ไทยเจ้าของสถิติป่วยมะเร็งท่อน้ำดีมากสุดในโลก มข. เร่งวิจัยหาทางรักษา

มะเร็งท่อน้ำดีอาจไม่ค่อยคุ้นหูมากเท่ามะเร็งปอด มะเร็งตับ หรือมะเร็งเต้านม แต่ข้อมูลจากนักวิจัย มข. เผยให้เห็นตัวเลขที่น่าตกใจของคนไทยที่ป่วยเป็นมะเร็งท่อน้ำดีมากที่สุดในโลก ซึ่งมีสาเหตุมาจากการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับ โดยนักวิจัยค้นพบว่ามันไปมีผลเปลี่ยนแปลงเซลล์ต้นกำเนิดตับ ให้กลายสภาพเป็นเซลล์มะเร็ง และพบวิธียับยั้งมะเร็งได้ในหนูทดลอง เผยเตรียมนำสารสกัดจากเปลือกส้มที่ยับยั้งมะเร็งบางชนิดได้มาศึกษาต่อในมะเร็งท่อน้ำดี

ทีมนักศึกษาโครงการปริญญาเอกกาญจนาภิเษก (คปก.) สาขาชีวเคมีทางการแพทย์ คณะแพทยศาสตร์ และศูนย์วิจัยพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี มหาวิทยาลัยขอนแก่น (มข.) ศึกษาพบชนวนเหตุเร่งกระบวนการก่อมะเร็งท่อน้ำดีที่พบผู้ป่วยเป็นคนไทยภาคอีสานมากที่สุดในโลก เดินหน้าเร่งวิจัยหาวิธีรักษาโดยพุ่งเป้าไปที่โปรตีนสำคัญในเซลล์มะเร็ง เพื่อพัฒนายารักษาที่มีประสิทธิภาพและเกิดผลข้างเคียงต่อผู้ป่วยน้อยที่สุด เล็งศึกษาฤทธิ์ยับยั้งเซลล์มะเร็งของสารสกัดจากเปลือกส้ม พร้อมรณรงค์เยาวชนรุ่นใหม่ให้เลิกกินปลาดิบ

นายสุทัศน์ สุทธิประภา นักศึกษา คปก. ที่เป็นหนึ่งในทีมวิจัย เปิดเผยว่า การติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับเป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดมะเร็งในท่อน้ำดี ซึ่งพบมากที่สุดในคนไทยมากที่สุดในโลก คือประมาณ 9% ของประชากรทั้งประเทศ โดยเฉพาะประชากรภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ที่นิยมบริโภคปลาดิบกันมาก ทำให้ได้รับเชื้อเข้าไปได้ง่าย ซึ่งพบผู้ป่วยชายที่เป็นมะเร็งท่อน้ำดีราว 100 คนใน 1 แสนคน และผู้ป่วยหญิงราว 50 คนใน 1 แสนคน ซึ่งการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับจะทำให้ท่อน้ำดีเกิดการอักเสบได้ทั้งเฉียบพลันและเรื้อรัง และเชื้อนี้ยังสร้างสารที่ไปมีผลต่อดีเอ็นเอและรบกวนการดำรงชีวิตของเซลล์เยื่อบุท่อน้ำดี

"พยาธิใบไม้ตับจะสร้างไธโอรีดอกซินเพอร์ออกซิเดส (Thioredoxin peroxidase, Tpx) และส่งผ่านเข้าไปในเซลล์เยื่อบุท่อน้ำดี มีผลไปยับยั้งการตายตามอายุขัยของเซลล์เยื่อบุท่อน้ำดี ทำให้เกิดการสะสมเซลล์ที่ผิดปกติเหล่านี้ไว้เป็นจำนวนมากและพัฒนาต่อไปเป็นเซลล์มะเร็ง" นายสุทัศน์เผย

ด้าน น.ส.เรณู ทานันท์ ศึกษาลึกลงไปในเซลล์มะเร็งท่อน้ำดีก็พบว่าเซลล์มะเร็งท่อน้ำดีมีการสร้างโปรตีนอัลบูมิน (albumin) เป็นจำนวนมาก ซึ่งโดยปกติแล้วโปรตีนชนิดนี้จะพบในเซลล์ตับ แต่ไม่พบในเซลล์เยื่อบุท่อน้ำดี ทำให้นักวิจัยค้นพบว่าเซลล์มะเร็งท่อน้ำดีมีพัฒนาการมาจากเซลล์ต้นกำเนิดของตับ (liver stem cell) ทั้งนี้เพราะทั้งเซลล์ตับและเซลล์ท่อน้ำดีพัฒนามาจากเซลล์ต้นกำเนิดของตับเช่นเดียวกัน

"เมื่อเซลล์ท่อน้ำดีได้รับความเสียหายหรือถูกทำลาย เซลล์ต้นกำเนิดของตับจะทำหน้าที่ซ่อมแซมท่อน้ำดีส่วนที่เสียหาย ทว่าเมื่อเกิดการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับ จะทำให้เซลล์ต้นกำเนิดของตับที่เข้ามาซ่อมแซมท่อน้ำดีเกิดการกลายพันธุ์และกลายเป็นเซลล์มะเร็งในที่สุด" น.ส.เรณูกล่าว

น.ส.เรณู ยังให้ข้อมูลเพิ่มเติมอีกว่า ผู้ป่วยมะเร็งท่อน้ำดีส่วนใหญ่จะไม่ทันสังเกตเห็นอาการผิดปกติ จนกระทั่งป่วยเข้าสู่ระยะสุดท้าย และการรักษาโดยการผ่าตัดก็ไม่ได้ผล จึงต้องรักษาด้วยวิธีอื่นๆ หนึ่งในนั้นคือรักษาด้วยยาเคมีบำบัด ซึ่งส่วนใหญ่ก็ไม่ค่อยได้ผลเท่าใดนัก เนื่องจากผู้ป่วยแต่ละรายตอบสนองต่อยาแตกต่างกัน เซลล์มะเร็งดื้อยา และเกิดผลข้างเคียงจากการใช้ยา

ขณะเดียวกัน น.ส.มุทิตา จุลกิ่ง ก็ได้ศึกษาพัฒนาการของเซลล์มะเร็งท่อน้ำดี ก็ได้ข้อมูลสำคัญเพิ่มเติมอีกว่า ในระหว่างที่กำลังจะพัฒนาไปเป็นเซลล์มะเร็งนั้น เซลล์เยื่อบุท่อน้ำดีจะมีการสร้างโปรตีนกาเลคติน-3 (Galectin-3) ขึ้นมาเป็นจำนวนมาก ซึ่งโปรตีนชนิดนี้ไปมีผลยับยั้งการตายของเซลล์มะเร็ง และยังทำให้เซลล์มะเร็งดื้อต่อยาที่ใช้รักษามากยิ่งขึ้นด้วย

"เซลล์มะเร็งที่มีโปรตีนกาเลคติน-3 สูงจะสามารถดื้อยาได้มากกว่าเซลล์มะเร็งที่มีปริมาณกาเลคติน-3 ต่ำ และจากการทดลองให้ยาเคมีบำบัดร่วมกับสารยับยั้งการสร้างกาเลคติน-3 ในหนูทดลองที่เป็นมะเร็งท่อน้ำดี พบว่าเซลล์มะเร็งมีการตอบสนองต่อยาเคมีบำบัดได้มากขึ้นกว่าเดิม" น.ส.มุทิตาอธิบาย

น.ส.มุทิตา บอกเพิ่มเติมว่า เมื่อทราบกระบวนการพัฒนาไปเป็นเซลล์มะเร็งของเซลล์ท่อน้ำดีแล้วนักวิจัยก็จะได้ข้อมูลสำคัญที่จะนำไปพัฒนาวิธีการรักษาผู้ป่วยโดยพุ่งเป้าไปที่การยับยั้งการแสดงออกของโปรตีนกาเลคติน-3 และเพิ่มประสิทธิภาพของยาเคมีบำบัด เพื่อให้สามารถรักษาผู้ป่วยให้ได้ผลดียิ่งขึ้นโดยใช้ยาในปริมาณลดลง และเพื่อลดผลกระทบข้างเคียงที่อาจเกิดกับผู้ป่วยจากการใช้ยาเคมีบำบัด

นอกจากนี้ รศ.ดร.โสพิศ วงศ์คำ อาจารย์ที่ปรึกษาของ น.ส. มุทิตา ให้ข้อมูลเพิ่มเติมว่า มีรายงานการวิจัยในต่างประเทศว่าสารโมดิฟายด์ ซิตรัส เพคติน (Modified Citrus pectin) ที่สกัดจากเปลือกส้มสามารถยับยั้งการสร้างโปรตีนกาเลคติน-3 ของเซลล์มะเร็งบางชนิดได้ดีในสัตว์ทดลอง แต่ยังไม่เคยมีการทดลองกับมะเร็งท่อน้ำดี ซึ่งนักวิจัยก็มีโครงการที่จะศึกษาการออกฤทธิ์ของสารดังกล่าวต่อเซลล์มะเร็งท่อน้ำดีต่อจากนี้ด้วย

อย่างไรก็ดี คณะนักวิจัยเสริมว่านอกจากการศึกษาวิจัยเพื่อทำความเข้าใจกับสาเหตุการเกิดมะเร็งท่อน้ำดีและพัฒนาแนวทางรักษาแล้ว ทางคณะและมหาวิทยาลัยยังได้เผยแพร่ความรู้และข้อมูลเกี่ยวกับพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดีกับประชาชนอีกด้วย พร้อมทั้งรณรงค์ให้ประชาชน โดยเฉพาะในเด็กนักเรียนและเยาวชนรุ่นใหม่ ให้เลิกกินปลาดิบซึ่งเป็นต้นตอของพยาธิใบไม้ตับ เพื่อหลีกเลี่ยงปัจจัยที่ก่อให้เกิดมะเร็งท่อน้ำดี.