คนไทยเลี้ยงวัวไว้ใช้งาน เช่น ไถนา บรรทุกสัมภาระ หรือขี่เล่น ส่วนใหญ่นิยมเลี้ยงในคอก ใต้ถุนบ้านเพื่อจะได้ป้องกันขโมย หรือเลี้ยงใกล้ต้นไม้ใหญ่เพื่ออาศัยร่มไม้ บรรพบุรุษของเรารู้จักเลี้ยงวัวมาช้านาน จนมีสำนวนที่ใช้เกี่ยวกับวัวมากมาย เช่น “ดูวัวให้ดูหาง ดูนางให้ดูแม่”เพราะรู้ว่าวัวที่มีหางแข็งแรง แสดงว่าเป็นวัวสุขภาพสมบูรณ์ จึงเหมาะสำหรับการเลือกเป็นแม่พันธุ์ ในทำนองเดียวกัน หญิงคนใดที่มี (คุณ) สมบัติพร้อมก็เหมาะสำหรับการสู่ขอมาเป็นภรรยา “วัวหายล้อมคอก” สำนวนนี้มีความหมายว่า ความประมาทได้ทำให้เกิดเรื่องวุ่นวายแล้วจึงคิดหาทางป้องกัน ซึ่งก็สายไปเสียแล้ว ส่วน “รักวัวให้ผูก รักลูกให้ตี” นั้นหมายถึงการที่พ่อแม่ควรสั่งสอนลูกโดยการทำโทษบ้าง เพราะวิธีรักลักษณะนี้จะทำให้ลูกเป็นคนดีในภายภาคหน้า
สำหรับ “วัวพันหลัก” นั้นเป็นสำนวนที่มาจากการเอาเชือกร้อยรูจมูกวัว แล้วเอาปลายอีกข้างหนึ่งของเชือกผูกติดหลักที่ปักอยู่ในทุ่งหญ้า ดังนั้นเวลาวัวเล็มหญ้า โดยการเดินวนหลายรอบ ในที่สุดเชือกจะพันตัวมันจนติดกับหลักเดินไปไหนก็ไม่ได้ เหมือนคนที่คิดๆๆ จนหาทางออกไม่ได้ “วัวแก่ชอบกินหญ้าอ่อน” หมายถึง ผู้ชายสูงอายุที่ได้ภรรยาที่มีอายุน้อยกว่ามาก เพราะวัวชรามีฟันที่ไม่แข็งแรงจึงชอบหญ้าอ่อนนิ่มที่เคี้ยวง่ายนั่นเอง
สำหรับสำนวน “ข่มเขาโคขืนให้กลืนหญ้า” นั่นหมายถึงการบังคับใจคนอื่นให้ทำตามความคิดของตน ส่วนสำนวน “จับได้คาหนังคาเขา” หมายถึง การจับผู้ร้ายได้ขณะคนคนนั้น กำลังทำผิด “วัวลืมตีน” หมายถึงคนที่ลืมชาติกำเนิด เช่น พอมีฐานะก็ลืมตัวว่าเคยยากจนมาก่อน “วัวเคยขา ม้าเคยขี่” หมายถึงความสัมพันธ์ที่ใกล้ชิดสนิทแน่น ทำนองเดียวกับวัวและคนขี่ที่รู้ใจและเข้าใจกัน เช่นรู้ว่า คนขี่ขยับขาท่าใด เพื่อจะให้วัวทำอะไร วัวก็รู้ทันหมดโดยคนขี่ไม่จำเป็นต้องส่งเสียง “เสี้ยมเขาให้ชนกัน” หมายถึงการยุแยงให้คนทะเลาะกัน เพราะเขาวัวตามปกติมักแหลมเพราะถูกเหลาให้คม ดังนั้นการชนจึงอาจทำให้วัวคู่ต่อสู้มีบาดแผลได้ คนที่ทะเลาะกันจึงอาจทำให้คู่กรณีเจ็บใจ จนเป็นศัตรูกันในที่สุด “เขียนเสือให้วัวกลัว” คือการกระทำที่บั่นทอนกำลังใจคู่ต่อสู้ หรือทำให้คู่ต่อสู้กลัว “วัวสันหลังหวะ” เป็นการเปรียบเทียบคนที่ทำความผิด แต่ยังไม่มีใครจับได้
ดังนั้นพอมีการสอบสวน คนทำผิดก็รู้สึกตื่นกลัวว่าคนทั่วไปจะรู้ เหมือนวัวที่มีแผลเหวอะหวะที่สันหลัง เพียงเห็นอีกาบิน ก็กลัวถูกอีกาจิกแผล “วัวไม่มีหลัก ฟักไม่มีร้าน” หมายถึงคนที่ไม่มีวันได้ดี หรือรุ่งเรือง “ตีวัวกระทบคราด” ตามปกติคราดเป็นอุปกรณ์ที่มีฟันเป็นซี่ ๆ สำหรับให้วัวลากไปในการคราดนา เพื่อเก็บวัชพืชออกจากนา และเกลี่ยผิวนาให้สม่ำเสมอ ด้วยเหตุนี้เวลาชาวนาต้องการให้งานเสร็จเร็ว เขาจึงใช้วิธีตีวัวให้เจ็บ เพื่อวัวจะได้ลากคราดไปเร็ว ๆ แต่ไม่ตีคราด เพราะคราดเป็นสิ่งไม่มีชีวิต การตีเช่นนี้ จึงเป็นการกระทำที่กระทบคนหนึ่งเพื่อให้กระเทือนถึงอีกคนหนึ่ง เหล่านี้เป็นต้น
จนกระทั่งวันนี้ไม่มีใครรู้ชัดว่า มนุษย์เริ่มรู้จักเลี้ยงวัวตั้งแต่เมื่อไร ภาพวาดบนผนังถ้ำ Lascaux ในฝรั่งเศส ที่มีอายุร่วม 16,000 ปี แสดงให้เห็นว่า คนถ้ำในสมัยนั้นได้เห็นวัวพันธุ์ auroch เดินในป่ายุโรป และเอเชียกลาง จึงได้ล่าตัวนำมาเลี้ยง เพื่อเอาเนื้อและนมมาบริโภคเป็นอาหาร (วัว auroch มีชีวิตอยู่ในยุโรปจนถึงคริสต์ศตวรรษที่ 17 จึงสูญพันธุ์) และเมื่อสังคมมนุษย์เติบโตขึ้น การเกษตรกรรมก็ได้รับการพัฒนามากขึ้น วัวได้ถูกนำมาเป็นสัตว์เศรษฐกิจที่มีประโยชน์ จนชาว Sumeria และ Assyria ที่เคยอาศัยใน Mesopotamia นับถือวัวเป็นเทพเจ้า แม้กระทั่งถึงยุคอุตสาหกรรม วัวก็ยังเป็นที่พึ่งพาของมนุษย์ในด้านพละกำลัง แต่เมื่อมีการประดิษฐ์เครื่องจักร เครื่องยนต์ การพึ่งพาวัวในประเทศที่พัฒนาแล้วก็น้อยลงๆ แต่ในประเทศที่กำลังพัฒนา วัวยังเป็นกำลังสำคัญเหมือนเดิม
ดังนั้นในยุโรปและอเมริกา เกษตรกรปัจจุบันจึงเลี้ยงวัวน้อยกว่าแกะ และยกย่องวัวน้อยกว่าสุนัขกับม้า ทั้งๆ ที่คนตะวันตกบริโภคเนื้อวัว นมวัว และใช้นมในการผลิตเนยกับเนยแข็งมาก รวมถึงใช้หนังวัวทำเครื่องใช้ด้วย (อ่านต่อวันศุกร์หน้า)
สุทัศน์ ยกส้าน เมธีวิจัยอาวุโส สกว.
