คำว่า ‘พยาธิ’ หมายถึง ความเจ็บไข้ พระพุทธรูปปางห้ามพยาธิเป็นพระพุทธรูปที่อยู่ในพระอิริยาบถยืน พระหัตถ์ซ้ายแนบลงข้างพระวรกาย พระหัตถ์ขวายกขึ้น เสมอพระอุระ(อก) แบฝ่าพระหัตถ์ตั้งขึ้นยื่นออกไปข้างหน้าเป็นกิริยาทรงห้าม
ที่มาของพระพุทธรูปปางนี้ ตามพุทธประวัติกล่าวว่า เมื่อพระพุทธเจ้าพร้อมด้วย เหล่าสาวก เสด็จไปถึงเมืองไพศาลี แคว้นวัชชี เพื่อช่วยระงับความเดือดร้อนจาก ภัยพิบัติ 3 ประการตามที่พระเจ้าลิจฉวี กษัตริย์ผู้ครองแคว้นวัชชีทูลอาราธนานั้น ฝนได้ตกหนักและไหลท่วมเมืองไพศาลี กระแสน้ำได้พัดพาซากศพทั้งคนและสัตว์ รวมทั้งสิ่งปฏิกูลต่างๆ ไหลลงสู่แม่น้ำคงคา ทำให้พื้นแผ่นดินกลับมาสะอาด ไร้ซึ่งซากศพและสิ่งปฏิกูลต่างๆ
จากนั้นพระพุทธองค์จึงทรงรับสั่งให้พระอานนท์เรียนรัตนสูตร แล้วจาริกไปเจริญ มนต์พระปริตรรัตนสูตรในกำแพงเมืองไพศาลี เพื่อความเป็นสิริมงคลแก่ประชาชน
ด้วยพระพุทธมนต์อันศักดิ์สิทธิ์ที่พระอานนท์ได้เจริญตลอดคืนนั้น ทำให้บรรดา ภูติผีปีศาจต่างตกใจกลัวพุทธานุภาพ พากันหนีไปจนหมดสิ้น พระพุทธองค์จึงได้แสดงพระธรรมเทศนา‘รัตนสูตร’อีกครั้งหนึ่ง เมื่อมหาชนได้ฟังแล้วต่างเกิดความศรัทธา พากันประกาศตนเป็นพุทธมามกะ
(จากหนังสือธรรมลีลา ฉบับที่ 86 ม.ค. 51 โดยกีรติกร)
