คอลัมน์ “นอกหน้าต่าง” : โอลิมปิกฤดูหนาวครั้งนี้ ‘ไม่ใช่ความสำเร็จอย่างมโหฬาร’ แต่ก็มีอะไรมากมายให้จีนสามารถคุยอวด

มหกรรมกีฬาโอลิมปิกฤดูหนาวที่กรุงปักกิ่งคราวนี้ ถูกสื่อมวลชนตะวันตกประโคมระบายภาพเอาไว้ตอนก่อนเริ่มการแข่งขันว่า จะเป็นหนึ่งในโอลิมปิกครั้งที่มีการโต้เถียงขัดแย้งกันทางการเมืองอย่างรุนแรงที่สุดเท่าที่จดจำกันได้ รวมถึงเป็นการแข่งขันซึ่งจะกร่อยไปถนัดเนื่องจากถูกครอบงำด้วยความหวาดกลัวโรคระบาดใหญ่โควิด-19 อย่างไรก็ดี สิ่งเหล่านี้แทบทั้งหมดกลับหดหายไปในทันทีที่บรรดานักกีฬาใส่สกีและสเกตออกมาประชันขันแข่งกัน

ในวันอาทิตย์ (20 ก.พ.) นครหลวงของจีนแห่งนี้ทำพิธีปิดงานโอลิมปิกครั้งที่ 2 ซึ่งตนเองเป็นเจ้าภาพจัดขึ้นอย่างประสบความสำเร็จ ด้วยความถูกต้องไร้ข้อบกพร่องฉกาจฉกรรจ์แต่ก็ขาดแคลนอารมณ์ความรู้สึกเท่าที่ควร และด้วยการระดมสรรพกำลังแบบระบอบเผด็จการรวบอำนาจมาใช้งานอย่างทุ่มเท ทำให้แดนมังกรปรากฏตัวบนแผนที่ชาติกีฬาฤดูหนาวได้อย่างน่าปลื้มใจอย่างน้อยก็ชั่วคราว เวลาเดียวกัน ก็ทำให้พรรคคอมมิวนิสต์ที่เป็นผู้ปกครองประเทศจีนมีอะไรมากมายสำหรับการเฉลิมฉลอง

“นี่เป็นเกมการแข่งขันที่มีข้อกล่าวหาทางการเมืองอย่างมากมายที่สุดโถมเข้าเล่นงานพวกเขา โดยที่มีข้อทะเลาะโต้เถียงกันมากมายเหลือเกิน” เป็นความเห็นของ ริชาร์ด บากา ผู้อำนวยการร่วมของเครือข่ายวิจัยโอลิมปิก แห่งมหาวิทยาลัยวิกตอเรีย ซึ่งตั้งอยู่ที่เมืองเมลเบิร์น, ออสเตรเลีย

“แต่เราก็ผ่านสิ่งเหล่านี้มาได้โดยไม่ได้มีอะไรอื้อฉาวครึกโครมนักหนา ส่วนหนึ่งเป็นเพราะว่าจีนควบคุมทุกสิ่งทุกอย่างเอาไว้ได้เป็นอย่างดีนั่นแหละ”

สหรัฐฯ นั้นประกาศนำชาติอื่นๆ คว่ำบาตรทางการทูตด้วยการไม่ส่งเจ้าหน้าที่ทางการเข้าร่วม โดยตั้งข้อกล่าวหาจีนว่ามีประวัติทางด้านสิทธิมนุษยชนที่ย่ำแย่ เฉพาะอย่างยิ่งเรื่องที่อ้างกันว่ามีการกระทำละเมิดอย่างใหญ่โตกว้างขวางในแคว้นซินเจียง นอกจากนั้นแล้วยังมีความหวาดกลัวกันมากว่าโรคโควิดจะเกิดการะบาดอย่างกว้างขวางระหว่างการแข่งขัน ในเมื่ออยู่ในระลอกการออกฤทธิ์เดชของตัวกลายพันธุ์ “โอมิครอน” ซึ่งติดต่อได้ง่ายกว่าสายพันธุ์เดิมๆ เป็นอย่างมาก

พวกเจ้าหน้าที่ฝ่ายจีนเองก็สำทับว่าจะเกิดผลสะท้อนกลับอย่างแน่นอน ถ้าหากพวกนักกีฬาต่างชาติพูดอะไรที่เป็นการต่อต้านปักกิ่ง เวลาเดียวกันนั้น ยังมีความกังวลทางด้านสิ่งแวดล้อม จากการที่เกมกีฬาฤดูหนาวคราวนี้จัดขึ้นในแบบที่แทบจะใช้หิมะซึ่งมนุษย์ทำขึ้นมาเกือบทั้งหมด

ทว่าในท้ายที่สุดแล้ว ฉากเหตุการณ์ซึ่งสร้างความมัวหมองให้แก่โอลิมปิกครั้งนี้มากที่สุด คือกรณีอื้อฉาวการใช้สารกระตุ้นของรัสเซีย ซึ่งผู้ถูกกล่าวหาคือ คามิลา วาลิเอวา สาวน้อยนักสเกตลีลา วัย 15 ปี

แม้กระทั่งข้อครหาที่ว่ามันไม่ใช่กีฬาฤดูหนาวที่แท้จริงก็ยังลบเลือนไป เมื่อมีหิมะจริงๆ ตกลงมาอย่างหนักอยู่วันหนึ่งจนกระทั่งต้องเลื่อนหรือปรับเปลี่ยนรายการแข่งขันบางรายการ ขณะที่เรื่องใหญ่อีกเรื่องหนึ่งซึ่งพูดกันมากก่อนเกมคราวนี้เริ่มต้นขึ้น ได้แก่ ชะตากรรมของ เผิง ไซว่ ก็มีการบริหารจัดการเวทีกันอย่างระมัดระวัง โดยที่นักเทนนิสหญิงชื่อดังผู้นี้ออกมาปรากฏตัวต่อสาธารณชนต่อเนื่องกันหลายครั้ง ทำให้ยากลำบากแก่การเดินหน้ากล่าวหาทางการจีนต่อไปว่าพยายามปิดปากเธอ

ทั้งนี้ เมื่อเดือนพฤศจิกายน เธอโพสต์ข้อความทางสื่อสังคมของจีนระบุว่า ถูกอดีตรองนายกรัฐมนตรีคนหนึ่งของจีนทำร้ายทางเพศ แต่เธอบอกกับ เลอกิป หนังสือพิมพ์ข่าวกีฬาของฝรั่งเศสระหว่างการให้สัมภาษณ์ที่ปักกิ่งคราวนี้ว่า ข้อกล่าวหาของเธอเป็นสิ่งที่ทำให้ “เกิดความเข้าใจผิดอย่างมโหฬาร” กระนั้นฝ่ายตะวันตกยังคงแสดงความหวั่นกลัวเกี่ยวกับความปลอดภัยของเธออย่างต่อเนื่อง

มีข้อโต้เถียงทางการเมืองขึ้นมาจนได้

โธมัส บัค ประธานคณะกรรมาธิการโอลิมปิกสากล ผู้ซึ่งไม่ค่อยได้เคยวิพากษ์วิจารณ์พวกเจ้าภาพอยู่แล้ว เรียกมหกรรมกีฬาครั้งนี้ว่าเป็น “เกมโอลิมปิกฤดูหนาวที่ประสบความสำเร็จมาก”

“ที่ปักกิ่งนี่ เห็นชัดว่าพวกนักกีฬามีความรู้สึกมากกว่าพออกพอใจด้วยซ้ำ” บัค บอก

“พวกเขาพอใจอย่างที่สุดกับพวกสนามแข่งขัน กับหมู่บ้านนักกีฬา กับบริการต่างๆ ที่มีเสนอให้ และกับความปลอดภัยใน ‘ลู้ปปิด’ ภายใต้สภาวการณ์ที่ยากลำบากมากเหล่านี้ ภายใต้การแพร่ระบาดอย่างรวดเร็วของตัวกลายพันธุ์โอมิครอน”

กระนั้นก็ตาม บัคได้ตำหนิทางคณะผู้จัดการแข่งขันของท้องถิ่น ในเรื่องการนำเอาการเมืองเข้าสู่มหกรรมกีฬาคราวนี้ จากการที่มีโฆษกหญิงผู้หนึ่งพูดตอบโต้ว่า มีการโกหกให้ข้อมูลผิดๆ ในเรื่องซินเจียง ระหว่างที่เธอถูกซักถามในการแถลงข่าว

เกมการแข่งขันครั้งนี้จัดขึ้นภายใน “ลู้ปปิด” ที่มุ่งปกป้องรักษาความปลอดภัยเรื่องโรคโควิด นั่นคือการกำหนดให้นักกีฬาเกือบๆ 3,000 คนและเจ้าหน้าที่สนับสนุนตลอดจนผู้เกี่ยวข้องอื่นๆ อีกราว 65,000 คนต้องอยู่เฉพาะภายในพื้นที่ซึ่งมีการดูแลและตรวจสอบรักษาภาวะปลอดเชื้ออย่างเข้มงวด ทั้งนี้ แค่ขนาดของการติดตามตรวจสอบตลอดจนความเคร่งครัดที่เจ้าภาพบังคับใช้ ถือเป็นสิ่งที่ไม่เคยปรากฏมาก่อนสำหรับรายการแข่งขันกีฬาใดๆ และน่าจะกลายเป็นสิ่งที่ถูกจดจำกันได้มากเป็นพิเศษของมหกรรมครั้งนี้

การขีดวงบังคับอย่างเข้มงวดเช่นนี้หมายความว่าไม่มีการจำหน่ายบัตรเข้าชมการแข่งขันให้แก่สาธารณชน และจำนวนผู้เข้าชมซึ่งอยู่ในระดับจำกัดมากๆ ก็มาจากผู้ที่ผ่านการคัดเลือก รวมทั้งต้องนั่งกระจายกันแบบรักษาระยะห่างทางสังคม ซึ่งบางครั้งก็ทำให้เกิดบรรยากาศหงอยเหงาขาดชีวิตชีวาขึ้นในสนามแข่งขัน

ในสหรัฐฯ ซึ่งเป็นตลาดรับชมการแข่งขันผ่านการถ่ายทอดทางทีวีซึ่งมีมูลค่าสูงที่สุดของคณะกรรมการโอลิมปิกสากลนั้น ปรากฏว่าพอการแข่งขันผ่านไปได้ครึ่งทางยอดเรตติ้งก็ตกลงมาเหลือแค่ราวๆ 50% ของโอลิมปิกฤดูหนาวครั้งก่อนที่เมืองพย็องชัง, เกาหลีใต้ เมื่อปี 2018

ความสำเร็จของพรรคคอมมิวนิสต์จีน

แต่สำหรับพรรคคอมมิวนิสต์จีนแล้ว ย่อมมองภาพรวมของมหกรรมครั้งนี้ว่าเป็นงานที่ทำได้ดีโดยสามารถติ๊กเครื่องหมายถูกในหัวข้อจำนวนมากทีเดียว

ด้วยทรัพยากรและกำลังคนที่มีอย่างมากมาย ทำให้จีนสามารถควบคุมโรคโควิด-19 เอาไว้ได้อยู่หมัด ซึ่งต้องขอบคุณการกำหนดและติดตามดูแลรักษาพื้นที่ปลอดเชื้อกันอย่างไม่มีหละหลวม ทำให้จีนสามารถนำไปโฆษณาเป็นข้อดีของระบบพรรคการเมืองพรรคเดียว ตลอดจนยุทธศาสตร์ “โควิดต้องเป็นศูนย์” ในฐานะเป็นหนึ่งในแบบอย่างที่ใช้การได้สำหรับโลก ตลอดช่วงเวลาราว 4 สัปดาห์ ภายในเขตพื้นที่ปลอดเชื้อนี้มีการตรวจพบเคสที่ออกมาเป็นบวกเกือบๆ 450 ราย ในจำนวนนี้มีทั้งพวกนักกีฬาด้วย ทว่าอัตราผู้ติดเชื้อใหม่รายวันอยู่ในระดับเท่ากับ 0 เมื่อถึงตอนสิ้นสุดการแข่งขัน

การแสดงอากัปกิริยาในเชิงการเมืองของพวกนักกีฬาเพื่อแสดงความไม่พอใจกับข้อกล่าวหาที่ว่าจีนกระทำการล้างเผ่าพันธุ์ชนกลุ่มน้อยชาวอุยกูร์ในซินเจียง หรือเพิ่มการกดขี่ปราบปรามในฮ่องกงและทิเบต ก็ไม่มีปรากฏให้เห็นกันเลย การบอยคอตต์ทางการทูตของสหรัฐฯ และพวกชาติพันธมิตรที่ใกล้ชิดของอเมริกาอีกไม่กี่ราย ก็แทบไม่ได้ส่งผลกระทบอะไรเช่นกัน

ไม่มีความผิดพลาดใหญ่โตใดๆ เกี่ยวกับการจัดการแข่งขันเกิดขึ้นมา ขณะที่ปักกิ่งสร้างประวัติศาสตร์กลายเป็นนครเพียงแห่งเดียวของโลกซึ่งเป็นเจ้าภาพทั้งโอลิมปิกฤดูร้อนและโอลิมปิกฤดูหนาว และจีนสามารถที่จะกระทำตามคำมั่นสัญญาของประธานาธิบดีสี จิ้นผิง ที่ว่า มันจะเป็นเกมการแข่งขันที่ “ปลอดภัยและยอดเยี่ยม” อย่างน้อยก็ราวครึ่งหนึ่งแหละ

“มันไม่ใช่เป็นการจัดงานที่ประสบความสำเร็จอย่างมโหฬาร แต่จีนก็จะต้องได้รับเครดิตสำหรับการบริหารจัดการงานนี้อย่างประสบความสำเร็จภายใต้สภาวการณ์ที่ยากลำบาก” เดวิด บัคแมน ผู้เชี่ยวชาญเรื่องจีนของมหาวิทยาลัยวอชิงตัน ในสหรัฐฯ บอก

เวลาเดียวกัน มหกรรมครั้งนี้ก็เปิดทางให้รัฐบาลจีนปรนเปรอท่านผู้ชมในบ้านเกิด ด้วยสิ่งที่ บัคแมน เรียกว่า มันเหมือนกับการแจกจ่าย “ขนมปังและละครสัตว์” ให้แก่พลเมืองของจักรพรรดิแห่งจักรวรรดิโรมัน เพื่อมุ่งเอาชนะใจมวลชนด้วยสิ่งที่ยิ่งใหญ่ตระการตา

ประเทศกีฬาฤดูหนาว?

พรรคคอมมิวนิสต์มีความกังวลสนใจอย่างลึกซึ้งในเรื่องการประคับประคองให้ตนเองยังคงเป็นสิ่งมีความหมายมีความสำคัญสำหรับคนจีนเจนเนอเรชันใหม่ และกลไกโฆษณาชวนเชื่อของพรรคก็คอยเสนออาหารกระตุ้นความรักชาติแบบต้องชูมือกำหมัดอย่างสะใจวัยรุ่นอยู่เป็นประจำ ด้วยสตอรี่เตะตาและผลงานสุดจ๊าบของดารารุ่นหนุ่มสาวอย่างเช่น ไอลีน กู่ นักสเกตฟรีสไตล์ผู้ถือกำเนิดในสหรัฐฯ

“พวกนี้เป็นดรามาเร้าอารมณ์ และบางครั้งยังเป็นผลงานที่แสนมหัศจรรย์อีกด้วย มันไม่มีอะไรเหมือนกับปล่อยให้ธรรมชาติของการแข่งขันเล่าเรื่องราวของตัวมันเองได้หรอก” บัคแมน บอก

เขากล่าวต่อไปว่า โดยเฉพาะอย่างยิ่ง กู่ คือทองคำแท้ๆ สำหรับความมุ่งมาดปรารถนาที่จะแผ่อำนาจละมุน (soft-power) ไปทั่วโลกของจีน

กู่ มีมารดาเป็นคนจีน เธอเคยแข่งขันในนามทีมชาติสหรัฐฯ มาก่อน แต่ได้เปลี่ยนมาเป็นตัวแทนของจีนสำหรับโอลิมปิกครั้งนี้ และประสบความสำเร็จได้มา 2 เหรียญทองจากจำนวน 9 เหรียญทองของจีน

ปกติแล้วเจ้าภาพโอลิมปิกมักสามารถคว้าเหรียญรางวัลได้มากกว่าที่ทำได้ในการแข่งขันครั้งอื่นๆ และจีนก็เช่นกัน ประสบความสำเร็จยิ่งกว่าที่ตัวเองเคยทำได้ในมหกรรมกีฬาฤดูหนาว

นี่เป็นสิ่งที่ถูกอวดโอ่อยู่ภายในประเทศว่า คือเครื่องพิสูจน์ให้เห็นว่าจีนก้าวขึ้นแท่นกลายเป็น “ชาติกีฬาฤดูหนาว” เรียบร้อยแล้ว โดยที่ฐานะเช่นนี้มาพร้อมกับน้ำเสียงของความเป็น “ชาติร่ำรวย” ผสมแฝงฝังอยู่ด้วย

บัคแมน บอกว่า เรื่องนี้ยังเป็นการส่งเสริมเพิ่มพูนแรงผลักดันของ สี ที่ต้องการ “การฟื้นฟูประชาชาติจีนขึ้นมาอีกครั้ง” --เป็นประเทศที่ชี้นำโดยพรรคคอมมิวนิสต์ซึ่งก้าวผงาดขึ้นมาจากสงคราม, ความปั่นป่วนทางการเมือง และภาวะชะงักงันในอดีตกาล

(เก็บความจากรื่อง 'Not a blockbuster' but Olympics give China plenty to tout ของสำนักข่าวเอเอฟพี)