แม่ธรณี
โดย นพวรรณ สิริเวชกุล
คลิกที่ไอคอนด้านบนเพื่อ ชม และ ฟัง ในรูปแบบ MULTIMEDIA
แผ่นดินที่เรายืนอยู่ มีใครปกป้องคุ้มครอง....
คำถามนี้คงมีหลายคำตอบนะคะ แต่ถ้าหากเราถามถึงเทพผู้ที่คอยคุ้มครองผืนดิน คงมีหลายคนที่นึกถึง แม่ธรณี....
แม่ธรณี แม่พระธรณี เทพแห่งแผ่นดินที่ไม่ค่อยมีประวัติเรื่องราวมากมายเช่นเทพองค์อื่นๆ กล่าวกันว่าพระนางเป็นเทพที่รักสงบ ไม่มีรูปกายเช่นเดียวกับแม่คงคา จึงทำให้เราสามารถบูชาพระนางได้ทุกสถานที่ ทุกเวลาที่เราต้องการความช่วยเหลือ แต่อีกความเชื่อหนึ่งก็ว่าพระนางมีสรีระใหญ่หากแต่อ่อนช้อยงดงาม พระฉวีสีดำ พระพักตร์รูปไข่ มวยพระเกศายาวสลวยสีเขียวเหมือนกลุ่มเมฆ พระเนตรสีดอกบัวสาย พระชงฆ์เรียว พระพาหาดุจงวงไอยรา นิ้วเรียวดั่งลำเทียน มีพระทัยเยือกเย็นไม่หวั่นไหว พระพักตร์ยิ้มละไมอยู่เสมอ
นัยว่าพระนางเป็นชายาแห่งพระนารายณ์มีโอรสคือพระอังคาร แต่บางกระแสก็ว่าพระนางคือชายาแห่งพระศิวะซึ่งมีโอรสคือพระอังคารเช่นกัน....
หากเราจะย้อนไปในสมัยโบราณที่มนุษย์ยังคงยำเกรงต่อธรรมชาติ สิ่งใดที่เกิดขึ้นเหนือความคาดหมาย ก็มักจะนึกไปถึงอิทธิฤทธิ์และอำนาจเหนือมนุษย์ ที่สามารถบรรดาลได้ทั้งคุณและโทษ แน่นอนยุคนั้นมนุษย์เรายังศรัทธาในพลังของธรรมชาติและพร่ำภาวนาให้ตัวพ้นจากทุกข์ยากลำเค็ญ
ความเชื่อที่ว่านี้สืบทอดกันมายาวนานกระทั่งปัจจุบันก็ยังมีคนศรัทธาเช่นนั้นอยู่ พระธรณีในความเชื่อของชาวฮินดู จึงถือว่าพระนางเปรียบเสมือนมารดาผู้ให้กำเนิดแผ่นดินและโลก ได้รับการขานนามว่า ‘ธรณิธริตริ’ ซึ่งหมายถึงผู้ค้ำจุน พวกเขาเชื่อกันว่าพระนางสถิตอยู่ทุกหนแห่ง และเมื่อใดที่ต้องการบูชาพระนางก็ให้กระทำลงบนผืนดินหรือโขดหิน ด้วยข้าว ผลไม้และน้ำนม บางครั้งที่มีการบัดพลีเป็นสุรา
ชาวฮินดูแต่ดั้งเดิมเชื่อกันว่า ทุกเช้าก่อนจะวางฝ่าเท้าของตัวลงบนผืนดินก็ต้องทำการขอขมาแม่ธรณีก่อน วัวควายสัตว์เลี้ยงเมื่อออกลูกใหม่ น้ำนมแรกของแม่วัวก็ต้องหลั่งลงดินเพื่อเป็นบัดพลี นอกจากนี้ชาวนายังให้ความเคารพแม่ธรณีเพื่อให้พระนางปกปักษ์ผืนนาของตัวเอง ทุกเดือนในหนึ่งสัปดาห์พวกเขาจะหยุดการทำงานในไร่นา เพื่อให้นางธรณีได้พักผ่อน...
คติความเชื่อเรื่องแม่ธรณีในเมืองไทยนั้น สืบเนื่องมาจากคัมภีร์พระพุทธศาสนา วรรณคดีไทยหลายเรื่องมีการกล่าวถึงแม่ธรณีไม่ว่าจะเป็นลิลิตตะเลงพ่าย หรือหนังสือเทศน์มหาชาติปฐมสมโพธิกถา และยังมีการเรียกชื่อพระนางแตกต่างกันไป เช่นนางพระธรณี พระแม่วสุนธราพสุธา แปลในความหมายเดียวกันว่า ผู้ทรงไว้ซึ่งทรัพย์สมบัติก็คือแผ่นดิน นั่นเอง
เรื่องของแม่ธรณีที่เกี่ยวเนื่องกับพุทธศาสนา ก็เห็นจะเป็นตอนที่พระนางปรากฎกายเพื่อบีบน้ำจากมวยผมท่วมเหล่าพญามารที่ตามรังควาญพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในคืนที่พระองค์ตรัสรู้
ด้วยการปรากฎกายเป็นหญิงผุดขึ้นจากผืนดินและกล่าวแด่พระพุทธเจ้าในครั้งกระนั้นว่า นางนั้นทราบดีถึงพระบรมโพธิสมภารของพระองค์ ดั่งที่พระองค์ได้สั่งสมบำเพ็ญมา เปรียบดั่งน้ำทักษิโณทกที่ตกลงชุ่มเกศาของนางธรณี เมื่อกล่าวดังนั้น นางธรณีจึงบิดมวยผมของตนเพื่อให้น้ำทักษิโณทกหลั่งเป็นประจักษ์ น้ำที่หลั่งจากเกศาของนางธรณีนั้นนองท่วมไปทั่วแผ่นดิน ในครั้งนั้นหมู่พญามารทั้งหลายมิอาจดำรงกายอยู่ได้จึงลอยตามกระแสน้ำปลาสนาการไปสิ้น.....
รูปนิมิตรของพระธรณีในครั้งนั้นขานนามว่า นางพสุนธรี ซึ่งเป็นองค์ตามลักษณะของพระธรณีบีบมวยผม จะประดิษฐานอยู่ใต้แท่นฐานพระพุทธเจ้าปางปราบมาร และอีกปางหนึ่งที่สอดคล้องกันเมื่อครั้งพระธรณีบีบมวยผม ทำให้น้ำท่วมหมู่มาร มีทั้งฝนตกน้ำท่วม พญานาคราชจึงแผปกบังฝนและขดตัวยกชูบัลลังค์ขึ้นสูงจากน้ำท่วมฉับพลัน จึงมีพระพุทธรูปปางนาคปรกหรือพระอนันตชินราช นั่นเอง
ภาพพระธรณีที่งดงามตามเสียร่ำลือคือภาพจิตรกรรมฝาผนังด้านหน้าพระประธานในพระอุโบสถวัดชมภูเวก จังหวัดนนทบุรี
ส่วนประติมากรรมของพระธรณีส่วนใหญ่เราจะเห็นพระนางรูปร่างอวบใหญ่อย่างได้สัดส่วน มีความงามประดุจเทพธิดา นั่งในท่าคุกเข่า ยกเข่าขวาชันขึ้นสูงกว่าเข่าซ้าย บางแห่งอาจสร้างในท่ายืน แต่ที่เหมือนกันก็คือมวยผมที่ปล่อยยาว มือขวายกข้ามศีรษะเอื้อมไปจับโคนมวยผม อีกด้านหนึ่งพร้อมกับมือซ้าย ในท่ากำลังบิดน้ำไหลออกจากมวยผม ส่วนเครื่องทรงไม่มีแบบแผนตายตัว
ที่กรุงเทพมหานคร เรามีประติมากรรมพระธรณีบีบมวยผมที่ใครผ่านไปผ่านมาบริเวณสะพานผ่านพิภพลีลา ต้องได้เห็นอนุสรณ์สถานสำคัญแห่งนี้ ที่ถูกสร้างขึ้นในปีพ.ศ.2460 เมื่อครั้งที่สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนารถในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมี
พระชนมายุครบ 50 พรรษา
พระองค์ทรงมีพระดำริให้สร้างรูปแม่ธรณีบีบมวยผมเพื่อแจกจ่ายน้ำดื่มสะอาดบริสุทธิ์แก่ประชาชนทั่วไป เพื่อเป็นสาธารณทานแก่คนบางกอกในยุคนั้น ซึ่งเป็นผลงานออกแบบของสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัตติวงศ์ และผู้ออกแบบซุ้มเรือนแก้วคือพระยาจินดารังสรรค์ (พลับ)
มีการประกอบพิธีเปิดในวันที่ 27 ธันวาคม พ.ศ.2460 ซึ่งถือเป็นวันเฉลิมพระชนมพรรษาของสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนารถ ดังพระองค์มีพระราชหัตถเลขาถึงเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) เมื่อวันที่ 26 ธันวาคม พ.ศ.2460 ความว่า...
....พรุ่งนี้ฉันจะทำบุญวันเกิดที่นี่ตามคตินิยม ให้คุณจัดเปิดรูปนางพระธรณีท่ออุทกทาน ซึ่งฉันได้ออกทรัพย์ให้หล่อขึ้นสำเร็จตั้งไว้ ณ เชิงสะพานผ่านพิภพลีลา และขออุทิศท่ออุทกทานนี้ ให้เป็นสาธารณทานแก่ประชาชนผู้เพื่อนแผ่นดินใช้กินบำบัดร้อนแล กระหาย เป็นความสบายตามปรารถนาทั่วกันเทอญ....
ปัจจุบันสัญลักษณ์ของแม่ธรณีถูกนำมาใช้ในหน่วยงานและองค์กรต่างๆของบ้านเราอยู่ไม่ใช่น้อย เช่น การประปาแห่งประเทศไทย เป็นต้น
พบกับรายการ ต่างสมัย รอยไทย โดย นพวรรณ สิริเวชกุล
ได้ทุกคืนวันเสาร์ - อาทิตย์ เวลา 00.00 - 01.00 น.
ทางคลื่นยามเฝ้าแผ่นดิน FM 97.75 MHz
หรือรับฟังรายการย้อนหลังได้ทาง www.managerradio.com
