“ลิงใหญ่” ไม่มีที่อยู่

ลิงใหญ่ไม่มีหาง สิ่งมีชีวิตที่มีพันธุกรรมใกล้เคียงมนุษย์ที่สุด กำลังจะไร้ที่อยู่ในไม่ช้า หลังการสำรวจทั่วทวีปแอฟริกา พบว่า ถิ่นอาศัยที่เหมาะสมของสัตว์ตระกูลไพรเมทเหล่านี้กำลังลดลงจนน่าใจหาย

บีบีซีนิวส์อ้างถึงรายงานที่ตีพิมพ์ในวารสารไดเวอร์ซิตีแอนด์ดิสทริบิวชันส์ (Diversity and Distributions) ระบุว่า กอริลลาตะวันออก (Eastern gorilla) ซึ่งเป็นสัตว์ไพรเมทในปัจจุบันที่มีขนาดใหญ่ที่สุดได้สูญเสียพื้นที่อาศัยไปเกินกว่าครึ่งของที่มีอยู่นับแต่ต้นทศวรรษ 1990 ส่วนกริลลาครอสริเวอร์ (Cross River gorilla) ลิงชิมแปนซี และลิงโบโนโบ ต่างก็เดือดร้อนจากสูญเสียแหล่งอาศัยเช่นกัน

ดร.ยาลมาร์ คูห์ล (Hjalmar Kuehl) จากสถาบันวิวัฒนาการมานุษยวิทยามักซ์พลังก์ (Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology) ในเมืองไลป์ซิก เยอรมนี ผู้ร่วมดำเนินการวิจัยสำรวจประชากรลิงเอป กล่าวว่า มีหลายงานวิจัยในระดับพื้นที่หรือระดับประเทศ ที่ชี้ว่าประชากรลิงเอป (ape) หรือลิงใหญ่ไม่มีหางของแอฟริกันนั้น ตกอยู่ในสถานการณ์บีบคั้นอย่างรุนแรงและกำลังลดจำนวนลง แต่ยังขาดภาพในระดับกว้างกว่านั้น

ดังนั้น จึงมีหลายองค์กรและนักวิทยาศาสตร์จำนวนมากมาร่วมกันทำการสำรวจในระดับทวีปเป็นครั้งแรก เพื่อสำรวจแหล่งอาศัยที่เหมาะสมของลิงใหญ่ ซึ่ง ดร.คูห์ล กล่าวว่า ผู้ร่วมวิจัยในระดับหัวหน้าหลายคนได้ใช้เวลาหลายปีเพื่อเก็บข้อมูลสำหรับใช้ในงานวิจัยนี้ ภายใต้สภาพอันยากลำบาก ด้วยพันธสัญญาส่วนบุคคล

การสำรวจแบ่งเป็น 2 ระยะ โดยระยะแรก คือ การสำรวจตำแหน่งที่อยู่จริงมากกว่า 15,000 จุด ซึ่งมีคำยืนยันว่า ลิงใหญ่แอฟริกันหลายสปีชีส์และหลายซับสปีชีส์ (subspecies) อาศัยอยู่จริงเมื่อช่วง 20 ปีที่ผ่านมา ซึ่งทีมวิจัยได้ประเมินสภาพแวดล้อมในพื้นที่เหล่านั้นเทียบกับพื้นที่อื่นทั่วแอฟริกาที่ไม่มีคำยืนยันว่าลิงใหญ่อาศัยอยู่

ในการประเมินดังกล่าวพิจารณาถึงพื้นที่ป่าที่ปกคลุม จำนวนความหนาแน่นของประชากรมนุษย์ หรือสภาพภูมิอากาศของพื้นที่ ซึ่งข้อมูลดังกล่าวทำให้นักวิจัยคำนวณหาปัจจัยสภาพแวดล้อมที่จำเป็นเพื่อให้ลิงใหญ่อาศัยอยู่ได้ จากนั้นพวกเขาได้ใช้แบบจำลองเชิงสถิติเพื่อพยากรณ์พื้นที่อาศัยอันเหมาะสมที่เหลืออยู่ ตั้งแต่ทศวรรษ 1990 ถึงทศวรรษ 2000

ผลที่ได้นับเป็นลางร้ายสำหรับการอนุรักษ์โดยกอริลลา ถือว่าได้รับผลกระทบหนักสุด โดยกอริลลาครอสริเวอร์สูญเสียพื้นที่อาศัยไปกว่า 59% ตลอด 2 ทศวรรษที่ผ่านมา ส่วนอีสเทิร์นกอริลลาซึ่งเป็นกอริลลาขนาใหญ่ที่สุดและเป็นไพรเมทขนาดใหญ่ที่สุดในโลกที่เหลืออยู่นั้นได้สูญเสียแหล่งอาศัยไปถึง 52% และเวสเทิร์นกอริลลาได้สูญเสียแหล่งอาศัยไป 31%

ส่วนลิงเอปอื่นๆ ก็ได้รับความเดือดร้อนจากการสูญเสียถิ่นอาศัยไม่ต่างกัน โดยลิงโบโนโบ (Bonobo) ซึ่งรู้จักกันว่าเป็นชิมแปนซีแคระก็สูญเสียถิ่นอาศัยไป 29% ส่วนชิมแปนซีที่อาศัยอยู่ใจกลางแอฟริกาก็สูญเสียถิ่นอาศัยไป 17% และลิงชิมป์ที่อาศัยอยู่ทางตะวันตกของแอฟริกาก็สูญเสียถิ่นอาศัยไป 11%

ภาวะบีบคั้นลิงใหญ่นี้แปรผันตามพื้นที่อย่างมีนัยสำคัญ อย่างเช่น ทางแอฟริกาตะวันตกนั้น การสูญเสียถิ่นอาศัยที่เหมาะสมของลิงเอป มีแรงขับมาจากการสูญเสียพื้นที่ป่า และการถูกล่า ส่วนที่ใจกลางแอฟริกาซึ่งแม้จะมีพื้นที่ป่าบริสุทธิ์ขนาดใหญ่โอบล้อม แต่พื้นที่เหล่านั้นก็ไม่เหมาะให้ลิงใหญ่อาศัยอยู่อีกต่อ เพราะการล่าที่ขยายวงกว้างขึ้นเพื่อสนองการค้าเนื้อสัตว์ป่า (bushmeat)

“จากการศึกษาในระดับพื้นที่และระดับประเทศ เราทราบว่า ภาวะบีบคั้นลิงใหญ่นั้นเพิ่มขึ้นอย่างมาก แต่แม้จะมีการคาดการณ์ไว้ แต่มันก็เป็นเรื่องเหลือทนที่จะเห็นว่า สิ่งมีชีวิตที่เป็นญาติใกล้ชิดที่สุดของมนุษย์และถิ่นอาศัยของพวกเขา กำลังหมดสิ้นไป” ดร.คูห์ล กล่าว

งานวิจัยนี้ได้ให้ภาพใหญ่ของการสูญเสียถิ่นอาสัยของลิงใหญ่ แต่บีบีซีเนเจอร์ ระบุว่า ทีมนักวิทยาศาสตร์ยังต้องการปรับปรุงงานวิจัยนี้ โดบการเพิ่มข้อมูลระดับท้องถิ่นเข้าไปอีก ซึ่งรวมถึงข้อมูลเชิงเศรษฐกิจสังคม (socioeconomic data) ซึ่งอาจจะอธิบายได้ว่า ทำไมลิงเอปยังคงอาศัยอยู่ในพื้นที่อาศัยใกล้ๆ มนุษย์ในบางพื้นที่ ขณะที่ในพื้นที่อื่นไม่ปรากฏลิงใหญ่แล้ว

ดร.คูห์ล กล่าวว่า สถานการณ์ดังกล่าวกำลังเกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว และประชากรลิงเอปจำนวนมากที่เราพบในวันนี้จะหมดไปในอนาคตอันใกล้ การเพิ่มขึ้นของชุมชนมนุษย์ พร้อมกับความต้องการพื้นที่, ไม้, ทรัพยากรแร่และเนื้อสัตว์ จะทำให้ลิงเอปค่อยๆ หมดไป หากไม่มีเปลี่ยนแปลงในระดับรากฐานถึงสถานการณ์ลิงเอป และถิ่นอาศัยที่เหลืออยู่น้อยมาก สถานการณ์ปัจจุบันก็ไม่มีเปลี่ยนไปในทางที่ดีขึ้น