อุทยานแห่งชาติน้ำหนาว จัดเป็นหนึ่งในอุทยานที่มีสถานที่ท่องเที่ยวทางธรรมชาติอันหลากหลายและมีอากาศหนาวเย็นตลอดทั้งปี โดยหนึ่งในสถานที่ท่องเที่ยวที่น่าสนใจและมีตำนานเล่าขานสืบต่อกันมาในเขตอุทยานแห่งชาติน้ำหนาว ก็คือ "ถ้ำใหญ่น้ำหนาว" หรือ "ถ้ำน้ำริน"
ถ้ำแห่งนี้ มีตำนานเกี่ยวกับพญานาคเล่าขานสืบต่อกันมาว่า ในอดีตก่อนที่จะมีบ้านห้วยลาดบริเวณนี้มีหมู่บ้านเก่าแก่อยู่หมู่บ้านหนึ่ง ชาวหมู่บ้านนี้มีความศรัทธายิ่งในพระพุทธศาสนา เมื่อถึงเดือนหก (เดือนพฤษภาคม)ของทุกปี จะมีการทำบุญเดือนหก
สมัยนั้นมีความเชื่อกันว่าบริเวณถ้ำใหญ่มีทางเดินที่สามารถเข้าสู่เมืองบาดาลได้ ทุกๆปีพญานาคและบริวารจะแปลงกายเป็นมนุษย์รูปร่างงดงามทั้งชาย-หญิง และแต่งกายอย่างงดงามโดยทุกตนจะถือขันทองคำใส่อาหารมาร่วมทำบุญเดือนหกกับชาวบ้านที่วัดบ้านธาตุ ซึ่งตั้งอยู่ทางทิศเหนือของถ้ำใหญ่ไปประมาณ 500 เมตร
แต่มาปีหนึ่งหลังการบุญเสร็จสิ้น ปรากฏว่าขันทองคำของพญานาคได้หายไปหนึ่งใบ พญานาคและบริวารต่างพากันออกค้นหา และสอบถามจากพระสงฆ์ สามเณร ชาวบ้าน แต่ก็ไม่มีผู้ใดพบเห็นหรือนำขันทองคำไป ซึ่งตามตำนานระบุว่าความจริงแล้วมีสามเณรรูปหนึ่งเป็นผู้ขโมยขันทองคำไป
เมื่อพญานาคและบริวารไม่สามารถหาขันทองคำได้จึงโกรธและประกาศจะไม่มาทำบุญร่วมกับชาวบ้านตลอดไป พร้อมกับแปลงร่างจากมนุษย์กลายเป็นพญานาคพากันเลื้อยหายเข้าไปในถ้ำใหญ่เกิดเป็นเสียงก้องกัมปนาทและพื้นพสุธาหวั่นไหว ทำให้พระสงฆ์ สามเณรและชาวบ้านต่างพากันวิ่งหนี แต่แผ่นดินที่ตั้งของวัดบ้านธาตุและบริเวณใกล้เคียงได้ดูดกลืนผู้คน ทั้งพระสงฆ์ สามเณร พร้อมทั้งชาวบ้านอีก 50 ครัวเรือนหายไป ส่วนสามเณรที่ขโมยขันทองคำไป ได้วิ่งหนีอย่างสุดชีวิตไปทางหน้าถ้ำเพื่อที่จะขึ้นถ้ำใหญ่ เมื่อก้าวได้ 7-8 ก้าว แผ่นดินก็ได้ทรุดตัวลงอย่างรวดเร็ว เป็นหลุมลึกมากซึ่งต่อมาจึงเรียกหลุมหรืออุโมงค์นี้ว่า "หลุมเณร" หรือ "หลุมหิน" มาจนถึงปัจจุบัน
และนั่นก็คือตำนานของถ้ำใหญ่ที่เล่าขานสืบต่อกันมา จนเกิดเป็นประเพณีท้องถิ่นขึ้น นั่นก็คือ งานบุญบั้งไฟเพื่อบูชาพญานาค(พระยาแถน) ที่จัดขึ้นในเดือนแปดของทุกๆปีเพื่อให้เจ้าพ่อปกปักรักษาและให้ฝนฟ้าตกต้องตามฤดูกาล นอกจากนี้ยังมีงานเลี้ยงประจำปี "เจ้าพ่อถ้ำใหญ่" ที่จัดขึ้นในเดือนหกของทุกๆปี
เจ้าพ่อถ้ำใหญ่ เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์แห่งถ้ำใหญ่น้ำหนาวที่ชาวบ้านละแวกนั้นต่างเคารพศรัทธา ซึ่งเชื่อกันว่า เจ้าพ่อถ้ำใหญ่ก็คือพญานาคนั่นเอง
นอกจากตำนานเกี่ยวกับพญานาคแล้ว ภายในถ้ำใหญ่น้ำหนาวยังเต็มไปด้วยหินงอกหินย้อยมากมาย อีกทั้งภายในถ้ำยังมี ลำธารธรรมชาติที่มีน้ำใสเย็นจัดตลอดทั้งปี ไหลออกมาจากปากถ้ำโดยไม่เคยเหือดแห้ง
นอกจากนี้ยังมีถ้ำย่อยแยกออกไปเป็นจำนวนมาก แบ่งเป็น 3 ช่วงด้วยกัน ช่วงแรกระยะทางประมาณ 400 เมตร มีทางเดินเท้าไปตามคูหาต่างๆ ซึ่งมีหินงอกหินย้อยและเสาถ้ำให้ชม โดยจะไปสิ้นสุดที่คูหาซึ่งมีม่านหินอันงดงาม
ช่วงที่ 2 จากระยะทาง 400-1,000 เมตร ภายในถ้ำมีหินเป็นก้อนเหมือนเศษหินที่ร่วงลงมาจากถ้ำแต่ก็ไม่พบที่มาแต่อย่างใด
ส่วนช่วงที่ 3 มีระยะทางจาก 1,000 เมตร เข้าไป ภายในจะมีลำธารน้ำรินไหล ถ้ำมีความลึกประมาณ 4.5 กิโลเมตร มีไฟติดไว้ตลอดทางทำให้สะดวกในการชมความงามภายในถ้ำ ซึ่งนี่ถือถือเป็นถ้ำหินปูนที่มีความสวยงามมากแห่งหนึ่งของเมืองไทย
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
"ถ้ำใหญ่น้ำหนาว" ตั้งอยู่ในเขตพื้นที่ อุทยานฯน้ำหนาว บ้านห้วยลาด ต.หลักด่าน อ.น้ำหนาว จ.เพชรบูรณ์ ทางเข้าสู่ถ้ำอยู่บริเวณ กม.60 ทางหลวงสายบ้านห้วยสนามทราย-กกกะทอน โดยจากหน่วยพิทักษ์ของอุทยานฯจะมีเส้นทางเดินเท้าไปสู่ปากถ้ำในระยะทางประมาณ 200 เมตร สอบถามเพิ่มเติมได้ที่ โทร. 0-5672-9002
