ญี่ปุ่นสบโอกาสเป็นเจ้าภาพซัมมิต ชักชวน ‘ชาติอาเซียน’ คานอำนาจ ‘จีน’

เอเอฟพี/เอเจนซีส์ - คาดรัฐบาลนายกรัฐมนตรีชินโสะ อาเบะ ถือโอกาสในการเป็นเจ้าภาพการประชุมซัมมิตญี่ปุ่น-อาเซียน ปลายสัปดาห์นี้ กระชับมิตรและชักชวนชาติเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เหล่านี้ช่วยกันคานอำนาจจีน โดยเฉพาะประเทศที่มีกรณีพิพาทด้านอธิปไตยกับปักกิ่งเช่นเดียวกันกับตนเอง ทั้งนี้มีรายงานว่าร่างแถลงการณ์ร่วมซึ่งเตรียมเอาไว้ จะเน้นย้ำเสรีภาพของการสัญจรในน่านน้ำ-น่านฟ้าสากล อันเป็นการบ่งบอกถึงความไม่พอใจภายในภูมิภาคแถบนี้ จากการประกาศเขตป้องกันภัยทางอากาศใหม่ของพญามังกร

เจ้าหน้าที่และนักวิเคราะห์ในญี่ปุ่นต่างพากันกล่าวว่า ระหว่างการประชุมสุดยอดที่กำหนดเริ่มต้นตั้งแต่วันศุกร์ (13 ธ.ค.) คราวนี้ นายกรัฐมนตรีอาเบะคาดหวังอย่างมากว่าจะได้รับการสนับสนุนจาก 10 ชาติสมาชิกอาเซียน โดยเฉพาะประเทศที่มีข้อพิพาทด้านอธิปไตยกับจีนเช่นเดียวกับญี่ปุ่น

อิชิโร ฟูจิซากิ อดีตเอกอัครราชทูตญี่ปุ่นประจำสหรัฐฯ ที่ปัจจุบันเป็นศาสตราจารย์มหาวิทยาลัยโซเฟีย ในกรุงโตเกียว ชี้ว่า สิ่งสำคัญคือการที่ญี่ปุ่นและอาเซียนจะได้แลกเปลี่ยนความคิดเห็นทางการเมืองเกี่ยวกับเสรีภาพในการบินและเดินเรือในน่านฟ้า-น่านน้ำสากล เพื่อปรามไม่ให้กลุ่มที่นิยมการขยายอำนาจในจีนใช้มาตรการที่ก้าวร้าวยิ่งขึ้น

การประชุมสุดยอดครั้งนี้จัดขึ้นในวาระครบรอบ 40 ปีความสัมพันธ์ระหว่างญี่ปุ่นกับอาเซียน อีกทั้งยังเป็นช่วงเวลาที่โตเกียวกำลังปรับนโยบายต่อภูมิภาคนี้ หลังจากถูกบดบังจากอิทธิพลทางเศรษฐกิจของจีนที่แผ่ขยายตลอดช่วงหลายปีมานี้

ซัมมิตนี้ยังมีขึ้นท่ามกลางประเด็นร้อนจากการที่ปักกิ่งประกาศเขตแสดงตนเพื่อการป้องกันภัยทางอากาศ (ADIZ) เหนือทะเลจีนตะวันออกเมื่อปลายเดือนที่แล้ว ซึ่งครอบคลุมหมู่เกาะที่แย่งชิงอยู่กับญี่ปุ่น และส่งผลให้สถานการณ์ยิ่งตึงเครียดมากขึ้น

ปักกิ่งประกาศว่า เครื่องบินทุกลำที่บินผ่านบริเวณดังกล่าวต้องแจ้งแผนการบินกับตน หรือเผชิญมาตรการฉุกเฉินด้านการป้องกัน

โตเกียว โซล และวอชิงตันประสานเสียงว่า จะเพิกเฉยต่อ ADIZ ของจีน แถมส่งเครื่องบินทางทหารบินผ่านโดยไม่แสดงตน และประเด็นนี้ครอบงำการเยือนเอเชียตะวันออกของรองประธานาธิบดีโจ ไบเดน ของสหรัฐฯ เมื่อสัปดาห์ที่แล้ว

ผู้สังเกตการณ์บางคนมองว่า ADIZ เหนือทะเลจีนตะวันออกเป็นสิ่งบ่งชี้ว่า ปักกิ่งมีแผนประกาศเขตป้องกันภัยทางอากาศลักษณะเดียวกันนี้เหนือทะเลจีนใต้ที่พญามังกรอ้างว่า เป็นของตนเกือบทั้งหมด

ทว่า ฟิลิปปินส์ เวียดนาม มาเลเซีย และบรูไน ซึ่งล้วนเป็นสมาชิกอาเซียน ต่างอ้างสิทธิ์ในพื้นที่บางส่วนในทะเลจีนใต้เช่นเดียวกัน หลายปีมานี้มะนิลาและฮานอยยังกล่าวหาว่า จีนก้าวร้าวมากขึ้น

นักวิเคราะห์กล่าวว่า ยุทธศาสตร์ของจีนต่ออาเซียนคือ การแยกเจรจาเป็นรายประเทศ ขณะที่อเมริกาและพันธมิตรต้องการให้อาเซียนรวมตัวเป็นกลุ่มก้อนเพื่อคานอำนาจจีน

ฟูจิซากิเสริมว่า การสนับสนุนกรอบโครงอาเซียน ซึ่งสมาชิกมีจุดยืนแตกต่างกันเล็กน้อยในประเด็นความสัมพันธ์กับจีน อีกทั้งมีระบบการเมืองที่แตกต่างกัน เป็นอีกหัวข้อที่สำคัญสำหรับญี่ปุ่น

ทางด้านสำนักข่าวจิจิเพรส เผยว่า ญี่ปุ่น-อาเซียนจะออกแถลงการณ์ร่วมว่าด้วยวิสัยทัศน์ระยะยาวเกี่ยวกับความร่วมมือระหว่างกัน ในบริบทด้านความมั่นคงและเศรษฐกิจ

ขณะที่สำนักข่าวเกียวโดรายงานว่า ร่างแถลงการณ์ดังกล่าวจะระบุว่า ญี่ปุ่นและอาเซียนเชื่อว่า การลุแก่อำนาจในการบินพลเรือนระหว่างประเทศ อาจเป็นภัยคุกคามด้านความมั่นคง

ส่วน ฮารูกะ มัตสึโมโตะ นักวิจัยจากสถาบันการพัฒนาเศรษฐกิจที่ได้รับการสนับสนุนจากรัฐบาลญี่ปุ่น สำทับว่า โตเกียวดูจะคาดหวังที่จะได้รับการสนับสนุนจากซัมมิตครั้งนี้ เนื่องจากเสรีภาพในการเดินเรือและการบินก็เป็นประเด็นอ่อนไหวอย่างมากสำหรับชาติอาเซียนเช่นกัน

นับจากเข้ารับตำแหน่งเมื่อเดือนธันวาคมปีที่แล้ว อาเบะได้เดินทางเยือนทุกประเทศในอาเซียน ซึ่งประกอบด้วยบรูไน กัมพูชา อินโดนีเซีย ลาว มาเลเซีย พม่า ฟิลิปปินส์ สิงคโปร์ ไทย และเวียดนาม

ผู้นำญี่ปุ่นยังมีเป้าหมายในการเจาะตลาดโครงสร้างพื้นฐานของอาเซียนที่กำลังพัฒนาอย่างรวดเร็ว ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของแผนส่งเสริมการส่งออก นอกจากนี้ ผู้วางนโยบายแดนอาทิตย์อุทัยยังต้องการกระชับสัมพันธ์ในด้านอื่นๆ ด้วย เช่น การเจรจาเพื่อขยายข้อตกลงสวอปเงินตรา ซึ่งญี่ปุ่นจะช่วยประเทศต่างๆ ต้านทานสถานการณ์ฉุกเฉินทางการเงิน

ยิ่งกว่านั้น ปฏิกิริยาต่อภัยพิบัติพายุไต้ฝุ่น “ไห่เยี่ยน” เมื่อเร็วๆ นี้ ด้วยการให้เงินช่วยเหลือ 53 ล้านดอลลาร์และส่งกำลังทหารไปช่วยกู้ภัยกว่า 1,000 นาย ยังสะท้อนถึงมิตรภาพที่ญี่ปุ่นหยิบยื่นให้แก่ฟิลิปปินส์

ตรงข้ามกับปฏิกิริยาจากจีน ซึ่งแรกทีเดียวประกาศให้ความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมแค่ 100,000 ดอลลาร์ ก่อนเพิ่มเป็น 1.6 ล้านดอลลาร์หลังจากถูกวิจารณ์อย่างหนัก รวมทั้งจากผู้ใช้อินเทอร์เน็ตในจีนเองด้วย

ทั้งนี้ ในระหว่างซัมมิตครั้งนี้ ผู้นำทุกประเทศของอาเซียนจะประชุมหารือแบบทวิภาคีกับอาเบะ ยกเว้นเพียง น.ส.ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร ที่ยืนยันแล้วว่า จะงดเดินทางไปร่วมประชุมเนื่องจากกำลังถูกกระแสกดดันอย่างหนักจากผู้ประท้วงในไทย ให้ลาออกจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรี