นักวิชาการแนะจะสู้ “น้ำท่วม” อย่าอิงหลักวิศวกรรมอย่างเดียว

สสวท.นักวิชาการแนะวิธี “เอาอยู่” เมื่อเจอภัยพิบัติ หากเกิดแผ่นดินไหวอย่าหนีออกนอกตึก แต่ให้หาที่หลบภัย เชื่อโอกาสเกิดรุนแรงจนอาคารถล่มเป็นไปได้น้อย เมื่อเจอสึนามิให้หลบในที่สูง และอุ่นใจได้ว่าชายฝั่งตื้น ทำให้คลื่นแตกตัวเหลือเพียงกระแสน้ำพุ่งหาฝั่ง นอกจากนี้ ยังมีอุปกรณ์เรดาร์ตรวจวัดความเร็วคลื่นตามชายฝั่ง ส่วนกรณีน้ำท่วมอย่าแก้ปัญหาบนหลักวิศวกรรมอย่างเดียว ต้องคำนึงถึงป่า ภูมิกายภาพ และระบบนิเวศด้วย

การเสวนา เรื่อง “เอาอยู่... เมื่อรู้ธรรมชาติ” จากงานการประชุมวิชาการวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเพื่อเยาวชน ครั้งที่ 7 จัดโดย สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.) ณ ศูนย์นิทรรศการและการประชุมไบเทค บางนา กรุงเทพฯ ระหว่างวันที่ 2-4 พ.ค.55 หวังสร้างความเข้าใจ 3 ภัยพิบัติหลัก แผ่นดินไหว สึนามิ น้ำท่วม พร้อมแนะคนไทยเรียนรู้การอยู่กับธรรมชาติอย่างถูกต้อง

รศ.ดร.วีระชัย สิริพันธ์วราภรณ์ หัวหน้าภาควิชาฟิสิกส์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ชี้แจงว่า การเคลื่อนตัวของรอยเลื่อนเปลือกโลกเกิดขึ้นตลอดเวลา ทั้งในแนวระนาบ และแนวลึก หากแต่เป็นการเคลื่อนตัวอย่างช้า แต่ที่นำไปสู่การเกิดแผ่นดินไหวคือ การเคลื่อนตัวที่เกิดอย่างรวดเร็วฉับพลัน ซึ่งทำให้เกิดรอยแตกหรือรอยแยกเพื่อปลดปล่อยพลังงาน

“ปกติการเกิดแผ่นดินไหวไม่สามารถบอกได้ชัดเจนในเชิงวิทยาศาสตร์ว่าจะเกิดขึ้นเมื่อใด เวลาไหน บอกได้แต่เพียงว่า บริเวณใดที่มีความเสี่ยง ทั้งนี้ ยังยืนยันว่า แผ่นดินไหวระดับรุนแรงถึงขั้นอาคารเสียหาย หรือแผ่นดินยุบตัวจากรอยเลื่อนในประเทศไทยมีโอกาสเกิดขึ้นน้อยมาก เนื่องจากการเคลื่อนตัวที่ไม่เกิน 1 เซนติเมตรต่อปีนั้น หากเกิดขึ้นน่าจะเป็นผลกระทบจากรอยเลื่อนขนาดใหญ่จากประเทศเพื่อนบ้านมากกว่า เช่น พม่า เป็นต้น” รศ.ดร.วีระชัย กล่าว

อย่างไรก็ตาม เมื่อเกิดแผ่นดินไหว รศ.ดร.วีระชัย แนะว่า อย่าวิ่งออกนอกอาคาร แต่ให้หาพื้นที่หลบภัย เช่น โต๊ะที่สามารถมุดตัวลงไปได้ หรือไปอยู่ชิดกับขอบด้านใดด้านหนึ่งของผนัง เนื่องจากการเสียชีวิตส่วนใหญ่เกิดขึ้นเพราะสิ่งของเล็กๆ น้อยๆ มากกว่าโครงสร้างขนาดใหญ่หล่นใส่ เมื่อเหตุการณ์สงบ อย่าเพิ่งรีบร้อน ให้ตรวจดูความปลอดภัยก่อน จึงค่อยออกนอกอาคาร และให้การช่วยเหลือผู้บาดเจ็บอื่นๆ

ด้าน ดร.วัฒนา กันบัว ผู้อำนวยการศูนย์อุตุนิยมวิทยาทะเล สำนักตรวจและเฝ้าระวังสภาวะอากาศ กรมอุตุนิยมวิทยา กล่าวว่า สึนามิเกิดจากการไหลของลาวาแนวดิ่งจนทำให้เกิดการขบกันของเปลือกโลกใต้ทะเล ซึ่งความสูงของคลื่นมากน้อยเพียงใด ขึ้นอยู่กับว่า ซัดเข้าสู่ฝั่งที่ตื้น-ลึกแค่ไหน ถ้าลึกมากคลื่นก็จะสูงมาก รวมถึงการที่น้ำทะเลสร้างลอนคลื่นให้ใหญ่ขึ้น โดยดึงน้ำจากชายฝั่งเข้าไปใต้ท้องคลื่น ดังปรากฏการณ์น้ำทะเลลดลงอย่างฉับพลันก่อนเกิดคลื่นสึนามิ

สำหรับประเทศไทย ยังพออุ่นใจได้ว่า ชายฝั่งส่วนใหญ่นั้นตื้นประมาณ 50 เมตร ทำให้คลื่นมีการแตกตัวเหลือเป็นเพียงกระแสน้ำพุ่งเข้าหาฝั่ง หรือคลื่นยกตัวเล็กน้อยหากเทียบกับประเทศอื่น รวมทั้งขณะนี้ มีการใช้อุปกรณ์เรดาร์ตรวจคลื่น เพื่อตรวจจับสเปกตรัมของคลื่นริมชายฝั่งและความเร็วของกระแสน้ำ ซึ่งหากมีความเร็วมากกว่า 100 กิโลเมตร ให้อยู่ในภาวะเฝ้าระวังการเกิดคลื่นซัดชายฝั่งรุนแรง ซึ่งควรอพยพประชาชนไปอยู่ในที่สูง หรืออยู่ในอาคารหลบภัยที่จัดไว้ เป็นการเพิ่มความปลอดภัยอีกชั้นหนึ่ง นอกเหนือจากการใช้ทุ่นตรวจวัดคลื่นสึนามิซึ่งติดตั้งในทะเลลึก

ส่วน รศ.ดร.กัมปนาท ภักดีกุล คณบดีคณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ให้มุมมองถึงสถานการณ์น้ำท่วมในประเทศไทย ว่า เกิดขึ้นสองลักษณะจากน้ำท่วมเอ่อล้นตลิ่ง และน้ำท่วมฉับพลัน ซึ่งเกิดขึ้นโดยเฉลี่ย 11 ครั้งในแต่ละปี การรับมือภัยน้ำอย่างมีประสิทธิภาพต้องเน้นการคิดแบบพลวัต ว่า ธรรมชาติมีความซับซ้อนและสัมพันธ์กัน การแก้ปัญหาน้ำจึงต้องเห็นถึงป่า ภูมิกายภาพ และระบบนิเวศวิทยาต่างๆ รวมทั้งบริหารจัดการโดยใช้สหวิทยาการที่ไม่ได้อยู่บนหลักวิศวกรรมเพียงอย่างเดียว แต่ต้องใช้หลักทางภูมิสังคม การจัดการน้ำแบบมีส่วนร่วม

“ที่สำคัญที่สุด คือ เน้นการแก้ปัญหาแบบทำทันที ณ เวลาจริงที่เกิดขึ้น และอย่าสื่อสารผิดพลาดจนเกินจริงหรือทำให้สังคมตื่นตระหนก ซึ่งเอาอยู่ได้ยากกว่าภัยธรรมชาติเสียอีก” รศ.ดร.กัมปนาท กล่าว