องชมเชยเรื่องที่เวียดนามกำลังประคับประคองสายสัมพันธ์ฉันมิตรที่มีอยู่กับจีน ตัวอย่างเช่น ด้วยการนำเข้าวัตถุดิบและผลิตภัณฑ์ขั้นกลางหลายอย่างหลายประเภทจากจีน ปฏิเสธไม่กล่าวประณามรัสเซียในกรณีสงครามยูเครน รวมทั้งแสดงความสนับสนุนปาเลสไตน์ เธอยังบอกว่าการที่เวียดนามกับจีนเห็นพ้องต้องกันที่จะรักษาเสถียรภาพในทะลจีนใต้เอาไว้นั้น คือการเติมเต็มผลประโยชน์ของทั้งสองฝ่ายประเทศ

ระหว่างการเยือนเวียดนามคราวนี้ สี จิ้นผิง ได้บอกกับประธานาธิบดีหวอ วัน เถือง ของเวียดนาม [7] เมื่อวันพุธ (13 ธ.ค.) ว่า ทั้งจีนและเวียดนามต่างควร “ตื่นตัวและต่อต้านคัดค้านความพยายามใดๆ ก็ตามที่จะสร้างความปั่นป่วนวุ่นวายขึ้นในเอเชียแปซิฟิก”

กระทรวงการต่างประเทศจีนนั้นได้เคยกล่าวเอาไว้เมื่อไม่นานมานี้ [8] ว่า สหรัฐฯ และนาโตคือ “คนนอก” ที่กำลังพยายามสร้างความปั่นป่วนวุ่นวายขึ้นมาในเอเชียแปซิฟิก โดยที่แดนมังกรได้วิพากษ์วิจารณ์สหรัฐฯ และฟิลิปปินส์สำหรับการกระชับความผูกพันทางการทหารของพวกเขาให้เข้มแข็งมากขึ้นอีก หลังจากประธานาธิบดีบองบอง มาร์กอส ก้าวขึ้นครองตำแหน่งในเดือนมิถุนายน 2020

“เราต้องยอมรับว่าการสร้างวงล้อมที่สหรัฐฯ พยายามดำเนินการอยู่ในทะเลจีนใต้ กำลังเป็นรูปเป็นร่างขึ้นมาแล้ว และก่อให้เกิดความเสี่ยงตลอดจนภัยคุกคามทางด้านความมั่นคงต่อประเทศจีน” นักเขียนผู้หนึ่งที่ใช้นามปากกาว่า “เจิ้นเจียง” (Zhenjiang) กล่าวเช่นนี้ในบทความซึ่งออกเผยแพร่เมื่อวันศุกร์ (15 ธ.ค.) [9]

“โชคดีที่จีนก็มีการเสริมสร้างความเข้มแข็งให้แก่แสนยานุภาพทางทหารของตนในภูมิภาคแถบนี้ตลอดช่วง 2-3 ทศวรรษที่ผ่านมา” เขากล่าว “ถ้าหากสหรัฐฯ ต้องการที่จะรวบรวมเหล่าพันธมิตรของตนเพื่อสร้างความยุ่งเหยิงวุ่นวายขึ้นตรงบริเวณหน้าประตูของจีนแล้ว สหรัฐฯ ก็จำเป็นต้องคำนึงถึงอานุภาพทางนาวีและทางอากาศของกองทัพปลดแอกประชาชนจีนด้วย”

เขาบอกว่าสหรัฐฯ นั้นมีความต้องการอย่างแน่นอนที่จะสร้างฐานทัพเรือขึ้นมาใหม่ในอ่าวกามรัญ (Cam Ranh Bay) ของเวียดนาม ซึ่งเคยเป็นท่าเรือทางทหารแห่งสำคัญของอเมริกันในช่วงสงครามเย็น เขากล่าวว่าหากเรื่องเช่นนี้เกิดขึ้นมาจริงๆ กองทัพปลดแอกประชาชนจีนจะต้องประจำการใช้งานเครื่องบินขับไล่แบบ เจ-20 ตลอดจนยิงขีปนาวุธทิ้งตัวแบบต่อสู้เรือ (anti-ship ballistic missiles) แบบ “ตงเฟิง-21ดี” (Dongfeng-21D) เพื่อลงโทษพวกก่อความยุ่งเหยิงวุ่นวายด้วย


“ความสำคัญครั้งประวัติศาสตร์-หลักหมายใหม่”

แต่ขอให้เราหวนกลับไปยังพวกถ้อยคำนึกฝันจินตนาการเท่ๆ ที่หยิบยกมาให้ดูเป็นชื่อหัวข้อย่อยข้างบนนี้ ทั้งนี้ กระทรวงการต่างประเทศจีนแถลงเอาไว้ในวันศุกร์ (15 ธ.ค.) ว่า การไปเยือนเวียดนามของ สี ระหว่างวันที่ 12-13 ธันวาคมคราวนี้มีความสำคัญอย่างยิ่งใหญ่ครั้งประวัติศาสตร์ และเป็นเครื่องหมายของการเข้าสู่หลักหมายใหม่ในความสัมพันธ์ทวิภาคของประเทศทั้งสอง

แน่นอนทีเดียว ทางกระทรวงต้องการพูดเช่นนี้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งด้วยทัศนะที่มองย้อนกลับไปถึงตอนที่ ไบเดน พบปะหารือกับเลขาธิการใหญ่พรรคคอมมิวนิสต์เวียดนาม เหวียน ฝู จ่อง ในกรุงฮานอยเมื่อวันที่ 10 กันยายน ซึ่งทั้งสองคนได้เห็นพ้องต้องกัน [10] ที่จะยกระดับความสัมพันธ์ระหว่างสหรัฐฯ กับเวียดนามให้ขึ้นสู่ “ความเป็นหุ้นส่วนกันทางยุทธศาสตร์อย่างรอบด้าน” (Comprehensive Strategic Partnership) เพื่อวัตถุประสงค์ในการบรรลุ “สันติภาพ ความร่วมมือกัน และการพัฒนาอย่างยั่งยืน”

เหมา หนิง โฆษกของกระทรวงการต่างประเทศจีน บอก [11] ว่า ฝ่ายเวียดนามแสดงความสนับสนุนอย่างหนักแน่นและจะเข้าร่วมอย่างแข็งขันในแผนการริเริ่มหนึ่งแถบหนึ่งเส้นทาง แผนการริเริ่มด้านการพัฒนาระดับโลก (Global Development Initiative) แผนการริเริ่มด้านความมั่นคงระดับโลก (Global Security Initiative) และแผนการริเริ่มอารยธรรมระดับโลก (Global Civilization Initiative) ตามข้อเสนอของ สี

“ฝ่ายเวียดนามเน้นย้ำว่า จีนเป็นเพียงประเทศเดียวเท่านั้นที่สามารถสร้างคุณูปการให้แก่เรื่องที่มีความสำคัญลำดับต้นๆ ทั้งหมดของการดำเนินการทางการทูตของฝ่ายเวียดนาม และความสัมพันธ์กับจีนที่เติบโตขยายตัวขึ้นไปเรื่อยๆ คือเรื่องสำคัญลำดับต้นที่สุดและเป็นทางเลือกเชิงยุทธศาสตร์สำหรับเวียดนาม ซึ่งจะไม่ถูกก่อกวนหรือถูกบ่อนทำลายโดยกลุ่มพลังจากภายนอกใดๆ ทั้งสิ้น” เหมา กล่าว “นี่เป็นการวางรากฐานทางการเมืองที่หนักแน่นมั่นคงสำหรับการสร้างประชาคมจีน-เวียดนามชนิดที่มีอนาคตร่วมกัน (China-Vietnam community with a shared future) ขึ้นมา”

ขณะที่ ห่วง เล ทู (Huong Le Thu) รองผู้อำนวยการโปรแกรมเอเชียของกลุ่มคลังสมอง อินเตอร์เนชั่นแนล ไครซิส กรุ๊ป (International Crisis Group) กล่าว [12] ในการให้สัมภาษณ์แก่สื่อ ยูไนเต็ด เดลี่ นิวส์ (United Daily News) ของไต้หวันว่า ทริปเดินทางไปเวียดนามของ สี มีจุดมุ่งหมายเพื่อบอกกล่าวแก่ประชาชนจีนแผ่นดินใหญ่และโลกตะวันตกว่า ปักกิ่งยังคงมีอิทธิพลที่แข็งแรงต่อเหล่าประเทศเพื่อนบ้านของตน

“พวกผู้นำเวียดนามจวบจนถึงเวลานี้ยังคงสามารถบริหารจัดการกับความสัมพันธ์ที่ประเทศตนมีอยู่กับสหรัฐฯ และกับจีนได้ดีทีเดียว” เธอกล่าว “พวกเขาเข้าใจดีถึงความท้าทายและโอกาสต่างๆ ที่เกิดขึ้นมาในช่วงเวลาของการแข่งขันกันระหว่างมหาอำนาจยักษ์ใหญ่เหล่านี้ รวมทั้งวิธีการในการใช้ประโยชน์จากฐานะทางยุทธศาสตร์ของเวียดนาม”

เธอมองว่าคำถามก็คือฮานอยยังจะสามารถประคับประคองสถานการณ์เช่นนี้ไปได้อีกนานแค่ไหน เธอบอกว่าพวกผู้นำเวียดนามจำเป็นที่จะต้องรับมือกับสหรัฐฯ และกับจีนอย่างระมัดระวัง เนื่องจากทั้งคู่ต่างเคยสู้รบทำสงครามกับเวียดามมาแล้วในอดีต

เชิงอรรถ

[1]https://tw.news.yahoo.com/%E4%B8%AD%E8%B6%8A%E6%9A%AB%E6%99%82%E6%93%B1%E7%BD%AE%E6%81%A9%E6%80%A8-%E7%BF%92%E8%BF%91%E5%B9%B36%E5%B9%B4%E4%BE%86%E9%A6%96%E6%AC%A1%E8%A8%AA%E5%95%8F%E8%B6%8A%E5%8D%97%E4%B8%A6%E7%B0%BD%E7%BD%B236%E9%A0%85%E5%8D%94%E8%AD%B0-033823102.html
[2] https://www.geopolitica.info/vietnam-plan-on-rare-earth-production-boosted-by-the-us-gives-jitters-to-china/
[3] https://www.vietnam-briefing.com/news/rare-earth-mining-vietnam.html/
[4]https://www.vinachem.com.vn/content/market-and-product-vnc/rare-earths-reserves-top-8-countries.html
[5]https://m.163.com/dy/article/IM08QLLC0515F0CS.html
[6]https://www.163.com/dy/article/IM13C5F905566CMA.html
[7]https://www.jfdaily.com/journal/getMobileArticle.htm?id=364260
[8]http://world.people.com.cn/n1/2022/0428/c1002-32411336.html
[9]https://www.163.com/dy/article/ILRK9GP90552RJNF.html
[10] https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2023/09/11/joint-leaders-statement-elevating-united-states-vietnam-relations-to-a-comprehensive-strategic-partnership/
[11]https://www.fmprc.gov.cn/eng/xwfw_665399/s2510_665401/2511_665403/202312/t20231215_11203369.html
[12]https://udn.com/news/story/6809/7638911