ขลู่ จัดเป็นสมุนไพรในงานสาธารณสุขมูลฐาน ผลงานวิจัยทางคลินิกพบว่า สามารถใช้ใบเป็นยาขับปัสสาวะ โดยใช้ชาชงจากใบขลู่ ความเข้มข้น 5% และ 10% รวมทั้งมีการวิจัยพบว่า ขลู่มีสารโปแตสเซียมต่ำ จึงสามารถใช้ขับปัสสาวะในผู้ป่วยโรคหัวใจได้ และที่สำคัญสามารถใช้รักษาโรคริดสีดวงได้ดี
ขลู่ มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Pluchea indica (L.) Less. ชื่อสามัญว่า Indian Marsh Fleabane และมีชื่ออื่นๆที่เรียกกันตามท้องถิ่นต่างๆ ได้แก่ หนวดงั่ว หนวดงิ้ว หนวดงัว หนวดวัว ขี้ป้าน คลู ขลู
ลักษณะของขลู่เป็นไม้พุ่ม สูง 1-2.5 เมตร ใบ เป็นใบเดี่ยว รูปรี ขอบใบจักเป็นฟันเลื่อย ออกเรียงเวียน ใบค่อนข้างแข็งและเปราะ ดอกสีขาวอมม่วง ออกเป็นช่อตามปลายยอด ผล เป็นรูปทรงกระบอก
ขลู่เป็นพืชที่พบทั่วไปในเขตร้อน เช่น ประเทศอินเดีย จีน ฟิลิปปินส์ มาเลเซีย ไทย เป็นต้น ปลูกง่าย ขึ้นได้ในดินแทบทุกชนิด โดยใช้กิ่งแก่ปักชำ
ส่วนที่นำมาใช้เป็นยานั้น ใช้ได้ทั้งลำต้น เปลือก ใบ เมล็ด ดอก โดยมีสรรพคุณดังนี้
ลำต้น : ปรุงเป็นยาต้มรับประทานขับปัสสาวะ แก้โรคนิ่วในไต แก้ปัสสาวะพิการ แก้วัณโรคที่ต่อมน้ำเหลือง เป็นยาช่วยย่อย แก้มุตกิดระดูขาว ตานขโมย เบาหวาน รักษาวัณโรคต่อมน้ำเหลือง แก้ประดง เลือดลม และแก้โรคผิวหนัง
เปลือกต้น : นำมาสับเป็นชิ้นมวนสูบแก้ริดสีดวงจมูก ใช้ต้มน้ำให้ไอรมทวารหนัก และรับประทาน แก้โรคริดสีดวงทวาร
เปลือก ใบ เมล็ด : แก้ริดสีดวงทวาร ริดสีดวงจมูก แก้กระษัย
ใบ : เมื่อนำมาผึ่งให้แห้ง จะมีกลิ่นหอมคล้ายกลิ่นน้ำผึ้ง ใช้ชงดื่ม เพื่อลดน้ำหนัก แก้ปวดเมื่อย ขับระดูขาว แก้แผลอักเสบ และต้มน้ำอาบบำรุงประสาท
สำหรับแก้แผลอักเสบนั้น ใช้ใบสดตำพอกบริเวณที่เป็น ส่วนแก้ริดสีดวงทวารใช้ใบสดแก่ นำมาตำแล้วบีบเอาน้ำ ทาตรงหัวริดสีดวงทวาร ทำให้หัวริดสีดวงหดหายไป
นอกจากนั้น ยังช่วยรักษากลิ่นปาก โดยใช้ใบตำผสมกับเกลือรับประทาน และช่วยระงับกลิ่นตัว ใช้ใบต้มน้ำอาบแก้ผื่นคัน แก้กระษัย และเป็นยาอายุวัฒนะ
ใบและราก : รับประทานเป็นยาฝาดสมาน แก้บิด แก้ไข้ ขับเหงื่อ แก้แผลอักเสบ
ใบและต้นอ่อน : บรรเทาอาการปวดข้อ ในโรคไขข้ออักเสบ รักษาประดง เลือดลม ตำผสมกับแอลกอฮอล์ ทาหลังบริเวณเหนือไต บรรเทาอาการปวดเอว ต้มน้ำอาบรักษาหิด กลากเกลื้อน
ดอก : นำไปเป็นส่วนประกอบของการทำอาหาร เช่น นำไปยำกับเนื้อสัตว์ต่างๆ เป็นต้น อีกทั้งยังแก้โรคนิ่ว
ราก : ใช้รากสดตำพอกบริเวณที่เป็นแผล เพื่อช่วยรักษาแผลที่อักเสบ รับประทานเป็นยาฝาดสมาน แก้บิด แก้ไข้หวัด
(จาก นิตยสารธรรมลีลา ฉบับที่ 146 กุมภาพันธ์ 2556 โดย เก้า มกรา)
