นายไพโรจน์ มินเด็น ตุลาการหัวหน้าคณะศาลปกครองกลาง ในฐานะโฆษกศาลปกครอง เปิดเผยว่า ขณะนี้ศาลปกครอง โดยคณะกรรมการด้านวิชาการเกี่ยวกับกฎหมายสิ่งแวดล้อม กำลังจัดเตรียมความพร้อมคณะตุลาการ พนักงานคดี และเจ้าหน้าที่ของศาลปกครองในการนำการไกล่เกลี่ย และการประนอมข้อพิพาทในคดีปกครองมาใช้ในศาลปกครอง
ทั้งนี้ รูปแบบที่จะนำมาใช้ได้แนวทางจากวิธิปฏิบัติการไกล่เกลี่ยและการประนอมข้อพิพาทในคดีปกครองของศาลปกครองเยอรมัน โดยหลังจากมีการไต่สวนมูลฟ้องแล้ว ตุลาการเจ้าของสำนวนเป็นผู้วินิจฉัยและเสนอแนะความเห็นต่อคู่พิพาทคดีปกครองว่าควรมีการไกล่เกลี่ยและการประนอมข้อพิพาท ถ้าคู่พิพาททั้งสองฝ่ายยินยอมสมัครใจเข้าสู่กระบวนการไกล่เกลี่ย และประนอมข้อพิพาท คดีก็จะส่งต่อให้ศูนย์ไกล่เกลี่ยและประนอมข้อพิพาทประจำศาลปกครอง หากทั้งสองฝ่ายตกลงไกล่เกลี่ยและประนอมข้อพิพาทได้ ผู้ฟ้องคดีก็มาร้องต่อศาลขอถอนคดีการฟ้องร้อง แต่ถ้าตกลงกันไม่ได้ สำนวนคดีก็จะกลับเข้าสู่กระบวนการพิจารณาคดีของศาลปกครองต่อไป
อย่างไรก็ตาม ไม่ใช่ทุกคดีจะสามารถไกล่เกลี่ย หรือประนอมข้อพิพาทได้ คดีที่สามารถเข้าสู่กระบวนการไกล่เกลี่ยและประนอมข้อพิพาทได้ ต้องเป็นคดีที่ผู้ฟ้องและผู้ถูกฟ้องมีความสัมพันธ์กัน และต้องอยู่ผูกกันในระยะยาว เช่น ปัญหาข้อพิพาทระหว่างองค์กรส่วนปกครองท้องถิ่นกับชาวบ้านในชุมชน หรือ ปัญหาข้อพิพาทในคดีเกี่ยวกับการบริหารงานบุคคลฯ เป็นคดีที่มีปัญหาข้อพิพาทจากการใช้ดุลพินิจจากเจ้าหน้าที่ของรัฐได้หลายแนวทาง และเป็นคดีที่เป็นประโยชน์ต่อสาธารณะ คำนึงถึงประโยชน์ของสาธารณะเป็นสำคัญ แต่หากเป็นคดีที่ศาลจำเป็นต้องมีคำวินิจฉัยชี้ขาด เพื่อข้อกฎหมายมีความชัดเจน เพื่อเป็นบรรทัดฐาน หรือพิจารณาว่าเจ้าหน้าที่รัฐใช้อำนาจทางปกครองถูกหรือผิด ก็จะไม่ใช้วิธีไกล่เกลี่ย
โฆษกศาลปกครอง กล่าวอีกว่า เมื่อศาลปกครองนำระบบการไกล่เกลี่ยและประนอมข้อพิพาทมาใช้ นอกจากจะส่งผลดีที่จะทำให้คู่กรณีสามารถยุติข้อพิพาทลงได้โดยเป็นไปตามความต้องการของคู่กรณีอย่างแท้จริงและยุติธรรมแล้ว ก็ยังมีผลทำให้ปริมาณคดีที่ศาลปกครองจะต้องพิจารณาพิพากษาตามขั้นตอนปกติลดลงอีกด้วย เพราะสถิติคดีศาลปกครองมีอัตราเพิ่มสูงขึ้นทุกปี แต่อัตราตุลาการศาลปกครองในการพิจารณาคดีมีอัตราเพิ่มขึ้นน้อยมาก ไม่สอดคล้องกับปริมาณคดีที่เข้าสู่กระบวนการพิจารณา ทำให้กระบวนการพิจารณาในหลายคดีมีความล่าช้า เยียวยาความเสียหายให้กับประชาชนที่มาฟ้องคดีไม่ทัน หรือล่าช้าเกินไป คาดว่า เมื่อบุคลากรของศาลปกครองมีความพร้อมและดำเนินการยกร่างแก้ไข พ.ร.บ.จัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปกครอง เพื่อให้กระบวนการไกล่เกลี่ยและการประนอมข้อพิพาทมีผลบังคับใช้ตามกฎหมาย แล้วเสร็จ ประมาณปี 2559 ก็สามารถเริ่มใช้กระบวนการไกล่เกลี่ยและประนอมข้อพิพาทในคดีปกครองได้อย่างเป็นทางการ
ทั้งนี้ รูปแบบที่จะนำมาใช้ได้แนวทางจากวิธิปฏิบัติการไกล่เกลี่ยและการประนอมข้อพิพาทในคดีปกครองของศาลปกครองเยอรมัน โดยหลังจากมีการไต่สวนมูลฟ้องแล้ว ตุลาการเจ้าของสำนวนเป็นผู้วินิจฉัยและเสนอแนะความเห็นต่อคู่พิพาทคดีปกครองว่าควรมีการไกล่เกลี่ยและการประนอมข้อพิพาท ถ้าคู่พิพาททั้งสองฝ่ายยินยอมสมัครใจเข้าสู่กระบวนการไกล่เกลี่ย และประนอมข้อพิพาท คดีก็จะส่งต่อให้ศูนย์ไกล่เกลี่ยและประนอมข้อพิพาทประจำศาลปกครอง หากทั้งสองฝ่ายตกลงไกล่เกลี่ยและประนอมข้อพิพาทได้ ผู้ฟ้องคดีก็มาร้องต่อศาลขอถอนคดีการฟ้องร้อง แต่ถ้าตกลงกันไม่ได้ สำนวนคดีก็จะกลับเข้าสู่กระบวนการพิจารณาคดีของศาลปกครองต่อไป
อย่างไรก็ตาม ไม่ใช่ทุกคดีจะสามารถไกล่เกลี่ย หรือประนอมข้อพิพาทได้ คดีที่สามารถเข้าสู่กระบวนการไกล่เกลี่ยและประนอมข้อพิพาทได้ ต้องเป็นคดีที่ผู้ฟ้องและผู้ถูกฟ้องมีความสัมพันธ์กัน และต้องอยู่ผูกกันในระยะยาว เช่น ปัญหาข้อพิพาทระหว่างองค์กรส่วนปกครองท้องถิ่นกับชาวบ้านในชุมชน หรือ ปัญหาข้อพิพาทในคดีเกี่ยวกับการบริหารงานบุคคลฯ เป็นคดีที่มีปัญหาข้อพิพาทจากการใช้ดุลพินิจจากเจ้าหน้าที่ของรัฐได้หลายแนวทาง และเป็นคดีที่เป็นประโยชน์ต่อสาธารณะ คำนึงถึงประโยชน์ของสาธารณะเป็นสำคัญ แต่หากเป็นคดีที่ศาลจำเป็นต้องมีคำวินิจฉัยชี้ขาด เพื่อข้อกฎหมายมีความชัดเจน เพื่อเป็นบรรทัดฐาน หรือพิจารณาว่าเจ้าหน้าที่รัฐใช้อำนาจทางปกครองถูกหรือผิด ก็จะไม่ใช้วิธีไกล่เกลี่ย
โฆษกศาลปกครอง กล่าวอีกว่า เมื่อศาลปกครองนำระบบการไกล่เกลี่ยและประนอมข้อพิพาทมาใช้ นอกจากจะส่งผลดีที่จะทำให้คู่กรณีสามารถยุติข้อพิพาทลงได้โดยเป็นไปตามความต้องการของคู่กรณีอย่างแท้จริงและยุติธรรมแล้ว ก็ยังมีผลทำให้ปริมาณคดีที่ศาลปกครองจะต้องพิจารณาพิพากษาตามขั้นตอนปกติลดลงอีกด้วย เพราะสถิติคดีศาลปกครองมีอัตราเพิ่มสูงขึ้นทุกปี แต่อัตราตุลาการศาลปกครองในการพิจารณาคดีมีอัตราเพิ่มขึ้นน้อยมาก ไม่สอดคล้องกับปริมาณคดีที่เข้าสู่กระบวนการพิจารณา ทำให้กระบวนการพิจารณาในหลายคดีมีความล่าช้า เยียวยาความเสียหายให้กับประชาชนที่มาฟ้องคดีไม่ทัน หรือล่าช้าเกินไป คาดว่า เมื่อบุคลากรของศาลปกครองมีความพร้อมและดำเนินการยกร่างแก้ไข พ.ร.บ.จัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปกครอง เพื่อให้กระบวนการไกล่เกลี่ยและการประนอมข้อพิพาทมีผลบังคับใช้ตามกฎหมาย แล้วเสร็จ ประมาณปี 2559 ก็สามารถเริ่มใช้กระบวนการไกล่เกลี่ยและประนอมข้อพิพาทในคดีปกครองได้อย่างเป็นทางการ
