ผลการสอบ PISA ปี 2015 เด็กไทยอยู่อันดับที่ 55 : ปฏิรูปการศึกษาด้วยพุทธธรรม

ผลการสอบ Programme for International Student Assessment (PISA) ปี 2015 ปรากฏว่า เด็กสิงคโปร์อยู่อันดับที่ 1 เด็กเวียดนามอยู่อันดับที่ 8 และ เด็กไทยอยู่อันดับที่ 55 และเป็นประเด็นร้อนที่ถูกวิพากษ์อยู่ในสังคมไทยในขณะนี้ สำหรับประเทศในภูมิภาคอาเซียนที่เข้าร่วมนอกจากสิงคโปร์และเวียดนาม ประเทศไทยยังคงมีอันดับที่ดีกว่าอินโดนีเซีย ซึ่งมีพัฒนาการที่ดีขึ้นจนอยู่ในลำดับที่ใกล้เคียงกับไทยมาก ผู้เขียนจึงขอนำเสนอความเป็นมาของการสอบ PISA และแนวทางในการปรับปรุงแก้ไข

PISA เป็นโครงการประเมินผลนักเรียนร่วมกับนานาชาติ (Programme for International Student Assessment หรือ PISA) ริเริ่มโดยองค์การเพื่อความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนา (Organization for Economic Co-operation and Development หรือ OECD) มีวัตถุประสงค์เพื่อ ประเมินคุณภาพของระบบการศึกษาในการเตรียมความพร้อมให้ประชาชนมีศักยภาพหรือความสามารถพื้นฐานที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิตในโลกที่มีการเปลี่ยนแปลง โดย PISA เน้นการประเมินสมรรถนะของนักเรียนเกี่ยวกับการใช้ความรู้และทักษะในชีวิตจริงมากกว่าการเรียนรู้ตามหลักสูตรในโรงเรียน ปัจจุบันนี้มีประเทศจากทั่วโลกเข้าร่วมโครงการมากกว่า 70 ประเทศ การดำเนินงานของ PISA ในประเทศไทยมี สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.) กระทรวงศึกษาธิการ เป็นผู้ดำเนินโครงการ PISA ในประเทศไทย โดยประสานความร่วมมือกับหน่วยงานภายนอกทั้งในและต่างประเทศ

ประเทศไทยไม่ใช่สมาชิก OECD แต่สมัครเข้าร่วมโครงการในฐานะประเทศร่วมโครงการ (Partner countries) โดยเข้าร่วมโครงการวิจัยนี้ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2543 (PISA 2000) และดำเนินการต่อเนื่องมาใน PISA 2003, PISA 2006, PISA 2009 และ PISA 2012 โดยจัดการประเมินต่อเนื่องทุกสามปี ซึ่งขณะนี้อยู่ในช่วงดำเนินงานในโครงการ PISA 2015 และ PISA 2018 ทั้งนี้เพื่อต้องการตรวจสอบคุณภาพของระบบการศึกษา และสมรรถนะของนักเรียนวัยจบการศึกษาภาคบังคับของชาติเกี่ยวกับความรู้และทักษะที่จำเป็นสำหรับอนาคต โดยใช้มาตรฐานของประเทศที่พัฒนาแล้วเป็นเกณฑ์ชี้วัด ผลสัมฤทธิ์จากการทำแบบทดสอบและข้อมูลเกี่ยวกับตัวนักเรียน รวมทั้งข้อมูลนโยบาย การบริหารจัดการ และการจัดการเรียนการสอนจากผู้บริหารของโรงเรียนทำให้ได้ข้อมูลคุณภาพการศึกษาของประเทศ ทั้งนี้เพื่อนำไปสู่การประเมินและพัฒนานโยบายทางการศึกษาการพัฒนาหลักสูตร การพัฒนาครูและบุคลากรทางการศึกษา รวมไปถึงการจัดการเรียนการสอนของประเทศให้มีคุณภาพทัดเทียมกับนานาชาติต่อไป

PISA เลือกประเมินนักเรียนอายุ 15 ปี ซึ่งเป็นวัยที่จบการศึกษาภาคบังคับ การสุ่มตัวอย่างนักเรียนทำตามระบบอย่างเคร่งครัด เพื่อประกันว่านักเรียนเป็นตัวแทนของนักเรียนทั้งระบบ อีกทั้งการวิจัยในทุกขั้นตอนต้องอยู่ภายใต้การควบคุมดูแลของ OECD ทุกประเทศต้องทำตามกฎเกณฑ์และวิธีการที่กำหนดอย่างเคร่งครัด เพื่อให้การวิจัยมีคุณภาพอยู่ในระดับเดียวกัน และข้อมูลของทุกประเทศมีมาตรฐานเดียวกัน เพื่อให้สามารถนำมาวิเคราะห์ร่วมกันได้ และตามข้อตกลงในการดำเนินโครงการ PISA ของ OECD ไม่อนุญาตให้เปิดเผยรายชื่อของโรงเรียนกลุ่มตัวอย่าง สำหรับ PISA ประเทศไทย ได้กำหนดกรอบการสุ่มตัวอย่าง (sampling frame) เป็นนักเรียนอายุ 15 ปี ที่กำลังศึกษาอยู่ในชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 ขึ้นไป จากโรงเรียนทุกสังกัด

PISA ประเมินสมรรถนะที่เรียกว่า Literacy ซึ่งในที่นี้จะใช้คำว่า “การรู้เรื่อง” และ PISA เลือกประเมินการรู้เรื่องในสามด้าน ได้แก่ การรู้เรื่องการอ่าน (Reading Literacy) การรู้เรื่องคณิตศาสตร์ (Mathematical Literacy) และ การรู้เรื่องวิทยาศาสตร์ (Scientific Literacy)

PISA ได้แบ่งการประเมินออกเป็น 2 รอบ กล่าวคือ รอบที่ 1 (Phase I: PISA 2000 PISA 2003 และ PISA 2006) และรอบที่ 2 (Phase II: PISA 2009 PISA 2012 และ PISA 2015) ในการประเมินผลนักเรียนจะวัดความรู้ทั้ง 3 ด้าน แต่จะเน้นหนักในด้านใดด้านหนึ่งในการประเมินแต่ละระยะ กล่าวคือ

1.การประเมินผลระยะที่ 1 (PISA 2000 และ PISA 2009) เน้นด้านการอ่าน (น้ำหนักข้อสอบด้านการอ่าน 60% และที่เหลือเป็นด้าน คณิตศาสตร์ และวิทยาศาสตร์อย่างละ 20%)

2.การประเมินผลระยะที่ 2 (PISA 2003 และ PISA 2012) เน้นด้านคณิตศาสตร์ (น้ำหนักข้อสอบด้านคณิตศาสตร์ 60% และด้านการอ่าน และวิทยาศาสตร์อย่างละ 20%)

3.การประเมินผลระยะที่ 3 (PISA 2006 และ PISA 2015) เน้นด้านวิทยาศาสตร์ (น้ำหนักข้อสอบด้านวิทยาศาสตร์ 60% และด้านการอ่าน และคณิตศาสตร์อย่างละ 20%)

นอกจากข้อสอบของ PISA จะประเมินการรู้เรื่อง (Literacy) ในสามด้าน ได้แก่ การรู้เรื่องการอ่าน (Reading Literacy) การรู้เรื่องคณิตศาสตร์ (Mathematical Literacy) และการรู้เรื่องวิทยาศาสตร์ (Scientific Literacy) แล้ว ยังมีการดำเนินการในส่วนของการสำรวจข้อมูลพื้นฐานของนักเรียน และการจัดการเรียนการสอนของสถานศึกษาประเทศไทยที่เข้าร่วมโครงการฯ อีกด้วย (ที่มา : pisathailand.ipst.ac.th)

ผลการสอบ PISA ของประเทศไทยครั้งก่อน ในปี 2012 ปรากฏว่า เด็กไทยได้คะแนนคณิตศาสตร์ในลำดับที่ 50 วิทยาศาสตร์ในลำดับที่ 48 และการอ่านในลำดับที่ 47 อันดับรวมสามวิชาโดยเฉลี่ยอยู่ราวๆ 48-49 ในขณะที่การสอบครั้งล่าสุด ปี 2015 อันดับรวมของประเทศไทยอยู่ลำดับที่ 55 ลดลงจากครั้งก่อน (ปี 2012) 6-7 อันดับ หากพิจารณาถึงความมุ่งหวังของการสอบ PISA แล้ว แสดงให้เห็นถึงจุดอ่อนในสองประเด็นสำคัญคือ 1. สังคมไทยยังคงมีความเหลื่อมล้ำทางการศึกษาอย่างมากในอัตราที่เพิ่มสูงขึ้น และ 2. การศึกษาของไทยประสบผลสำเร็จในการตอบสนองต่อหลักสูตร แต่ล้มเหลวต่อการนำไปใช้ให้เกิดประโยชน์ในชีวิตจริงของเด็กไทย ในประเด็นแรกเห็นได้ชัดเจนจากความสำเร็จของเด็กไทยในการแข่งขันทางวิชาการในระดับนานาชาติซึ่งประสบความสำเร็จเยอะแยะมากมาย ทั้งนี้ผู้เขียนยังเชื่อว่า ค่าเฉลี่ยคะแนนของเด็กเล่านี้คงจะสูงกว่าค่าเฉลี่ยโดยรวมของเด็กสิงคโปร์ที่ได้อันดับหนึ่งเสียด้วยซ้ำไป แต่เด็กที่ประสบความสำเร็จเหล่านี้ส่วนใหญ่มาก ๆ มาจากโรงเรียนต่าง ๆ ที่มีชื่อเสียง สำหรับประเด็นที่สองเป็นความจริงอันน่ากลัวของสังคมประเทศไทยคือ การขาดความรู้ความเข้าใจของระบบการศึกษาของไทยในอันที่จะแปลงความรู้ไปสู่การปฏิบัติ ด้วยเพราะติดยึดต่อการตีกรอบของเนื้อหาวิชา และการประเมินและติดตามผลในเชิงปริมาณ โดยปราศจากการนำบริบทตามแต่ละ ท้องถิ่น (พื้นที่) สถานศึกษา ผู้เรียน และผู้สอน มาออกแบบการประเมินในเชิงคุณภาพ โดยมิให้กลายเป็นภาระของทุกฝ่ายทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้องเช่นที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน

แนวทางในการปรับปรุงแก้ไข : ปฏิรูปการศึกษาด้วยพุทธธรรม

ผู้เขียนขอเสนอวิธีปรับปรุงแก้ไขการศึกษาไทยด้วยพุทธธรรม ด้วยการนำเอาคำสอนที่สำคัญที่สุดเรื่องหนึ่งของพระพุทธศาสนา คือ อริยสัจ 4 ซึ่งหมายถึง ความจริงอันประเสริฐ 4 ประการ ได้แก่ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ และ มรรค โดยนำเอาผลการสอบ PISA ได้อันดับที่ 55 เป็นกรณีศึกษา

ทุกข์
- เด็กไทยอยู่อันดับที่ 55
- เยาวชนไทยมีจิตสำนึกสาธารณะน้อย
- เยาวชนไทยมีอิทธิบาท 4 (ฉันทะ วิริยะ จิตตะ วิมังสา) น้อย

สมุทัย หรือเหตุแห่งทุกข์
1. ระบบทำให้ครูประเทศไทยทำงานที่ห่างเหินนักเรียน และทำงานประเมินที่เน้นกระบวนการไม่สนใจผลลัพธ์ (ผลการเรียนการสอบของนักเรียน)
2. แบบเรียนและการสอบวัดผล เอื้อต่อการท่องจำ ไม่สนับสนุนการพัฒนาความสามารถในการแก้ปัญหา
3. สภาพสังคมขาดระเบียบวินัย เห็นเงินและค่านิยมสำคัญกว่าคุณค่าที่แท้จริง เช่น เห็นปริญญาสำคัญกว่าความรู้
4. ขาดการมีส่วนร่วมของพ่อแม่ในการปลูกฝัง อิทธิบาท 4 โดยพึ่งแต่การศึกษาในโรงเรียนเท่านั้น
5. สภาพร่างกายและจิตใจของเยาวชนไทย เช่น ขาดอาหาร สภาพสังคมปัจจุบัน

นิโรธทางดับทุกข์
- การเรียนรู้ย่อมพัฒนาคน ให้คิดเป็น ให้รู้เหตุผล รู้คุณค่า รู้ทางสายกลาง และ แก้ปัญหาเป็น
- การเรียนรู้ย่อมพัฒนาคน ให้ทำเป็น
- การเรียนรู้ย่อมพัฒนาคน ให้มีอิทธิบาท 4
- การเรียนรู้ย่อมพัฒนาคนมีคุณธรรม และมีจิตสำนึกสาธารณะ
- บุคคลควรพัฒนาทั้งสุขภาพกายและใจ
- การร่วมแรงร่วมใจกัน ระหว่าง เด็กนักเรียน ครู พ่อแม่ผู้ปกครอง รัฐบาล และสังคม

มรรคหรือทางดับทุกข์
- แก้ที่ สมุทัย เพื่อให้เกิด นิโรธ ด้วยการ
1. ลด ละ เลิก สิ่งที่เกินจนเป็นภาระ ได้แก่ การประเมินไร้สาระ และงานที่ทำให้ครูต้องห่างจากการดูแลนักเรียน
2. ให้รางวัล ครู เพื่อจูงใจในการสร้างแนวทางการเรียนรู้ที่ถูกต้อง ได้แก่ ครูที่ให้เวลาและดูแลนักเรียนอย่างมีคุณภาพ สามารถสอนให้ นักเรียนคิดเป็น ทำเป็น และมีอิทธิบาท 4
3. จัดกระบวนการบริหารจัดการความรู้ ให้ครูที่เก่งในข้อ 2 ถ่ายทอดประสบการณ์
4. จัดผู้ประสบความสำเร็จในสาขาต่าง ๆ เดินสาย ถ่ายทอดประสบการณ์และแนวคิดแก่ เยาวชน
5. พัฒนาแบบเรียนให้คิดเป็น ทำเป็นและมีอิทธิบาท 4
6. จัดผู้ประสบความสำเร็จในสาขาต่าง ๆ โดยเฉพาะที่คิดเป็น ทำเป็นและมีอิทธิบาท 4 มามีส่วนร่วมในการจัดทำแบบเรียน
7. ส่งเสริมกิจกรรมโรงเรียนคุณธรรมโดยให้นักเรียนร่วมกันคิดสร้างกิจกรรมเพื่อทำความดี โดยให้พ่อแม่มีส่วนร่วม
8. พัฒนาทั้งสุขภาพกายและใจโดยร่วมมือกันระหว่างโรงเรียนและพ่อแม่ผู้ปกครอง
8.1 ปรับสภาพจิตใจ โดยจัดเวลา ทำสมาธิภาวนา เพื่อสร้าง ปัญญา (ภาวนามยปัญญา)
8.2 ปรับสภาพร่างกายเรื่องอาหาร การออกกำลังกาย และสมดุลต่าง ๆ เช่นการพักผ่อน
9. จัดทำแบบเรียนที่มีแบบฝึกหัดในแนวทางเดียวกับข้อสอบของ PISA

ข้อเสนอในการจัดการสอบประเมินผลการเรียนในประเทศ
- ออกข้อสอบการประเมินในระดับชาติ ทั้ง O-net และ A-net ในแนวทางเดียวกับข้อสอบของ PISA

ข้อเสนอในการประเมินระบบการศึกษาของประเทศไทย

นโยบาย
1.First of all do no harm
1.1 การประเมินต้องไม่กินเวลาครูที่จะให้แก่นักเรียน
1.2 องค์กรผู้ประเมินต้องไม่กลายเป็นคนกำหนดแบบเรียนทางอ้อม
1.3 การประเมินต้องไม่เป็นอุปสรรคต่อการสร้างความคิดนอกกรอบ
1.4 การประเมินต้องไม่เป็นอุปสรรคต่อการเรียนรู้นอกตำรา ปัจจุบันวิธีการประเมินใช้แบบฟอร์มที่ออกจากส่วนกลางเป็นหลัก แล้วส่งคนไปตรวจเอกสารว่าครูทำครบตามมาตรฐานที่กำหนดในแบบฟอร์มประเมินหรือไม่ การทำงานแบบนี้ทำให้ ครูต้องใช้เวลาในการตรวจประเมิน เพราะเป็นงานเอกสารเพิ่มเติมจากที่ทำอยู่ ครูจะต้องปรับการสอนของตนให้อยู่ในกรอบของแบบประเมิน ผลเสียคือ ครูไม่มีเวลาอบรมสั่งสอนนักเรียนแบบใกล้ชิด ไม่สามารถปรับการเรียนการสอนให้เหมาะสมกับนักเรียน และสิ่งแวดล้อมในท้องถิ่น หรือภูมิภาคนั้น ๆ และไม่สามารถใช้ความสามารถที่แตกต่างกันของครูแต่ละคนมาเสริมประสิทธิภาพการเรียนการสอนได้

2.การประเมินในระดับโรงเรียนองค์กรผู้ประเมินควรทำงานร่วมกับ สถาบันทดสอบทางการศึกษาแห่งชาติ (สทศ.) ในระดับอาชีวะ และมหาวิทยาลัยองค์กรผู้ประเมินควรทำงานร่วมกับ สภา สมาคม หรือสถาบันวิชาชีพของวิชานั้น ๆ เพื่อให้ผลการประเมินสอดคล้องกับผลสัมฤทธิ์ ของนักเรียน

3.องค์กรผู้ประเมินควรเปลี่ยนแนวทางดำเนินการจากการควบคุมมาตรฐาน เป็นหน่วยงานที่สามารถตรวจหาสาเหตุของปัญหาและปัจจัยของความสำเร็จ โดยสามารถตรวจหาครูและ โรงเรียนที่มีการศึกษาต่ำกว่ามาตรฐาน ตามมาตรฐาน และดีกว่ามาตรฐาน พร้อมทั้งหาสาเหตุ ในกรณีต่ำกว่ามาตรฐานสามารถแก้ปัญหาได้ทันท่วงที ในกรณีดีกว่ามาตรฐานหากพบสาเหตุว่าเป็นวิธีการสอนของครู องค์กร ควรมีบทบาทให้เกิดกระบวนการจัดการความรู้ ได้แก่การถ่ายทอดแนวทางการสอนให้แก่ โรงเรียนอื่นๆ ต่อไป

4.องค์กรผู้ประเมินต้องสร้างวิธีการประเมินที่ส่งเสริมให้ครูและเยาวชนเป็นคนดี
4.1 การทำให้คนคิดดีและทำดีอย่างสม่ำเสมอจะทำให้คนเป็นคนดีได้ การให้ภาระงานเอกสารครูหรือทำงานอื่นที่ละเลยการสอน จะทำให้ครูห่างเหินนักเรียนมีผลทำให้ครูไม่ได้ทำความดีในหน้าที่ของครู ดังนั้นควรเน้นการประเมินครูในการให้เวลาแก่นักเรียนอย่างมีคุณภาพ
4.2สนับสนุนกิจกรรมร่วมกันทำความดี ในรูปแบบโรงเรียนคุณธรรมในระดับโรงเรียน

5.การประเมินจะต้องสามารถทำนายได้ว่านักเรียนจะสามารถทำ ข้อสอบของ PISA ได้หรือไม่

แผนการดำเนินงาน
1.ปรับรูปแบบการประเมิน โดยเปลี่ยนร่วมมือกับ สถาบันทดสอบทางการศึกษาแห่งชาติ และ สภา สมาคม หรือสถาบันวิชาชีพในระดับอาชีวะ และมหาวิทยาลัย เพื่อสืบค้นหา ครู และสถาบันการศึกษาที่มีผลการศึกษาดีตามมาตรฐาน และที่ต่ำกว่ามาตรฐาน
2.จัดผู้มีประสบการณ์ในวิชาและการวินิจฉัยสาเหตุเยี่ยมและศึกษา ครู และสถาบันการศึกษาที่มีผลการศึกษาทั้งดีกว่า เป็นไปตาม และที่ต่ำกว่ามาตรฐาน (ในระดับโรงเรียนควรเป็น ครู และกุมารแพทย์ที่มีประสบการณ์ เช่น ครูและแพทย์ที่เพิ่งเกษียณ)
3.ร่วมมือกับกระทรวงศึกษาธิการในการแก้ไขสาเหตุที่ทำให้ ผลการเรียนต่ำ และบริหารจัดการความรู้ในกรณีที่ผลการเรียนดี เพื่อถ่ายทอดความรู้ให้แก่โรงเรียนที่ขาดสาเหตุนั้น
4.พัฒนาวิธีประเมิน การให้เวลาแก่นักเรียนของครูอย่างมีคุณภาพ
5.พัฒนาวิธีประเมิน กิจกรรมโรงเรียนคุณธรรม โดยเน้นการการเผยแพร่กิจกรรมนั้น ๆ ให้สังคมรับทราบ และให้สังคมเข้ามามีมีส่วนร่วม เช่น ใช้ Social media สื่อสารมวลชนในรูปแบบ ต่าง ๆ ฯลฯ

สังคมไทยต้องช่วยกันหาทางแก้ไขปัญหานี้ครับ