“เบนโตะ” หรือ ข้าวกล่อง เป็นวัฒนธรรมอาหารของแดนอาทิตย์อุทัยที่สืบทอดมานาน ทุกวันนี้ชาวญี่ปุ่นยังคงทำเบนโตะไปรับประทานเองที่ทำงาน, ในระหว่างการท่องเที่ยว หรือทำเพื่อมอบให้กับคนที่รัก นอกจากนี้ยังสามารถหาซื้อเบนโตะได้ตามร้านสะดวกซื้อ, ซุปเปอร์มาเก็ต รวมทั้งสถานีรถไฟทั่วแดนอาทิตย์อุทัยก็มี “เอกิเบนโตะ” ที่ทำจากวัตถุดิบในแต่ละท้องถิ่น จนมีนักท่องเที่ยวเสาะหาชิมข้าวกล่องทั่วแดนอาทิตย์อุทัย และเขียนเป็น “คัมภีร์เบนโตะ” มาแล้ว
เบนโตะของชาวญี่ปุ่นมีสารพัดรูปแบบ แล้วแต่ความสร้างสรรค์ของคุณแม่บ้าน โดยอาจแบ่งเป็น 5 ประเภทหลัก ดังต่อไปนี้
มาคุโนอุชิ เบนโตะ
เบนโตะประเภทที่ได้รับความนิยมมากที่สุด มีประวัติความเป็นมาตั้งแต่สมัยเอโดะ (1603-1868) ซึ่งผู้ที่ไปชมละครคาบุกิจะนำเบนโตะไปรับประทานในช่วงระหว่างพักการแสดงตอนม่านปิด ซึ่งในภาษาญี่ปุ่นคำว่า “ม่าน” คือ “มาคุ” จึงเป็นที่มาของชื่อเบนโตะประเภทนี้
มาคุโนอุชิ เบนโตะ ได้รับความนิยมมาถึงทุกวันนี้ และสามารถหาซื้อได้ทั่วไปตามสถานีรถไฟหรือร้านสะดวกซื้อ โดยจะประกอบด้วยปลา,เนื้อ, ผักต้ม, ผักดอง และข้าวซึ่งอาจโรยด้วยงา และอาจมีบ๊วยหวานมาให้ด้วยก็ได้
โอมุสุบิ
ข้าวปั้น หรือที่รู้จักกันในอีกชื่อหนึ่งคือ โอนิกิริ ซึ่งมีหลากหลายรูปแบบทั้งแบบสามเหลี่ยม, ก้อนกลม หรือเป็นแท่ง และอาจห่อด้วยสาหร่าย หรือโรยด้วยงาหรือผงโรยข้าวประเภทต่างๆ ไส้ของข้าวปั้นก็มีหลากหลาย ตั้งแต่แสนธรรมดา คือ บ๊วยหวาน, หัวบุก ไปจนถึงเนื้อย่าง, ปลาย่าง หรือทูน่าผสมมายองเนส
โชกะยากิ เบนโตะ
ข้าวกล่องหมูผัดขิง เป็นอาหารยอดนิยมสำหรับรองท้องยามบ่าย และหาซื้อได้แทบทุกร้านสะดวกซื้อ โดยนอกจากเนื้อหมูผัดขิงแล้ว มักจะมีผักดองเป็นเครื่องเคียงให้ด้วย
โซโบโระ เบนโตะ
เป็นข้าวกล่องที่เน้นความโดดเด่นของสีสัน ส่วนประกอบต่างๆ คือ เนื้อ, ปลา, กุ้ง, ไข่, ผัก และข้าว จะถูกจัดเรียงให้มีสีสันสลับกันอย่างสวยงาม อาหารในข้าวกล่องจะเป็นอาหารอะไรก็ได้ที่ผู้ทานชอบ และต้องจัดเรียงให้มีสีสันสวยงามน่ารับประทาน
เคียระเบน
ทับศัพท์มาจากภาษาอังกฤษ คือ Character bento หมายถึง เบนโตะที่ใช้ความคิดสร้างสรรค์ ออกแบบเป็นรูปการ์ตูนหรือตัวละครต่างๆ คุณแม่ชาวญี่ปุ่นนิยมทำเบนโตะประเภทนี้ให้กับลูกไปรับประทานที่โรงเรียน เพราะนอกจากจะช่วยกระตุ้นความอยากอาหารของเด็กๆแล้ว ยังเป็นการอวดฝีมือในระหว่างบรรดาคุณแม่อีกด้วย เบนโตะประเภทนี้จึงได้ชื่อว่าเป็น “ข้าวกล่องแห่งความรัก”
อย่างไรก็ตาม เบนโตะในแดนอาทิตย์อุทัยนั้นยังมีอีกสารพัดอย่างแตกต่างกัน ทั้งชนิดของอาหารและภาชนะที่ใช้ เช่น หากใช้กล่องข้าวไม้เคลือบเงาสีดำ แดงและสีทองอย่างหรูหรา จะเรียกว่า โชคะโดเบนโตะ 松花堂弁当 หรือที่จังหวัดนากาโน นิยมนำข้าวและกับข้าวใส่ลงในไหดินเผาขนาดกะทัดรัด เรียกว่าคามาเมชิ เบนโตะ釜飯弁当
ความจริงแล้ว ข้าวกล่องหรือเบนโตะคืออาหารสามัญของชาวญี่ปุ่น ที่ต้องการประหยัดค่าใช้จ่ายในการรับประทานอาหารนอกบ้าน และยังเป็นสื่อกลางของความรักของคนในครอบครัวอีกด้วย ดังนั้นไม่ว่าเบนโตะแบบไหนก็ไม่ใช่สาระสำคัญแต่อย่างใด เพราะแม้แต่เบนโตะที่มีเพียงข้าวสวยกับบ๊วยเค็ม ที่เรียกว่า ฮิโนะมารุเบนโตะ 日の丸弁当 ก็ทำให้คุณพ่อบ้านและลูกๆ อิ่มอกอิ่มใจได้เช่นเดียวกัน.
