ดร.ร่มฉัตร จันทรากุล
วันนี้ผู้เขียนจะขอมาเล่าสู่กันฟังเกี่ยวกับเรื่องใกล้ตัวกันหน่อยค่ะ เรื่องของห้องน้ำห้องส้วม สำหรับประเทศจีนแล้วหากว่าเอ่ยถึง สิ่งที่คนไทยจะคิดถึงอันดับแรกเลยคือเรื่อง “ส้วม” จีนยุคสาธารณรัฐประชาชนพัฒนาประเทศมา 70 ปี ปฏิรูปเศรษฐกิจเปิดประเทศมา 40 ปี คนไทยที่เดินทางไปจีนช่วงยุคทศวรรษที่ 80-90 หรือก่อนหน้านั้นคือยุคเริ่มต้นถึงยุคกลางของการเปิดประเทศ คนไทยที่เดินทางมาเที่ยวที่นี่มีประสบการณ์เข้าห้องน้ำสาธารณะตามที่ต่างๆต่างโอดครวญไปตามๆกันถึงสภาพและกลิ่น สุขลักษณะต่างๆ ที่ไม่พึงประสงค์ เพราะฉะนั้นบอกว่า “จีนดังเรื่องส้วม” ก็น่าจะไม่ผิดนัก
กาลเวลาผ่านไปกับการพัฒนาเปิดประเทศ จีนเรียนรู้จากต่างชาติและเอามาปรับใช้ ชีวิตความเป็นอยู่ของคนในประเทศดีขึ้น ได้รับวัฒนธรรมจากต่างประเทศ เริ่มพัฒนาคุณภาพชีวิตและสุขอนามัยให้ทัดเทียมกับอารยประเทศอื่นๆ จีนทุกวันนี้ไม่ล้าหลังเหมือนอย่างสมัยก่อน แต่ผู้เขียนในฐานะที่ใช้ชีวิตอยู่ที่จีนก็ปฏิเสธไม่ได้ว่า การเติบโตของจีนยังไม่เท่าเทียมกันสักเท่าไหร่ ทุกวันนี้จีนยังมีหลายพื้นที่ที่ยากจนอยู่ ที่ผู้คนมีชีวิตและความเคยชินอย่างเช่นในสมัยก่อน คุณภาพชีวิตยังคงอยู่ในระดับต่ำ
กลับมาที่เรื่องของห้องน้ำห้องส้วม โครงการปฏิวัติห้องน้ำนี้จีนได้รับแนวคิดมาจากสหประชาชาติที่ว่า ใช้ความสะอาดของห้องน้ำเป็นดรรชนีชี้วัดระดับอารยธรรม เพราะว่าห้องน้ำมีผลกระทบโดยตรงต่อสุขอนามัยและสิ่งแวดล้อมของประชาชน สำหรับจีนนั้นรัฐบาลเริ่มเห็นความสำคัญของห้องน้ำสะอาดถูกสุขลักษณะในช่วงปลายทศวรรษที่ 90 ในขณะนั้นเริ่มมีการกำหนดวาระแห่งชาติขึ้นมา นโยบายนี้เน้นการพัฒนาพื้นที่ชนบทจีน ที่ผ่านมางานในด้านส่งเสริมห้องน้ำสะอาดของจีนมีแผ่วๆไปบ้าง บางพื้นที่ก็หย่อนๆ ไม่จริงจัง
จนกระทั้งปี 2017 ในยุคของประธานาธิบดีสี จิ้นผิงเป็นต้นมาการปฏิวัติห้องน้ำกลายเป็นวาระที่สำคัญมากๆ สามปีติดต่อกันที่ประธานาธิบดีสี จิ้นผิงกล่าวถึงงานปฏิวัติห้องน้ำโดยเฉพาะในพื้นที่ชนบท ทำให้เรื่องนี้กลับมาเป็นเรื่องที่สำคัญอีกครั้งที่ทุกหน่วยงานทุกพื้นที่ต้องลงมือปฏิบัติตามอย่างจริงจัง
ในปี 2017 มีรายงานจากองค์การอนามัยโลกว่าในโลกของเรายังมีประเทศกำลังพัฒนาจำนวนมากที่ห้องน้ำห้องส้วมยังขาดสุขอนามัยที่ดี ทำให้เกิดความเสียหายต่อเศรษฐกิจ 2.6 แสนล้านดอลลาร์และมีเด็กที่ต้องเสียชีวิตจากโรคท้องเสียหรือโรคร้ายที่เกิดจากสุขอนามัยที่ย่ำแย่มากถึง 5.6 แสนคน เพราะเรื่องห้องน้ำเป็นเรื่องเล็กที่สำคัญเกี่ยวเนื่องกับคุณภาพชีวิตและสุขอนามัยพื้นฐาน เมื่อองค์การอนามัยโลกให้ความสำคัญกับเรื่องนี้จีนก็ให้หันกลับมามองบ้านตัวเองเช่นกัน
จากที่ผู้เขียนกล่าวไปข้างต้นว่าการปฎิวัติห้องน้ำเป็นสิ่งที่จำเป็นอย่างยิ่งสำหรับจีน โดยเฉพาะพื้นที่ชนบท ที่ส่วนมากห้องน้ำยังคงเป็นแบบขุดหลุมรองรับสิ่งปฎิกูลทั้งหมดให้ไหลลงไปสะสมอยู่ในดินตามธรรมชาติ ไม่มีการชำระล้าง ห้องน้ำในบางเขตชนบทอยู่ติดกับคอกหมู หน้าร้อนก็จะเป็นแหล่งเพาะและแหล่งแมลงวันชุกชุม ทั้งหนอน และแมลงอื่นๆ เพราะความสกปรกและไม่มีการชำระล้างอาจทำให้เกิดโรคระบาดร้ายแรงตามมา
ตามตัวเลขล่าสุดของทางการจีนเกี่ยวกับงบฯปรับปรุงห้องน้ำทั่วประเทศ ซึ่งเน้นเขตชนบทและแหล่งท่องเที่ยว จนถึงปี 2017 รัฐบาลจีนลงเงินไป 1 หมื่นล้านหยวน ปรับปรุงสร้างห้องน้ำในแหล่งท่องเที่ยวใหม่ 6 หมื่นแห่ง ยังไม่รวมห้องน้ำสาธารณะตามชนบท
นอกจากนี้ยังมีการรณรงค์ให้ประชาชนพื้นที่ต่างๆ ตระหนักถึงการใช้ห้องน้ำอย่างถูกต้องและปลูกฝังการใช้ห้องน้ำสาธารณะอย่างถูกสุขลักษณะ มีการรับสมัครอาสาสมัครทั้งในภาคประชาชนและภาคนักศึกษาจำนวน 10,000 คนเพื่อทำหน้าที่เชิญชวนให้ประชาชนใช้ห้องน้ำกันอย่างถูกต้องและมีวัฒนธรรม
หากว่าท่านผู้อ่านที่เคยเดินทางมาประเทศจีนในช่วงสองสามปีที่ผ่านมานี้จะเห็นได้อย่างชัดเจนว่าสถานที่ท่องเที่ยวสำคัญต่างๆห้องน้ำได้มาตรฐาน สะอาด และจะมีพนักงานดูแลอยู่ตลอด ต่อเนื่องจากในปี 2017 กระทรวงท่องเที่ยวจีนได้ประกาศ “แผนการสร้างและบริหารห้องน้ำ 2018-2020” ที่จะให้สร้างห้องน้ำเพิ่มเติมในแหล่งท่องเที่ยวทั่วประเทศรวม 64,000 แห่ง เพื่อให้บรรลุเป้าหมายห้องน้ำมีใช้อย่างเพียงพอ กระจายอยู่ตามที่ต่างๆอย่างทั่วถึง โดยมีการบริหารจัดการอย่างมีประสิทธิภาพและเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม เพราะฉะนั้นผู้เขียนคิดว่าหากจะกล่าวถึงการพัฒนาห้องน้ำจีนควรจะแยกเป็นสองส่วน คือห้องน้ำในเขตเมือง กับเขตชนบท
จากประสบการณ์ของผู้เขียนเองการใช้ชีวิตอยู่ในเมือง การเข้าห้องน้ำตามห้างสรรพสินค้า ห้องน้ำสาธารณะที่มีผู้คอยดูแลรักษาความสะอาด ไม่ได้มีความกังวลหรือเกรงกลัวแต่อย่างใดเพราะทั้งหมดได้มาตรฐานและความสะอาดอยู่ในเกณฑ์ที่รับได้ แต่หากว่าเดินทางไปในชนบท เมืองระดับรองๆลงไป ห้องน้ำสาธารณะทั่วไปยกเว้นในแหล่งท่องเที่ยว ผู้เขียนยังขยาดอยู่เนื่องจากมีหลายแห่งที่ได้ไปประสบแล้วทำใจเข้าไปไม่ได้จริงๆ ที่ตรึงตรามากคือเมื่อปีที่แล้วผู้เขียนเดินทางไปที่เมืองเล็กๆแห่งหนึ่งในมณฑลเหอเป่ย เป็นห้องน้ำในปั๊มน้ำมัน มีแยกโซนห้องน้ำชายและห้องน้ำหญิง ลักษณะคือมีที่วางเท้าสองข้างซ้ายขวา ตรงกลางคือหลุมซึ่งเราจะเห็นสิ่งปฏิกูลทุกอย่างรวมกันอยู่ด้านล่างกองอยู่เป็นภูเขาน้อยๆ ไม่มีน้ำเพื่อชำระล้างใดๆทั้งสิ้น ที่สำคัญคือทั้งกลิ่นและแมลงวันหัวเขียวจำนวนมากบินเกาะอยู่ทั่วไป ในตอนนั้นผู้เขียนอั้นปัสสาวะและเดินออกมาอย่างรวดเร็ว เรียกว่ายอมไปตายเอาดาบหน้าคงไม่ยอมเข้าห้องน้ำแบบนี้แน่ๆ ขืนเข้าไปผู้เขียนจินตนาการอยู่ในหัวว่าหากว่ากำลังทำธุระแล้วมือถือเกิดตกลงไปหรือมีสิ่งของมีค่าอะไรตกลงไป ผู้เขียนคิดว่าคงทำใจได้ยากมากทีเดียวที่จะเอากลับขึ้นมา
สรุปคือการปฏิรูปห้องน้ำทั่วประเทศของจีนยังดำเนินการอยู่และเป็นงานระยะยาว รัฐบาลจีนเห็นว่าการที่จะประสบความสำเร็จได้นั้น 30% มาจากการลงทุนลงเงิน ส่วนการพัฒนาที่เหลือ 70% ต้องมาจากการบริหารจัดการและการปรับเปลี่ยนความเคยชินที่ดีของคนนั่นเอง
