อ.เจษฎ์เตือนห้ามซื้อ “ปากกาลดน้ำหนัก” มาใช้เอง ย้ำต้องอยู่ในความดูแลของแพทย์เท่านั้น!

ศ.ดร.เจษฎา เด่นดวงบริพันธ์ อาจารย์ประจำภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โพสต์เตือนภัยเรื่องการซื้อปากกาลดความอ้วนมาใช้เอง ย้ำยาชนิดดังกล่าวเป็นยาควบคุมพิเศษ ต้องอยู่ในความดูแลของแพทย์อย่างใกล้ชิด

วันนี้ (3 ส.ค.) เพจ "อ๋อ มันเป็นอย่างนี้นี่เอง by อาจารย์เจษฎ์" หรือ ศ.ดร.เจษฎา เด่นดวงบริพันธ์ อาจารย์ประจำภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โพสต์เตือนภัยเรื่องการซื้อปากกาลดความอ้วนมาใช้เอง โดยระบุว่า  "ระวังการใช้ปากกาลดความอ้วน ... ห้ามซื้อมาใช้เองครับ" มีคำถามหลังไมค์มา ถึงยายี่ห้อหนึ่งซึ่งมาในรูปร่างคล้ายปากกา บอกสรรพคุณว่าใช้ควบคุมน้ำหนัก ไม่ต้องออกกำลังกาย ไม่ต้องอดอาหาร ก็ลดความอ้วนได้ เลยสงสัยว่ามีผลข้างเคียงอันตรายหรือไม่?

คำตอบคือ มีผลข้างเคียงสูงครับ! เป็นยาควบคุมพิเศษ ที่ต้องอยู่ในความดูแลของแพทย์อย่างใกล้ชิด อย่าซื้อมาใช้เองเด็ดขาด!
เรื่องนี้ ทาง อย.ได้เคยออกมาเตือนแล้วว่า พบการโฆษณาจำหน่ายผลิตภัณฑ์ปากกาลดน้ำหนัก ขายกันทางออนไลน์ และมีแนวโน้มจะได้รับความนิยมเพิ่มมากขึ้น จึงขอเตือนประชาชนว่า "ปากกาฉีดยาลดน้ำหนักมีข้อบ่งใช้สำหรับการลดน้ำหนัก สำหรับผู้มีภาวะน้ำหนักเกินหรืออ้วน ร่วมกับปัญหาด้านสุขภาพ เช่น เบาหวาน ความดันเลือดสูง ไขมันในเลือดผิดปกติ หรือปัญหาภาวะหยุดหายใจขณะนอนหลับเนื่องจากการอุดกั้นทางเดินหายใจ

โดยมีตัวยาสำคัญ คือ ลิรากลูไทด์ (Liraglutide) ออกฤทธิ์ในสมองที่ควบคุมความอยากอาหาร ส่งผลทำให้รู้สึกอิ่ม และหิวน้อยลง ยาดังกล่าวจัดเป็นยาควบคุมพิเศษ ต้องสั่งจ่ายโดยแพทย์เท่านั้น ไม่สามารถวางจำหน่ายทางสื่อออนไลน์ หรือตามร้านค้าทั่วไปได้ ยาดังกล่าวมีข้อควรระวังในการใช้กับผู้มีโรคประจำตัว เช่น โรคไต โรคตับ โรคเบาหวาน ถุงน้ำดีอักเสบและนิ่วในถุงน้ำดี ไทรอยด์หรือโรคเกี่ยวกับระบบต่อมไร้ท่อ มะเร็ง และขณะรักษา แพทย์จะต้องปรับขนาดยาให้เหมาะสมกับผู้ใช้แต่ละราย และออกแบบโปรแกรมการควบคุมอาหารและออกกำลังกายที่เหมาะสมอีกด้วย การใช้ยานี้อย่างไม่เหมาะสมอาจมีผลข้างเคียงตั้งแต่คลื่นไส้ อาเจียน การรับรู้รสชาติเปลี่ยนไป วิตกกังวล ถุงน้ำดีอักเสบ ไตวาย เป็นต้น หากพบเห็นการโฆษณาผลิตภัณฑ์ในลักษณะดังกล่าวขอให้แจ้งมาที่สายด่วน อย. 1556 ภาพและข้อมูลจาก https://www.hfocus.org/content/2021/10/23388

ขอเสริมข้อมูลรายละเอียดด้วยบทความนี้จากโรงพยาบาลวิมุตด้วยครับ "รู้หรือไม่…ใช้ปากกาลดน้ำหนักผิดๆ อาจเสี่ยงโยโย่" ปากกาลดน้ำหนักคืออะไร? “ปากกาลดน้ำหนัก” เป็นนวัตกรรมใหม่ที่ช่วยควบคุมน้ำหนักในรูปของปากกาสำหรับฉีดยา โดยในปี ค.ศ. 2014 องค์การอาหารและยาสหรัฐอเมริกาได้รับรองยาที่ชื่อ Liraglutide ชนิดฉีดเข้าใต้ผิวหนัง ไว้ใช้สำหรับลดน้ำหนัก ซึ่งกลไกการทำงานของยาที่ได้จากปากกาลดน้ำหนักนั้น เป็นดังนี้
- ยานี้เป็นยาเลียนแบบฮอร์โมนอิ่ม GLP-1 (Glucagon Like Peptide 1) โดยตัวยามีความใกล้เคียงกับ GLP-1 ที่มีอยู่ตามธรรมชาติในร่างกายถึง 97%

- ยานี้จะช่วยลดการบีบตัวของกระเพาะอาหารและลำไส้ อาหารที่กินเข้าไปนั้นย่อยช้าลง ช่วยให้อาหารอยู่ในกระเพาะนานขึ้น จึงรับประทานอาหารได้น้อยลง

- ยามีฤทธิ์ต่อสมอง ทำให้ไม่รู้สึกหิว ความอยากอาหารลดน้อยลง และทำให้ควบคุมการกินได้ดีขึ้น

- กระตุ้นให้ตับอ่อนหลั่งฮอร์โมนอินซูลินมาช่วยปรับสมดุลระดับน้ำตาลในเลือด โดยไม่ทำให้น้ำตาลตก หรือวูบ เพราะยาจะออกฤทธิ์ก็ต่อเมื่อเรากินอาหารเข้าไปแล้วเท่านั้น

ยา Liraglutide ในรูปแบบปากกาลดน้ำหนัก มักใช้หัวเข็มขนาดเล็กมาก โดยมีวิธีใช้งานตามที่แพทย์ผู้เชี่ยวชาญแนะนำไว้ดังนี้

- ฉีดยาเข้าชั้นไขมันใต้ผิวหนัง บริเวณหน้าท้อง ต้นขา หรือต้นแขนที่มีไขมันมากๆ แต่บริเวณอื่นๆ อาจฉีดยากกว่าบริเวณหน้าท้อง

- สามารถฉีดยาเวลาใดก็ได้ ได้ทั้งก่อนและหลังอาหาร แต่แนะนำให้เป็นเวลาที่สามารถฉีดเป็นประจำได้ทุกวันและไม่ลืม โดยส่วนมากแพทย์จะแนะนำให้ฉีดช่วงเช้าหลังตื่นนอน หรือกลางคืนก่อนนอน

- ฉีดยาทุกวัน วันละ 1 ครั้ง ห้ามลืม เพื่อให้เกิดผลลัพธ์ในการลดน้ำหนักได้ดีที่สุด หากลืมอาจจะทำให้ได้รับปริมาณยาที่ลดลง และผลของการลดน้ำหนักลดลง

- ฉีดยาต่อเนื่องตามคำแนะนำของแพทย์ ซึ่งไม่มีกำหนดตายตัวว่าจะต้องหยุดยาเมื่อไหร่ โดยจะขึ้นอยู่กับผลลัพธ์ของผู้ที่ต้องการลดน้ำหนักต้องการ เช่น หากใช้แล้วน้ำหนักลดลงตามที่ต้องการแล้ว แต่ค่า BMI ยังเกินมาตรฐานอยู่ก็สามารถใช้ต่อเนื่องได้หากต้องการ หรือหยุดใช้ได้เพราะได้ตัวเลขน้ำหนักที่พอใจแล้ว

การใช้ปากกาลดความอ้วนนั้นไม่เจ็บ เนื่องจากเข็มที่มีขนาดเล็กมาก โดยการฉีดครั้งแรกแพทย์จะเป็นผู้สอนการใช้และจะจับมือฉีดให้ลองใช้เอง เพื่อให้สามารถฉีดได้เองในครั้งต่อไป 

ปากกาลดน้ำหนักเหมาะกับใคร ปากกาลดน้ำหนักเหมาะสำหรับคนที่มีปัญหาเหล่านี้
- คนที่มีภาวะน้ำหนักเข้าเกณฑ์โรคอ้วน คือมีดัชนีมวลกาย BMI เกิน 30 kg/m2
- คนที่มีภาวะน้ำหนักเกินเกณฑ์มาตรฐานดัชนีมวลกาย BMI เกิน 27 kg/m2 หรือมีปัญหาสุขภาพ มีโรคประจำตัวหรือภาวะต่างๆ เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง ไขมันในเลือดสูง ไขมันเกาะตับ
- คนที่อยู่ในช่วงลดน้ำหนักและต้องการตัวช่วยที่มีประสิทธิภาพ
- คนที่ต้องการปรับพฤติกรรมการกิน เช่น กินมากไป กินจุบจิบ
- คนที่ต้องการหาวิธีลดน้ำหนักอย่างปลอดภัย อยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์
- คนที่ลดน้ำหนักด้วยวิธีอื่นๆ แล้วยังไม่เห็นผล

ทั้งนี้ กลไกหลักของปากกาลดน้ำหนักเน้นการควบคุมปริมาณแคลอรีที่เข้าสู่ร่างกาย จึงอาจไม่เหมาะกับคนที่กินน้อย หรือไม่ชอบกินจุบจิบ เพราะจะยิ่งทำให้กินได้น้อยลงไปอีก จนอาจส่งผลให้ร่างกายได้รับปริมาณแคลอรีไม่เพียงพอ โดยปากกาลดน้ำหนักนี้ไม่แนะนำให้ใช้ในผู้ที่กำลังตั้งครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร แม้ว่าจะไม่มีข้อมูลว่าสามารถใช้ในเด็กอายุต่ำกว่า 12 ปี หรือผู้สูงอายุที่อายุมากกว่า 75 ปี และผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 1 ก็ตาม แต่บุคคลในกลุ่มนี้แนะนำว่าไม่ควรใช้ และห้ามใช้ในผู้ที่มีประวัติครอบครัวเป็นมะเร็งไทรอยด์ ผู้ที่มีภาวะตับอ่อนอักเสบ และอย่างไรก็ตามก่อนการใช้ปากกาลดน้ำหนัก แนะนำให้ปรึกษาแพทย์ก่อนเริ่มการใช้ยาทุกครั้ง

ผลข้างเคียงของปากกาลดน้ำหนัก ใช้ผิดเสี่ยงโยโย่จริงไหม ? เมื่อใช้ปากกาลดน้ำหนัก อาจมีผลข้างเคียงได้บ้าง เช่น
- เนื่องจากตัวยามีผลต่อการบีบตัวต่อกระเพาะอาหารและลำไส้ จึงอาจทำให้รู้สึกคลื่นไส้ พะอืดพะอมได้ง่าย โดยเฉพาะเมื่อกินเร็ว หรือกินในปริมาณมาก โดยจะเป็นเฉพาะช่วงเริ่มใช้ยา หรือปรับเพิ่มขนาดยาใหม่
- ปวดท้อง แน่นท้อง ท้องเสียเล็กน้อย
- ท้องผูก เนื่องจากยาที่ฉีดเข้าไปจะลดอัตราการบีบตัวของลำไส้ ทำให้ลำไส้ทำงานช้าลง จึงมีโอกาสทำให้เกิดท้องผูก
แต่อาการเหล่านี้ไม่ได้เกิดกับทุกคน และร่างกายจะสามารถปรับตัวได้เมื่อใช้ยาต่อเนื่อง 1-2 สัปดาห์

การใช้ปากกาลดน้ำหนักนี้เป็นเพียงวิธีหนึ่งที่ช่วยลดน้ำหนัก เพราะช่วยควบคุมการกินอาหาร ควบคุมปริมาณแคลอรีที่ได้รับเข้าไปในร่างกายให้น้อยลงกว่าเดิม โดยปกติแล้วเมื่อได้รับแคลอรีน้อยลงกลไกของร่างกายจะดึงเอาพลังงานจากกล้ามเนื้อไปใช้ก่อน ทำให้กล้ามเนื้อสลายไปก่อนไขมัน น้ำหนักที่หายไปอาจไม่ใช่การลดลงของไขมันแต่เป็นกล้ามเนื้อ ซึ่งการลดลงของกล้ามเนื้อนี่เองคือเหตุผลที่หากหยุดใช้ปากกาลดน้ำหนักจะทำให้เสี่ยงโยโย่ หากควบคุมการรับประทานอาหารไม่ได้"