ร่มฉัตร จันทรานุกูล
มหาวิทยาลัยเศรษฐศาสตร์และธุรกิจระหว่างประเทศ วิทยาลัยนานาชาติ กรุงปักกิ่ง (UIBE)
ในชีวิตยุคสมัยใหม่ที่เต็มไปด้วยสิ่งล่อตาล่อใจ ทำให้คนอยากได้อยากมี ค่านิยมของสังคมที่ให้ความสำคัญกับวัตถุและการบริโภค การตั้งมาตรฐานแบบอย่างของชีวิตคุณภาพดีที่ความหรูหรา ทำให้คนรุ่นใหม่จำนวนมากตกอยู่ในหลุมพรางนี้ จนเกิดปัญหาการใช้จ่ายเงินเกินตัว แล้วก็มีปัญหาอื่น ๆ ตามมาอีกเป็นลูกโซ่
ในหมู่วัยรุ่นจีนมีคำไวรัลใหม่ที่ตรงกับคำกล่าวไทยที่ว่า “รสนิยมสูง-รายได้ต่ำ” เรียกว่า “精致穷” อ่านว่า จิงจื้อสยง ขยายความหมายกันอีกนิดหมายถึง แม้ว่าจะไม่มีเงินแค่ไหน ก็ต้องอยู่กินอย่างมีรสนิยม ถึงแม้รายได้จะน้อยก็ไม่ลดระดับในการใช้ชีวิต
รสนิยมสูงรายได้ต่ำของวัยรุ่นจีนยุคใหม่เป็นอย่างไร？
อย่างที่ทุกท่านทราบว่าสังคมยุคปัจจุบันไม่ว่าจะเป็นที่ใดก็ตามในโลกใบนี้ เต็มไปด้วยสิ่งล่อตาล่อใจและ “เงิน” คือปัจจัยสำคัญเพื่อการแลกวัตถุสิ่งต่าง ๆ และบริการที่ตนเองต้องการ สำหรับประชาชนคนเดินดินทั่วไปแล้ว ความเร็วของรายได้ที่เข้ามา ไม่ค่อยจะเท่ากับความเร็วของการจ่ายเงิน
บทความก่อนหน้านี้ ผู้เขียนเคยเล่าเรื่องการติดหนี้บัตรเครดิตของคนจีนยุคใหม่ที่มีอย่างมหาศาลกันไปแล้ว การใช้เงินแบบชักหน้าไม่ถึงหลัง เป็นปัญหาใหญ่ของสังคมที่ถูกหยิบยกขึ้นมาถกประเด็นกันบ่อย ๆ การเข้าถึงแหล่งเงินกู้ออนไลน์ที่ง่ายก็เริ่มที่จะถูกควบคุมโดยรัฐบาล มีในเว็บจีนหนึ่งเคยมีประโยคหนึ่งกล่าวว่า “แค่บัตรประชาชนใบหนึ่งของบุคคลที่อายุมากกว่า 18 ปี สามารถไปกู้เงินออนไลน์ได้กว่า 3 แสนหยวน（ประมาณเกือบ 1.5 ล้านบาท）โดยที่ไม่ต้องมีใครค้ำประกันทั้งสิ้น”
จากตรงนี้ทำให้เห็นว่าเงินกู้ออนไลน์ตามแพลตฟอร์มต่าง ๆ ของจีนปัจจุบันเป็นไปอย่างง่ายดาย ทั้งการให้เงินกู้หรือเปิดให้ซื้อก่อนผ่อนทีหลัง เป็นต้น เพราะการเข้าถึงการยืมเงินออนไลน์ได้ง่าย ทำให้คนใช้เงินมือเติบอย่างไม่รู้ตัว จะรู้อีกทีก็คงเป็นหนี้มหาศาลแล้ว
คนจีนยุคใหม่ที่เกิดหลังปี 1990 อยู่ในช่วงยี่สิบกว่า ๆ เกือบสามสิบ เป็นกลุ่มที่มีการใช้เครดิตออนไลน์เพื่อการใช้จ่ายในชีวิตประจำวันมากที่สุด มีการถกประเด็นกันในโซเซียลในหัวข้อ "ผิดด้วยหรือที่จนแต่ใช้ชีวิตอย่างมีรสนิยม?" มีคนบอกว่าการใช้ชีวิตอย่างมีรสนิยมคือหลุมพรางของการขายทางธุรกิจที่พยายามล้างสมองให้ผู้คน “ซื้อ ๆ ๆ” อย่างเช่น ซื้อสินค้าไอเท็มตามดารานักแสดงเน็ตไอดอล ให้ความรู้สึกว่าอินเทรนด์ ทั้ง ๆ ที่ความเป็นจริง ชีวิตและเงินทองรายได้ของวัยรุ่นทั่วไปยังห่างไกลกับดารานักแสดงมาก
วัยรุ่นสาวจีนอายุ 20 กว่า "เสี่ยวเหอ" เพิ่งเรียนจบเข้าทำงานเงินเดือนสอง-สามหมื่นบาท แต่ละวันชอบดู Tiktok ดูเน็ตไอดอล ดูดาราขายของออนไลน์ ดูบล็อกเกอร์สินค้าฟุ่มเฟือยประเภทต่าง ๆ ลิปสติก 2,000 บาท ซื้อ! รองเท้าออกกำลังกาย 15,000 บาท ซื้อ! ข้าวหนึ่งมื้อ 1,000 บาท กิน! ประณีตกับเสื้อผ้าเครื่องแต่งกายใช้กระเป๋าแบรนด์เนม มีความสุขกับการใช้จ่าย และจะมีความสุขมาก ๆ หากได้รับการยอมรับยกยอจากสังคม เป็นจุดสนใจของคนรอบข้าง แต่ใครจะรู้ว่าเสี่ยวเหอเช่าหอพักเล็ก ๆ อยู่ ปลายเดือนต้องกินมาม่าหรือขนมปังเพื่อประทังชีวิต
เหมือนกับในโซเซียลวัยรุ่นหลายคน “ชีวิตดี๊ดี” แต่เมื่อออกมาจากโซเซียลชีวิตกลับสู่โหมดปกติ สังคมยุคปัจจุบันที่พยายามไขว่คว้าความต้องการทางวัตถุเพื่อประดับตัวเองให้เป็นที่ยอมรับของสังคม กลายเป็นโลกสมมติ กลายเป็นโลกแห่งการโอ้อวด
วัยรุ่นจีนบางกลุ่มเลือกที่จะใช้ชีวิตแบบมีรสนิยม และมองว่าการมีเงินคือการทำงานและแสวงหา ไม่ใช่มาจากการออมเงิน การใช้ชีวิตต้องมีความสุข มีคุณภาพ ทำตามที่ใจต้องการ รู้ว่าไม่มีเงินแต่อยากใช้ชีวิตที่มีรสนิยมก็เหมือนเป็นแรงผลักดันตัวเองให้ขยันหาเงิน ไม่ใช่เพราะความสามารถในการใช้จ่ายจำกัด ทำให้ไม่ขวนขวาย ไม่มีเป้าหมายในชีวิต
สรุปคือคนจีนรุ่นใหม่บางกลุ่มมองว่า การใช้ชีวิตอย่างมีรสนิยมเป็นการผลักดันตัวเองให้ขยัน และมีเป้าหมายในชีวิตมากยิ่งขึ้นนั่นเอง
จากการสำรวจการใช้เงินจับจ่ายของกลุ่มคนรุ่นใหม่ที่อายุ 22-30 ปีของเว็บไซต์ยี่กวน แสดงถึงเทรนด์การใช้ชีวิตและประเภทการใช้จ่ายหลัก ๆ ของคนกลุ่มนี้เป็นดังต่อไปนี้
- ดูหนังและดูซีรี่ทีวี 77 เปอร์เซ็นต์
- ฟังเพลง 75 เปอร์เซ็นต์
- เที่ยวพักผ่อน 57 เปอร์เซ็นต์
- เล่นเกมส์ 46 เปอร์เซ็นต์
- อ่านหนังสือ 46 เปอร์เซ็นต์
- ออกกำลังกาย 45 เปอร์เซ็นต์
- ช็อปปิ้ง 43 เปอร์เซ็นต์
- ทำอาหาร 25 เปอร์เซ็นต์
- เล่นเครื่องมือดิจิทัลประเภทต่างๆ 22 เปอร์เซ็นต์
- เขียนบทความต่าง ๆ 15 เปอร์เซ็นต์
ในด้านการซื้อของช็อปปิ้งกลุ่มวัยรุ่นที่เกิดหลังปี 1995 หรือกลุ่มที่อายุระหว่าง 22-26 ปี มีการใช้จ่ายออนไลน์มากที่สุดโดยคนกลุ่มนี้ ติดตามเน็ตไอดอลเฉลี่ย 3 คนมากถึง 51 เปอร์เซ็นต์ และในด้านการท่องเที่ยวกลุ่มคนจีนรุ่นใหม่นี้ชอบที่จะไปที่ที่แปลกใหม่ สัมผัสกับวัฒนธรรม ชอบพัก Guest House คนกลุ่มนี้มองว่าการพักไม่ต้องหรูหรามาก แต่การกินและการใช้เงินเพื่อกิจกรรมเพื่อการท่องเที่ยวถึงไหนถึงกัน
เทศกาลช็อปแหลก 1111 เป็นเทศกาลที่ทุกคนจะซื้อของกันอย่างเมามันส์เนื่องจากร้านค้าต่าง ๆ ลดแลกแจกแถม ถือเป็นช่วงที่ราคาสินค้าจะต่ำที่สุดในรอบหนึ่งปี คนจีนยุคใหม่วัยทำงานจำนวนมากช็อปแหลกกันช่วงนี้
เพื่อนของผู้เขียนเองคนหนึ่งในช่วงเทศกาล 1111 ซื้อของใช้ใน Tmall.com หมดไปแสนกว่าบาทเลยทีเดียว! และการซื้อของส่วนใหญ่ใช้เครดิตของแพลตฟอร์มที่ให้ หรือบัตรเครดิตจ่ายไปก่อน ผ่อนทีหลัง น้อยคนนักที่จะใช้เงินสดซื้อทั้งหมดเลยทีเดียว
ปัจจุบันกลุ่มคนวัยรุ่นจีนยุคใหม่ 43.48 เปอร์เซ็นต์ เป็นหนี้เครดิตออนไลน์ ส่วนใหญ่ใช้ในการจับจ่ายใช้สอยสิ่งที่ต้องการ ในจำนวนนี้การใช้จ่ายส่วนมากไม่ใช่เพื่อสิ่งของที่จำเป็นจริง ๆ แต่เพราะแรงกระตุ้นที่อยากได้
ผู้เขียนมองว่าในโลกยุคปัจจุบันเต็มไปด้วยกลยุทธ์ต่าง ๆ ของผู้ขายมีมากมายที่พยายามดึงเงินจากกระเป๋าผู้บริโภค แต่ภายใต้ภาวะเศรษฐกิจที่ไม่แน่นอนแบบนี้ การใช้จ่ายอย่างมีสติน่าจะเป็นทางเลือกที่ดีกว่า
