คอลัมน์ : ดูรูปสวยแถมด้วยเกร็ดความรู้
โดย...สกนธ์ รัตนโกศล
--------------------------------------------------------------------------------
หากกล่าวถึง “ต้นขี้ไก่” แล้วเด็กๆ ในชนบท หรือชายขอบของเมืองในภาคใต้ในบางพื้นที่หลายๆ คนคงจะรู้จักพืชชนิดนี้เป็นอย่างดี เพราะเป็นยาสามัญประจำท้องทุ่ง เมื่อเจออุบัติเหตุเกิดบาดแผลเล็กน้อยจากการวิ่งเล่น ก็จะนำใบมาขยี้แล้วนำไปฟอกที่บริเวณบาดแผล เพื่อเป็นการห้ามเลือด
สำหรับชื่อที่ใช้เรียกเป็นทางการคือ “สาบเสือ” หรือชื่ออื่นๆ ก็เช่น “หญ้าเมืองวาย” “หญ้าดอกขาว” “หญ้าลืมเมือง” “หญ้าเมืองฮ้าง” “หญ้าเหม็น” “หญ้าฝรั่งเศส” “หญ้าเครื่องบิน” “ปวยกีเช่า” และ “เฮียงเจกลั้ง” เป็นต้น
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Eupatorium odoratum Linn. ชื่อวงศ์ : COMPOSITAE เป็นวัชพืช เป็นพืชต่างถิ่นรุกราน ที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในอเมริกากลาง มีเขตแพร่กระจายตั้งแต่ทางตอนใต้ของฟลอริดา จนถึงพื้นที่ตอนเหนือของอาร์เจนตินา ระบาดไปทั่วเขตร้อนของโลกทุกทวีป ยกเว้นการระบาดเข้าไปในทวีปออสเตรเลีย ซึ่งเพิ่งจะพบเพียงเล็กน้อยในช่วงเวลาภายใน 10 ปีที่ผ่านมา
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ เป็นไม้ล้มลุก สูง 1-2 เมตร ทรงพุ่ม แตกกิ่งก้านสาขามากมาย ลำต้นและกิ่งก้านปกคลุมด้วยขนอ่อนนุ่ม ใบเดี่ยวออกจากลำต้น ที่ข้อ แบบตรงกันข้าม รูปรีค่อนข้างเป็นสามเหลี่ยม ขอบใบหยัก ปลายใบแหลม ฐานใบกว้าง เรียวสอบเข้าหากัน สีเขียวอ่อน เส้นใบเห็นชัดเจน 3 เส้น มีขนปกคลุม ผิวใบทั้งสองด้าน ดอกเป็นช่อ สีขาว หรือฟ้าอมม่วง ดอกย่อย 10-35 ดอก ดอกวงนอกบานก่อน กลีบดอกหลอมรวมกันเป็นหลอด ผลขนาดเล็ก รูปร่างเป็นห้าเหลี่ยมสีน้ำตาล หรือดำ มีหนามแข็งบนเส้นของผล ส่วนปลายผลมีขนสีขาวช่วยพยุงให้ผล และเมล็ดปลิวตามลม
สำหรับสรรพคุณตามตำรายาไทย ใช้เป็นยาได้ทั้งต้น ใช้ “ดอก” เป็นยาแก้ร้อนใน กระหายน้ำ ชูกำลัง แก้อ่อนเพลีย บำรุงหัวใจ แก้ไข้
“ใบ” ใช้เป็นยารักษาแผลสด สมานแผล ถอนพิษแก้อักเสบ แก้พิษน้ำเหลือง แก้ตาฟาง แก้ตาแฉะ แก้ริดสีดวงทวารหนัก รักษาแผลเปื่อย เพราะใบของสาบเสือมีสาระสำคัญคือ กระอะนิสิก และฟลาโวนอยด์หลายชนิด เช่น ไอโซซากูรานิติน และโอโดราติน นอกจากนี้ ยังมีสารพวกน้ำมันหอมระเหย ซึ่งประกอบไปด้วย สารยูพาทอล คูมาริน โดยสารสำคัญเหล่านี้จะไปออกฤทธิ์ที่ผนังเส้นเลือดทำให้เส้นเลือดหดตัว และนอกจากนี้ ยังมีฤทธิ์ไปกระตุ้นสารที่ทำให้เลือดแข็งตัวได้เร็วขึ้น ทำให้สามารถห้ามเลือดได้
“ต้น” เป็นยาแก้ปวดท้อง ท้องขึ้น ท้องเฟ้อ แก้บวม ดูดหนอง
“ทั้งต้น” เป็นยาแก้บาดทะยัก
การแพร่กระจาย จะขึ้นทั่วไปทั้งในสภาพดินชื้น หรือแห้งในแหล่งปลูกพืชยืนต้น และที่รกร้างว่างเปล่า และตามที่มีแสงแดดมากๆ ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด เมื่ออากาศแล้งต้นสาบเสือจะออกดอก จึงใช้เป็นดรรชนีชี้วัดอุณหภูมิความแห้งแล้งของอากาศ
และดอกเมื่อนำมาขยี้จะมีกลิ่นแรงคล้ายสาบเสือ คนโบราณเมื่อเวลาพบเจอกับสัตว์ร้าย หนีเข้าดงสาบเสือก็จะปลอดภัย เพราะสัตว์จะไม่ได้กลิ่นคน จึงเป็นที่มาของชื่อสาบเสือ
สำหรับชื่อ “ต้นขี้ไก่” ที่ใช้เรียกในภาคใต้บางพื้นที่ก็เช่นกัน น่าจะมาจากการที่ดอกมีกลิ่นสาบ ไม่มีกลิ่นหอม นะขอรับ
--------------------------------------------------------------------------------
บรรณานุกรม
- https://th.wikipedia.org/wiki/สาบเสือ
- www.samunpri.com › สมุนไพร
