พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงเป็นนักวิทยาการข้อมูล (Data Scientist) หรือไม่?

หลายคนอาจจะไม่เคยทราบว่าพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงใส่พระทัยและทรงงานด้านสถิติศาสตร์ โดยทรงติดต่อ Rockefeller Foundation ให้เข้ามาพัฒนางานด้านสถิติศาสตร์ ด้วยการรื้อปรับระบบในสำนักงานสถิติแห่งชาติด้วยพระองค์เอง และทรงมีพระราชดำริให้จัดตั้งคณะสถิติประยุกต์ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ด้วยพระองค์เอง ด้วยทรงมีพระวิสัยทัศน์อันกว้างไกลในการใช้ข้อมูลเพื่อการพัฒนาประเทศ

แต่หลายคนไม่เคยทราบว่าพระองค์ทรงเป็นนักวิทยาการข้อมูล (Data Scientist) ด้วย ดังที่ทรงเก็บรวบรวมข้อมูล วิเคราะห์ข้อมูล และสร้างความรู้จากข้อมูล นำข้อมูลไปใช้ให้เป็นประโยชน์กับการพัฒนาประเทศอย่างอเนกอนันต์ ภาพที่คนไทยเห็นจนเจนตาคือการที่ทรงสะพายกล้องถ่ายรูป ถือแผนที่ที่ใช้อย่างคุ้มค่าที่สุด ทรงพกดินสอหนึ่งด้าม ที่บั้นพระโสณีทรงห้อยวิทยุสื่อสารหรือ ว ไว้ตลอดเวลา หลายคนยังไม่เคยทราบว่าทรงพระราชดำริให้ รองศาสตราจารย์ ดร.สุธี อักษรกิตติ์ ประดิษฐ์เสาอากาศสุธีที่มีประสิทธิภาพดีที่สุดในโลกในขณะนั้นเพื่อให้ทรงงานติดต่อแลกเปลี่ยนข้อมูลกับข้าราชการและประชาชนในท้องถิ่นธุรการที่ห่างไกลได้ หลายคนไม่เคยทราบว่าทรงโปรดและเชี่ยวชาญการใช้คอมพิวเตอร์อย่างยิ่ง และไม่ได้แค่เป็นการใช้คอมพิวเตอร์อย่างเราท่านทั่วๆ ไปแต่ทรงมีความรู้ทางวิทยาการคอมพิวเตอร์ลุ่มลึกถึงกับทรงประดิษฐ์ฟอนท์ตัวอักษรภาษาไทย เช่น ฟอนท์จิตรลดา และฟอนท์อักษรเทวนาครี เพื่อใช้ทรงงานได้ด้วยพระองค์เอง

คำว่า วิทยาการข้อมูล หรือ data science นั้นเป็นคำใหม่ เพิ่งได้รับความนิยมแพร่หลายในสองสามปีที่ผ่านมา แต่มีที่มาจากบทความของ William S. Cleveland ในบทความชื่อ Data Science: an action plan for expanding the technical areas of the field of statistics ตีพิมพ์ใน International statistical review, volume 69 หน้า 21–26 ในปี 2001

ถ้าถามว่า data science หรือวิทยาการข้อมูลคืออะไร คำตอบที่ง่ายที่สุดคือการบูรณาการความรู้สหวิทยาการสามสาขาวิชาขึ้นไปคือ สถิติศาสตร์และคณิตศาสตร์ วิทยาการคอมพิวเตอร์ และความรู้ในสาขาวิชาต่างๆ เช่น ชีววิทยา หรือ ภูมิศาสตร์ หรือการแพทย์ หรืออื่นๆ เพื่อนำข้อมูลมาวิเคราะห์ สร้างองค์ความรู้ที่สามารถนำไปใช้ทำงานให้เกิดผลในเชิงปฏิบัติได้จริง หรือเรียกว่าเป็น actionable knowledge

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชทรงมีความรู้ในลักษณะของสหวิทยาการอย่างแท้จริง และทรงเก็บรวมรวมข้อมูล ทรงใช้ข้อมูล และทรงวิเคราะห์ข้อมูล สร้างความรู้ที่สามารถนำไปใช้ได้จริง เป็นประโยชน์กับการพัฒนาประเทศอย่างเป็นรูปธรรม หากนับโดยนิยามและเป้าหมายของวิทยาการข้อมูล ก็คงต้องตอบว่าทรงเป็นนักวิทยาการข้อมูลมาตลอดรัชสมัย

หลายคนอาจจะไม่เคยทราบว่า พระองค์ทรงละเอียดลออในการแก้ไขข้อมูลให้ถูกต้อง สำหรับคนที่เป็นนักวิทยาการข้อมูลจริงจะทราบดีว่าการแก้ไขข้อมูลให้ถูกต้องหรือการทำความสะอาดข้อมูลนั้นเป็นงานที่ต้องใช้ความอดทน ใช้เวลามากอย่างยิ่ง เวลาประทับเฮลิคอปเตอร์พระที่นั่ง จะทรงตรวจสอบความถูกต้องของแผนที่ไปด้วย และเมื่อทรงลงพื้นที่จะทรงใช้ดินสอทรงพระอักษรถึงความถูกต้องแม่นยำของข้อมูลบนแผนที่ของกรมแผนที่ทหาร และเคยเสด็จพระราชดำเนินมาที่กรมแผนที่ทหารเพื่อทรงมีพระราชวินิจฉัยให้มีการแก้ไขแผนที่ให้ถูกต้อง ทั้งนี้ทรงมีพระอัจฉริยภาพและความรู้ที่ลุ่มลึกมากเกี่ยวกับวิชาแผนที่ (จากการบรรยาย พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงใช้แผนที่ เพื่อการทรงงานอย่างไร โดย พล.ต.กฤษณ์ บัณฑิต รองเจ้ากรมแผนที่ทหาร กองบัญชาการกองทัพไทย ณ หอประชุมเฉลิมพระเกียรติ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ วันที่ 27 มิย. 2560 ในงาน the Second NIDA Business Analytics and Data Science Conference/Contest)


ทรงโปรดให้มีการตรวจสอบข้อมูลและทรงมีพระราชวินิจฉัยในการเก็บข้อมูลอย่างละเอียดลออและชาญฉลาด เช่น ทรงโปรดให้สถานีวิทยุ จส.100 ทำงานด้านนี้ถวาย โดยเฉพาะเรื่องการจราจร โปรดให้ จส.100 ถ่ายภาพทางอากาศการจราจรในกรุงเทพมหานครถวายเพื่อเป็นการตรวจสอบว่าข้อมูลที่หน่วยราชการรายงานมานั้นตรงกับความเป็นจริงหรือไม่อย่างไร แม้กระทั่งเมื่อเกิดน้ำท่วมก็โปรดให้เจ้าหน้าที่ จส.100 ไปวัดระดับน้ำมาถวายและให้ฉีกกระดาษแผ่นเล็กๆ ลงไปเพื่อดูทิศทางการไหลของน้ำถวาย หลายครั้งทรงโทรเข้ามารายงานสภาพปัญหาต่างๆ และทรงรับฟังข่าวสารจาก จส 100 การที่ทรงตรวจสอบและวิเคราะห์ข้อมูลการจราจรและน้ำท่วมในกรุงเทพมหานครอย่างละเอียดสม่ำเสมอทำให้ทรงจัดทำโครงการพระราชดำริมากมายที่เกี่ยวกับการจราจรและน้ำท่วม (จากการบรรยายข้อมูล จส 100 กับการทรงงานด้านจราจรและน้ำท่วมของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร โดยคุณหญิงสุวิมล ผึ่งประเสริฐ กรรมการบริหาร กลุ่มบริษัทแปซิฟิค คอร์ปอเรชั่น และสถานีวิทยุ จส.100 ณ หอประชุมเฉลิมพระเกียรติ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ วันที่ 27 มิย. 2560)



ตลอดรัชสมัย ทรงสนใจข้อมูลต่างๆ ทรงตรวจสอบข้อมูลสภาพพื้นที่ก่อนเสด็จพระราชดำเนินลงพื้นที่เสมอ และทรงตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูลเหล่านั้น และทรงตัดสินใจอย่างรอบคอบนำไปสู่โครงการพระราชดำริกว่าสี่พันโครงการ ซึ่งเป็นการใช้ข้อมูลเพื่อการพัฒนาประเทศและประชาชนอย่างแท้จริง (จากการบรรยาย พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงใช้ข้อมูลเพื่อการพัฒนาประเทศและเพื่อประชาชนอย่างไร? โดยนายสุวัฒน์ เทพอารักษ์ อดีตเลขาธิการคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ (สำนักงานกปร.) ณ หอประชุมเฉลิมพระเกียรติ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ วันที่ 27 มิย. 2560)

หลายคนอาจจะไม่เคยทราบว่าทรงพระอักษรทางวิทยาศาสตร์และวิศวกรรมศาสตร์ ณ มหาวิทยาลัยโลซานน์ตามที่ทรงสนพระทัยมาก่อน แต่ด้วยเหตุอันไม่คาดฝันที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดลสวรรคตโดยกระทันหันทำให้ต้องทรงรับราชสมบัติครองราชย์เป็นยุวกษัตริย์อย่างที่ไม่ได้ทรงเตรียมพระองค์มาก่อน และเป็นเหตุที่ต้องทรงหันเหไปทรงพระอักษรทางด้านรัฐศาสตร์และนิติศาสตร์แทน แต่ความเป็นนายช่างใหญ่และนักวิทยาศาสตร์ยังคงเป็นประโยชน์กับการพัฒนาประเทศเสมอ

ทรงโปรดการทดลองแบบวิทยาศาสตร์ เช่น การทดลองเรื่องการทำฝนเทียมหรือฝนหลวงนั้น ทรงโปรดให้ทดลองถึง 14 ปีจนกว่าจะทรงแน่ใจว่าได้ผลจริง จึงทรงโปรดให้นำไปใช้งานจริงเพื่อประชาชน จะหานักวิทยาศาสตร์ที่ไหนที่พยายามทดลองเรื่องเดิมอยู่ถึง 14 ปีจนประสบความสำเร็จ เช่นเดียวกันกับการแก้ปัญหาดินเปรี้ยวในพื้นที่พรุที่จังหวัดนราธิวาส ซึ่งทรงให้แกล้งดิน โดยทรงให้ทำให้ดินแห้งและปล่อยน้ำเข้าท่วมสลับกันไปมาจนแร่ไพไรต์ที่อยู่ในดินพรุนั้นปลดปล่อยออกมาจนกระทั่งไม่มีพืชชนิดใดจะขึ้นได้อีกต่อไป แล้วจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้นักวิชาการของกรมพัฒนาที่ดินหาทางแก้ไขดินเปรี้ยวถึงที่สุดดังกล่าว ทำให้ผู้ที่ต้องทำงานถวายนั้นถึงกับปวดหัวไปนาน ต้องทดลองเก็บข้อมูลวิเคราะห์ทั้งดินและน้ำหลายปี จนกระทั่งได้ผลดี นับว่าทรงคิดนอกกรอบและสร้างสรรค์อย่างยิ่ง คือทรงสร้างปัญหาให้ถึงที่สุดแล้วจึงแก้ปัญหา เพื่อให้เข้าใจกลไกในการเกิดปัญหา (จากการบรรยาย แกล้งดิน: ข้อมูลจากการทดลองของพระราชาเพื่อประชาชน บรรยายโดย ดร.พิสุทธิ์ วิจารสรณ์ ผู้เชี่ยวชาญด้านดิน กรมพัฒนาที่ดิน ผู้เชี่ยวชาญด้านการพัฒนาดิน ของสำนักงานมูลนิธิชัยพัฒนา)

ผมได้รับฟังการบอกเล่าจาก ดร.ศักดิ์ เสกขุนทด ว่า ดร.รอยล จิตรดอน ให้สำนักงานรัฐบาลอีเล็คทรอนิกส์ ไปดำเนินการติดตั้ง internet ที่อาคารเฉลิมพระเกียรติ ณ ชั้น 16 โรงพยาบาลศิริราช เพื่อที่จะได้ทรงงานติดตามข้อมูลสภาพอากาศและน้ำ แม้จนช่วงระยะสุดท้ายแห่งพระชนม์ชีพ ยังทรงทำหน้าที่นักวิทยาการข้อมูลอย่างแท้จริง เพื่อประโยชน์สุขแห่งมหาชนชาวสยาม