การขับถ่ายปัสสาวะเป็นเรื่องปกติของแต่ละคน ซึ่งไตทำหน้าที่ในการกลั่นกรองของเสียขับออกจากร่างกายโดยผ่านขบวนการทำงานของระบบปัสสาวะ และมีกระเพาะปัสสาวะเป็นอวัยวะทำหน้าที่ในการเก็บกักปัสสาวะ เมื่อกระเพาะปัสสาวะเต็มก็จะปวดปัสสาวะและต้องไปถ่ายปัสสาวะ ซึ่งโดยปกติกระเพาะปัสสาวะของผู้ใหญ่จะมีความจุประมาณ 400-500 ซีซี เมื่อพิจารณาถึงปริมาณน้ำปัสสาวะ ที่ผลิตในแต่ละวันแล้ว โดยปกติผู้ใหญ่ จะถ่ายปัสสาวะวันละ 4-6 ครั้ง
แต่ในเวลากลางคืนเป็นช่วงของการ นอนหลับ ไม่ได้ดื่มน้ำหรือเครื่องดื่ม จึงทำให้ช่วงเวลากลางคืนจะมีระยะของ การถ่ายปัสสาวะห่างออกไป ประกอบ กับสมองกำลังอยู่ในช่วงการพัก จะต้องใช้การกระตุ้นจากกระเพาะปัสสาวะที่ เต็มส่งการเตือนขึ้นไปยังสมองที่รุนแรง จึงจะทำให้ตื่นมาถ่ายปัสสาวะ ทำให้โดยปกติจะต้องตื่นมาถ่ายปัสสาวะคืนละ 1 ครั้ง บางคนอาจจะไม่ต้องตื่นเลยหากถ่ายปัสสาวะก่อนนอนแล้ว แต่อย่างไรก็ดีในวัยสูงอายุอาจจะถ่ายปัสสาวะคืนละ 2 ครั้งได้โดยไม่ถือเป็น ความผิดปกติ
จำนวนครั้งของการถ่ายปัสสาวะบ่อยตอนกลางคืนที่ยอมรับกันว่าผิดปกติคือมากกว่าคืนละ 2 ครั้ง!!
• สาเหตุของการถ่ายปัสสาวะบ่อยตอนกลางคืน
1. ดื่มน้ำมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งตอนเย็น หรือก่อนนอน หากดื่มน้ำหรือเครื่องดื่ม เช่น น้ำผลไม้ หรือแอลกอฮอล์ จะต้องตื่นมาถ่ายปัสสาวะ บ่อย
2. โรคทางต่อมไร้ท่อ เช่น เบาหวาน เบาจืด ที่มีปริมาณปัสสาวะมาก
3. โรคทางหัวใจ ที่การทำงานของหัวใจบกพร่อง เนื่องจากในช่วงกลางวัน เลือดและน้ำจะคั่งอยู่บริเวณขา น่อง เมื่อนอนน้ำและเลือดจะไหลกลับมากกว่าช่วงกลางวัน ทำให้ผลิตปัสสาวะมาก
4. ยาบางชนิดมีผลในการขับปัสสาวะ หากได้รับในตอนเย็นจะมีผลทำให้ปัสสาวะตอนกลางคืนมากขึ้น
5. กระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวกว่าปกติ ทำให้กระเพาะปัสสาวะไม่สามารถ รับน้ำปัสสาวะได้มากเช่นคนปกติ
6. ต่อมลูกหมากโตในชายสูงอายุ ที่ถ่ายปัสสาวะไม่หมดในคราวเดียว หรือเกิดความผิดปกติของกระเพาะปัสสาวะร่วมด้วย
7. สตรีวัยหมดประจำเดือน ที่เยื่อบุบริเวณช่องคลอดและท่อปัสสาวะบาง ลง ไวต่อการกระตุ้น
8. โรคทางสมอง ระบบประสาทที่ส่ง ผลต่อการทำงานของกระเพาะปัสสาวะ เช่น ก้อนเนื้องอก หรือโรคของหลอดเลือดสมอง
9. นอนไม่หลับ บ่อยครั้งที่สาเหตุของการถ่ายปัสสาวะบ่อยเกิดจากการนอน เกิดความวิตกกังวลว่าหากหลับแล้วเมื่อปวดปัสสาวะจะต้องตื่นขึ้นมาถ่ายปัสสาวะ จึงไปถ่ายปัสสาวะเสียก่อนจนเป็นนิสัย
• ผลกระทบของการลุกขึ้นมาถ่ายปัสสาวะบ่อยๆ
ผลกระทบโดยตรงของการต้องลุกขึ้นมาถ่ายปัสสาวะบ่อยๆ คือ การขาดการพักผ่อน ทำให้ประสิทธิภาพในการทำงานตอนกลางวันลดลง สมองไม่ปลอดโปร่ง อาจจะประสบอุบัติเหตุในการเดินทางตอนเช้า หรือในวัยสูงอายุมากๆ ที่มีกระดูกเปราะบาง เคยมีรายงานการหกล้มขณะเดินไปห้องน้ำจนกระดูกสะโพกหัก
นอกจากกระทบต่อตัวผู้ป่วยเองแล้ว ยังมีผลกระทบต่อครอบครัวโดยเฉพาะอย่างยิ่งสามีหรือภรรยาที่นอนอยู่ในห้องเดียวกัน จะต้องตื่นขึ้นมาด้วยหากเกิดเสียงหรือแสงไฟขณะที่ ผู้ป่วยไปถ่ายปัสสาวะ
• แนวทางการตรวจรักษา
แพทย์จะซักประวัติ ทำบันทึก การดื่มน้ำและการถ่ายปัสสาวะ ตรวจร่างกาย ตรวจทางทวารหนัก หรือตรวจภายใน ส่งปัสสาวะและเลือดตรวจทางห้องปฏิบัติการ ซึ่งเป็นขบวน การที่ไม่ยุ่งยาก สามารถใช้เวลาสั้นๆ ก็จะสามารถให้รายละเอียดมากพอจะให้การวินิจฉัยได้มากพอสมควร ในบางรายอาจจะต้องทำการตรวจเพิ่มเติม เช่นการตรวจทางรังสี ส่องกล้องหรือตรวจการทำงานของกระเพาะปัสสาวะ เป็นต้น การรักษานั้นขึ้นกับสาเหตุที่ตรวจพบและการวินิจฉัย
(จากหนังสือธรรมลีลา ฉบับที่ 96 พ.ย. 51 โดย ศ.นพ.วชิร คชการ หน่วยศัลยศาสตร์ระบบปัสสาวะ รพ.รามาธิบดี)
แต่ในเวลากลางคืนเป็นช่วงของการ นอนหลับ ไม่ได้ดื่มน้ำหรือเครื่องดื่ม จึงทำให้ช่วงเวลากลางคืนจะมีระยะของ การถ่ายปัสสาวะห่างออกไป ประกอบ กับสมองกำลังอยู่ในช่วงการพัก จะต้องใช้การกระตุ้นจากกระเพาะปัสสาวะที่ เต็มส่งการเตือนขึ้นไปยังสมองที่รุนแรง จึงจะทำให้ตื่นมาถ่ายปัสสาวะ ทำให้โดยปกติจะต้องตื่นมาถ่ายปัสสาวะคืนละ 1 ครั้ง บางคนอาจจะไม่ต้องตื่นเลยหากถ่ายปัสสาวะก่อนนอนแล้ว แต่อย่างไรก็ดีในวัยสูงอายุอาจจะถ่ายปัสสาวะคืนละ 2 ครั้งได้โดยไม่ถือเป็น ความผิดปกติ
จำนวนครั้งของการถ่ายปัสสาวะบ่อยตอนกลางคืนที่ยอมรับกันว่าผิดปกติคือมากกว่าคืนละ 2 ครั้ง!!
• สาเหตุของการถ่ายปัสสาวะบ่อยตอนกลางคืน
1. ดื่มน้ำมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งตอนเย็น หรือก่อนนอน หากดื่มน้ำหรือเครื่องดื่ม เช่น น้ำผลไม้ หรือแอลกอฮอล์ จะต้องตื่นมาถ่ายปัสสาวะ บ่อย
2. โรคทางต่อมไร้ท่อ เช่น เบาหวาน เบาจืด ที่มีปริมาณปัสสาวะมาก
3. โรคทางหัวใจ ที่การทำงานของหัวใจบกพร่อง เนื่องจากในช่วงกลางวัน เลือดและน้ำจะคั่งอยู่บริเวณขา น่อง เมื่อนอนน้ำและเลือดจะไหลกลับมากกว่าช่วงกลางวัน ทำให้ผลิตปัสสาวะมาก
4. ยาบางชนิดมีผลในการขับปัสสาวะ หากได้รับในตอนเย็นจะมีผลทำให้ปัสสาวะตอนกลางคืนมากขึ้น
5. กระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวกว่าปกติ ทำให้กระเพาะปัสสาวะไม่สามารถ รับน้ำปัสสาวะได้มากเช่นคนปกติ
6. ต่อมลูกหมากโตในชายสูงอายุ ที่ถ่ายปัสสาวะไม่หมดในคราวเดียว หรือเกิดความผิดปกติของกระเพาะปัสสาวะร่วมด้วย
7. สตรีวัยหมดประจำเดือน ที่เยื่อบุบริเวณช่องคลอดและท่อปัสสาวะบาง ลง ไวต่อการกระตุ้น
8. โรคทางสมอง ระบบประสาทที่ส่ง ผลต่อการทำงานของกระเพาะปัสสาวะ เช่น ก้อนเนื้องอก หรือโรคของหลอดเลือดสมอง
9. นอนไม่หลับ บ่อยครั้งที่สาเหตุของการถ่ายปัสสาวะบ่อยเกิดจากการนอน เกิดความวิตกกังวลว่าหากหลับแล้วเมื่อปวดปัสสาวะจะต้องตื่นขึ้นมาถ่ายปัสสาวะ จึงไปถ่ายปัสสาวะเสียก่อนจนเป็นนิสัย
• ผลกระทบของการลุกขึ้นมาถ่ายปัสสาวะบ่อยๆ
ผลกระทบโดยตรงของการต้องลุกขึ้นมาถ่ายปัสสาวะบ่อยๆ คือ การขาดการพักผ่อน ทำให้ประสิทธิภาพในการทำงานตอนกลางวันลดลง สมองไม่ปลอดโปร่ง อาจจะประสบอุบัติเหตุในการเดินทางตอนเช้า หรือในวัยสูงอายุมากๆ ที่มีกระดูกเปราะบาง เคยมีรายงานการหกล้มขณะเดินไปห้องน้ำจนกระดูกสะโพกหัก
นอกจากกระทบต่อตัวผู้ป่วยเองแล้ว ยังมีผลกระทบต่อครอบครัวโดยเฉพาะอย่างยิ่งสามีหรือภรรยาที่นอนอยู่ในห้องเดียวกัน จะต้องตื่นขึ้นมาด้วยหากเกิดเสียงหรือแสงไฟขณะที่ ผู้ป่วยไปถ่ายปัสสาวะ
• แนวทางการตรวจรักษา
แพทย์จะซักประวัติ ทำบันทึก การดื่มน้ำและการถ่ายปัสสาวะ ตรวจร่างกาย ตรวจทางทวารหนัก หรือตรวจภายใน ส่งปัสสาวะและเลือดตรวจทางห้องปฏิบัติการ ซึ่งเป็นขบวน การที่ไม่ยุ่งยาก สามารถใช้เวลาสั้นๆ ก็จะสามารถให้รายละเอียดมากพอจะให้การวินิจฉัยได้มากพอสมควร ในบางรายอาจจะต้องทำการตรวจเพิ่มเติม เช่นการตรวจทางรังสี ส่องกล้องหรือตรวจการทำงานของกระเพาะปัสสาวะ เป็นต้น การรักษานั้นขึ้นกับสาเหตุที่ตรวจพบและการวินิจฉัย
(จากหนังสือธรรมลีลา ฉบับที่ 96 พ.ย. 51 โดย ศ.นพ.วชิร คชการ หน่วยศัลยศาสตร์ระบบปัสสาวะ รพ.รามาธิบดี)
