ในขณะที่สถาบันศาสนาไม่ยอมรับความคิดเรื่องวิวัฒนาการและกล่าวหาว่า วิทยาศาสตร์ต่อต้านศาสนาโดยได้กำหนดให้พระเจ้าไม่มีบทบาทใดๆ เลย ในการครองชีวิตของมนุษย์ และการคิดเช่นนี้ทำให้มนุษย์มิได้เป็นสัตว์ที่ประเสริฐ แต่เป็นเพียงสัตว์ธรรมดาทั่วไปชนิดหนึ่งเท่านั้นเอง Darwin ก็มีนักวิทยาศาสตร์ที่เห็นด้วยกับเขาหลายคน เช่น Lyell, Huxley และ Hooker และแม้แต่ Karl Marx ก็ศรัทธาในความคิดเรื่องวิวัฒนาการ โดยได้เสนอจะเขียนคำนำอุทิศให้ Darwin ในหนังสือเรื่อง Das Kapital ภาคภาษาอังกฤษที่เขาเขียน แต่ Darwin ได้กล่าวปฏิเสธที่จะรับข้อเสนอนี้
สำหรับ Fitzroy กัปตันเรือ Beagle ผู้ที่ได้ชวน Darwin เดินทางรอบโลกเพื่อค้นหาหลักฐานเหตุการณ์น้ำท่วมโลกที่ตนฝังใจมากนั้น เมื่อได้เห็น Darwin ผู้สำเร็จปริญญาตรีวิชาเทววิทยา ระดับธรรมดา (ไม่ใช่เกียรตินิยม) ออกมาลบล้างคำสอนในคัมภีร์ไบเบิลเช่นนี้ Fitzroy รู้สึกผิดหวังมากจนเศร้าสลดใจที่ตนเป็นคนสร้าง Darwin ขึ้นมา จึงทำอัตวินิบาตกรรมโดยเอามีดกรีดคอตนเอง เป็นการรับผิดชอบที่ทำให้สถาบันศาสนาโกลาหล และในยุโรป Karl Vogt ศาสตราจารย์ชาวสวิตเซอร์แลนด์ก็ได้ใช้หนังสือ Origin of Species เป็นหลักฐานที่แสดงว่า วิทยาศาสตร์คือศัตรูของศาสนา
ส่วนในอเมริกา John William Draper ก็ย้ำว่า ถ้าโลกไม่มีสวน Eden และสวรรค์ไม่มีพระเจ้าดังที่ Darwin คิด นั่นก็หมายความว่า คัมภีร์ไบเบิลมีแต่เรื่องโกหก ซึ่งการกล่าวหานี้คริสต์ศาสนิกชนทุกคนยอมรับไม่ได้ และแม้แต่ George Bernard Shaw ก็ยังได้เอยถึง Darwin ว่า เก่งจริงที่ทำให้คนหลายคนเกลียด สำหรับ Wallace ผู้พบทฤษฎีวิวัฒนาการพร้อมๆ กับ Darwin ที่ได้ยกย่องหนังสือ Origin of Species ว่า มีข้อมูลมากมายทางประวัติศาสตร์ อนุกรมวิธาน วิทยาเอ็มบริโอ บรรพชีวินวิทยา สรีรวิทยา พันธุกรรม การเพาะพันธุ์สัตว์ พืชสวนวิทยา และมนุษยวิทยา ซึ่งข้อมูลที่มากมหาศาลนี้ทำให้ผลงานของ Darwin ยิ่งใหญ่มากเมื่อเปรียบเทียบกับงานของตนในอัตราส่วน 20 ปีต่อ 1 สัปดาห์
ในขณะที่ความวุ่นวายกำลังเกิดขึ้นทั่วโลก โดยเฉพาะในวงการวิชาการ Darwin ได้เก็บตัวเงียบในคฤหาสน์ของตน และใช้เวลาส่วนใหญ่ตอบจดหมายเพื่อนฝูง รวมทั้งฟังข่าวความเคลื่อนไหวของสังคมที่มีทั้งต่อต้าน และสนับสนุนตน
10 ปี หลังจากที่ Origin of Species ปรากฏ ในการสำรวจความคิดเห็นของนักวิทยาศาสตร์เกี่ยวกับเรื่องนี้ ก็ได้พบว่า 60% เห็นด้วยกับ Darwin ว่า วิวัฒนาการมีจริง และกำลังดำเนินไปตามหลักการเลือกโดยธรรมชาติ และหลังจากนั้นอีก 12 ปี Darwin ก็ได้นำเสนอผลงานใหม่ชื่อ The Descent of Man ซึ่ง Darwin ได้กล่าวถึงมนุษย์ว่าเป็นสิ่งมีชีวิตชนิดหนึ่ง จึงต้องมีวิวัฒนาการด้วย มนุษย์ไม่ได้เป็นสัตว์พิเศษที่ถูกพระเจ้าสร้างให้เหมือนพระเจ้าตั้งแต่ต้น แต่มีความเกี่ยวข้องโดยตรงกับ primate (สัตว์ประเภทลิง) เพราะมีรูปร่างและโครงสร้างทั่วไปคล้ายกันมาก การตั้งข้อสังเกตนี้ ทำให้คนหลายคนสงสัยว่า บรรพบุรุษของคน คือ กอริลล่าหรือไม่ การคิดลักษณะนี้ทำให้ฝ่ายตรงข้าม Darwin หัวเราะเยาะอย่างสนุกสนาน
และเมื่อ Darwin ไม่มีหลักฐานการพบฟอสซิลของมนุษย์มาสนับสนุนความเกี่ยวพันระหว่างคนกับลิง (ในสมัยนั้นยังไม่มีการพบโครงกระดูกของมนุษย์ Neanderthal หรือ Australopithecus ใด ๆ เลย) จุดอ่อนนี้จึงเป็นประเด็นที่ฝ่ายตรงข้ามโจมตี ถึงกระนั้น Darwin ก็ยังยึดมั่นและเชื่อว่า การเปลี่ยนแปลงของทุกสิ่งทุกอย่าง คือรากฐานของการพัฒนา ซึ่งการเปลี่ยนแปลงนี้รวมถึงการเปลี่ยนแปลงความคิดด้วย เพราะก่อนเดินทาง Darwin เชื่อคำสอนที่ปรากฏในไบเบิลทุกคำ แต่เมื่อสิ้นสุดการเดินทางเขาไม่เชื่อคำสอนทุกคำในไบเบิล และเมื่อเวลาผ่านไป เขาก็คิดว่า คงไม่มีพระเจ้า นั่นคือ เรือ Beagle ได้เปลี่ยนวิถีชีวิตและจิตใจของ Darwin ไปโดยได้ทำ Darwin ให้เป็น Newton แห่งโลกชีวภาพ จากการที่เขาได้แสดงให้โลกเห็นว่า ถึงจะมีข้อมูลมากเพียงใด แต่ถ้าไม่มีสมมติฐานและทฤษฎี ข้อมูลเหล่านั้นก็ไม่มีประโยชน์ และในทำนองเดียวกัน สมมติฐานหรือทฤษฎีที่ไม่มีข้อมูลสนับสนุน ก็ไร้ความหมายเช่นกันสำหรับในกรณีของ Darwin นั้น เขาใช้สมมติฐาน Natural Selection สร้างทฤษฎี Evolution ที่สามารถพิสูจน์ได้ และนั่นก็คือ ผลงานที่ยิ่งใหญ่ของ Darwin ที่เขาได้ทิ้งให้โลกสัมผัสจนทุกวันนี้และวิวัฒนาการจะมีต่อไปจนโลกถึงแก่กาลอวสาน
เมื่ออายุมากขึ้นๆ และใกล้จะเสียชีวิต และหัวใจของ Darwin เต้นอ่อนลงๆ ตา Darwin มักเหม่อลอยและไม่มีใครรู้ว่า เขากำลังคิดอะไรอยู่ เมื่อถึงวันที่ 19 เมษายน พ.ศ. 2425 Darwin ก็ได้จากโลกไป ศพของเขาถูกนำไปฝังที่มหาวิหาร Westminster ในลอนดอนเคียงข้างนักวิทยาศาสตร์ผู้ยิ่งใหญ่ คนอื่นๆ ของอังกฤษ เช่น Newton และ Maxwell
เมื่อเดือนกันยายน 2551 ที่ผ่านมานี้ ซึ่งเป็นเวลาก่อนครบ 200 ปี แห่งการเกิดของ Darwin เล็กน้อยและ 150 ปีแห่งการตีพิมพ์ Origin of Species สถาบัน The Church of England ได้ออกแถลงการณ์ขอโทษ Darwin อย่างเป็นทางการที่เข้าใจเขาผิด
ในอังกฤษ ตั้งแต่วันที่ 14 พฤศจิกายน 2551 จนกระทั่งถึง 19 เมษายน 2552 ได้มีการนำชีวประวัติและผลงานของ Darwin ออกแสดงที่พิพิธภัณฑ์ Natural Histoiy ในลอนดอน ธนาคารแห่งชาติของอังกฤษก็ได้ออกเหรียญ 2 ปอนด์เหรียญใหม่ซึ่งมีภาพของ Darwin และลิงหันหน้าเข้าหากัน และถ้ามองย้อนไปในอดีตคือตั้งแต่ปี 2451 สมาคม Linnaean ได้มีการยกย่องบุคคลผู้มีผลงานดีเด่นด้านธรรมชาติวิทยาโดยการมอบเหรียญ Darwin-Wallace ให้ นอกจากนี้ธนาคารแห่งชาติอังกฤษก็ได้ลงภาพของ Darwin บนธนบัตรใบละ 10 ปอนด์ด้วย
สำหรับในออสเตรเลียนั้นก็มีการตั้งชื่อสถานที่ต่างๆ ตามชื่อของ Darwin มากมาย เพราะ Darwin เคยไปสำรวจออสเตรเลียเป็นเวลานาน เช่น มีเมือง Darwin มี Charles Darwin University และ Charles Darwin National Park เป็นต้น ส่วนที่เทือกเขา Andes ก็มี Mount Darwin และที่มหาวิทยาลัย Cambridge ก็มี Darwin College
สุทัศน์ ยกส้าน เมธีวิจัยอาวุโส สกว.
