Universal Design เปิดแนวคิดในการขยายการออกแบบที่ไม่เพียงรองรับการใช้งานและความต้องการสำหรับคนทั่วไป แต่ยังสามารถรองรับการใช้งานอย่างสะดวกสบาย สำหรับ เด็ก คนป่วย คนชรา รวมถึงคนพิการ ได้อย่างสะดวกสบาย
มีคำที่ใช้สื่อความหมายถึงแนวคิดในการออกแบบนี้ คือ Dial Free กับ Trans Generation แต่คำที่ใช้กันอยู่และแพร่หลาย คือ Universal Design ซึ่งเป็นการออกแบบให้เกิดความเสมอภาคสำหรับทุกคน
ทั้งนี้ ได้วางหลักการออกแบบไว้ 7 ข้อ ได้แก่ 1.เสมอภาค 2.ยืดหยุ่น 3.ใช้ง่าย/เข้าใจง่าย 4.มีข้อมูลชัดเจน 5.มีระบบป้องกันอันตราย 6.ทุ่นแรง และ 7.มีขนาดเหมาะสม
พ.ต.ท.ดร.บัณฑิต ประดับสุข อุปนายก สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์ กล่าวว่า ขยายความให้มากขึ้นก็คือ ธรรมชาติของมนุษย์หรือในช่วงอายุต่างๆ ของคนเรา อย่างตอนเป็นเด็กก็เปรียบเหมือนกับคนพิการเพราะพ่อแม่ต้องจูงมือหรือต้องอุ้ม หรือขึ้นลงบันไดได้อย่างลำบาก ฯลฯ แต่เมื่อมีทางลาดก็ทำให้ทำเองได้ง่ายขึ้น
นอกจากนี้ หากต้องประสบอุบัติเหตุกลายเป็นคนพิการต้องใช้รถเข็น หรือไม้เท้า และเมื่อชราภาพ ร่างกายจะต้องเสื่อมสภาพไปตามธรรมชาติ ดังนั้น แนวคิดในการออกแบบเช่นนี้จึงเป็นมิตรกับทุกคน
ยิ่งไปกว่านั้น แนวคิดนี้ยังเหมาะกับโลกในอนาคตเพราะแนวโน้มประชากรโลกจะมีอายุยืนยาวจากการแพทย์ที่เจริญขึ้นและแน่นอนว่าจำนวนผู้สูงอายุกำลังเพิ่มขึ้น และต่อไปในหลายๆ ประเทศจะกลายเป็นสังคมผู้สูงอายุซึ่งรวมทั้งประเทศไทย
Universal Design แบ่งการออกแบบเป็น 3 ส่วนใหญ่ๆ คือ ส่วนแรก สภาพแวดล้อมภายนอก เช่น ฟุตบาท ทางลาด ส่วนที่สอง ภายในบ้านหรือในอาคาร เช่น โต๊ะรับประทานอาหาร ครัวที่ออกแบบให้ใช้ได้ทั้งกับคนปกติและคนพิการ ตู้เสื้อผ้าซึ่งสามารถดึงราวด้านบนลงมาได้สะดวก ห้องน้ำที่มีอุปกรณ์อำนวยความสะดวกและเพื่อความปลอดภัย
ส่วนที่สาม อุปกรณ์ต่างๆ เช่น ก๊อกน้ำจะไม่ใช้แบบหมุน แต่จะใช้คันโยกเพื่อให้สามารถใช้แขนหรือมือแทนนิ้วได้ ลูกปิดประตูจะไม่ใช้แบบกลม แต่ใช้แบบก้านบิดเพื่อให้เปิดใช้ได้ง่าย ไม่เพียงคนพิการแต่คนปกติที่ถือของอยู่ในมือก็สามารถใช้ข้อศอกหรือแขนแทนได้ นอกจากนี้ ยังมีอุปกรณ์อื่นๆ เช่น อุปกรณ์ไฟฟ้า เครื่องทำน้ำอุ่น จะใช้สวิสช์เปิดปิดที่มีขนาดใหญ่ หรือเตาแก๊ส ซึ่งมีระบบตัดไฟอัตโนมัติ เป็นต้น รวมทั้ง “ความปลอดภัย” เป็นอีกหนึ่งเรื่องที่แนวคิดนี้ให้ความสำคัญ เช่น การลื่นล้ม เหลี่ยมคมที่ก่อให้เกิดอันตราย เป็นต้น
Universal Design ยังทำให้เกิดความรู้สึกว่ามีความเข้าใจที่ลึกซึ้งว่า ไม่ได้มีการแบ่งแยก โดยทำให้เห็นว่าคนพิการคือคนส่วนหนึ่งในสังคมที่มีความเสมอภาคกัน ทำให้เขามีโอกาสอยู่ร่วมกับคนปกติ โดยไม่ถูกมองว่าเป็นคนอ่อนแอหรือต้องช่วยเหลืออยู่เสมอ
ในการเลือกซื้อ หากมีความเข้าใจจะสามารถเลือกซื้อสินค้าทั่วไปที่มีความเป็น Universal Design อยู่แล้ว เช่น โต๊ะรับประทานอาหารที่มีขาโต๊ะอยู่ตรงกลาง หรืออ่างล้างจานซึ่งเป็นแบบที่มีพื้นที่โล่งใต้อ่าง เพื่อให้รถเข็นเข้าไปได้ ยกเว้น อุปกรณ์เสริม เช่น ราวจับสำหรับติดตั้งในที่ต่างๆ เพื่ออำนวยความสะดวก เป็นต้น
สำหรับความเข้าใจและความสนใจในเรื่องนี้ของคนทั่วไปนั้น ต่างประเทศให้ความสำคัญกับเรื่องนี้มาประมาณสามสิบปีแล้ว เริ่มมาจากสงครามซึ่งทำให้เกิดผู้พิการจำนวนมาก หรือการเกิดอุบัติภัยต่างๆ เช่น ญี่ปุ่น ซึ่งมีความก้าวหน้าในเรื่อง Universal Design อย่างมาก นอกจากนี้ การยอมรับของชาวต่างชาติโดยเฉพาะชาวตะวันตกจะมีทัศนคติหรือมุมมองว่าเด็กที่เกิดมาจะมีคนที่ไม่ปกติประมาณ 10% จึงจำเป็นต้องดูแลเอาใจใส่ เพราะคนปกติที่มีอยู่ 90% นั้นคือคนที่โชคดี
อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันประเทศไทยกำลังกระตุ้นให้ทุกส่วนของสังคมเกิดความตื่นตัว โดยจะมีการส่งเสริมให้สถาปนิกมีความรู้ความเข้าใจซึ่งสมาคมสถาปนิกสยามฯ ร่วมกับสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ได้จัดทำโครงการฝึกอบรมสถาปนิกในแต่ละภาคทั่วประเทศ ให้สามารถให้คำแนะนำและช่วยเหลือผู้ที่มีที่อยู่อาศัยซึ่งไม่เหมาะกับสภาพร่างกาย
หลังจากที่มีการกระตุ้นให้สาธารณชนมีความรู้ความเข้าใจในเรื่องนี้ด้วยการนำเสนอรายการทีวีในชื่อ “เมืองใจดี” ผ่านสถานีโทรทัศน์ช่องไทยพีบีเอสมาแล้ว และได้รับการตอบรับอย่างดี จึงได้รับโอกาสในการนำเสนอรายการใหม่ในชื่อ “คนใจดี” เพราะต้องการให้คนทั่วไปมีความเข้าใจคนพิการหรือคนที่ด้อยกว่า เพื่อจะสามารถอยู่ร่วมกันในสังคมอย่างเสมอภาคและมีความสุข
ที่สำคัญ หลังจาก UNESCO เป็นแกนนำในการกระตุ้นในเรื่องนี้ ทำให้ภาคส่วนต่างๆ ในเมืองไทยเกิดความตระหนักในเรื่องนี้มากขึ้น รวมทั้ง การพูดถึงอุปสรรคของนักท่องเที่ยวต่างชาติที่มีความพิการไม่สามารถมาเที่ยวเมืองไทยได้เพราะไม่มีสิ่งอำนวยความสะดวก ในวันนี้ จึงเห็นได้ว่าสังคมไทยมีความตื่นตัวเพิ่มขึ้นและปรับเปลี่ยนความคิดใหม่ จากเดิมที่ไม่ให้ความสำคัญในส่วนนี้
แม้ว่าสังคมในทุกวันนี้คนที่แข็งแกรงกว่าเอาเปรียบคนที่อ่อนแอกว่าทำให้สังคมไม่น่าอยู่เกิดความสับสนวุ่นวาย แต่การออกแบบเพื่อให้คุณภาพชีวิตดีขึ้นและมีความใส่ใจ ทุกคนจะทำให้สังคมดีขึ้นตามไปด้วย ซึ่งในระบบนิเวศ หรือสังคมจะยั่งยืนอยู่ได้ต้องมีความสมดุลด้วยการอยู่อย่างไม่เอาเปรียบ
