พินิจดูยุทธศาสตร์เรื่องทองของ ‘ปูติน’ ก็จะเข้าใจว่าทำไมมาตรการแซงก์ชั่นของฝ่ายตะวันตกจึงล้มเหลว

(เก็บความจากเอเชียไทมส์ www.atimes.com)

Putin’s gold strategy explains why sanctions failed
By ROBERT HUISH
19/03/2024

เป้าหมายของ วลาดิมีร์ ปูติน ในการเปลี่ยนเงินรูเบิลให้มีค่าเสมือนกับเป็นทองบริสุทธิ์ จะได้ผล เมื่อพวกผู้บริโภค, ธนาคารกลางทั้งหลาย, และบรรดานักลงทุนเกิดความแตกตื่นและเข้ากว้านซื้อทองกันมากมายมโหฬารอย่างที่เป็นอยู่ในเวลานี้

ฝ่ายตะวันตกมีการประกาศใช้มาตรการแซงก์ชั่นมาเล่นงานรัสเซียแล้วมากกว่า 16,000 เรื่อง [1] กระนั้นเศรษฐกิจของรัสเซียและเครื่องจักรสงครามของรัสเซียก็ยังคงสามารถขยายตัวได้ในระดับ 3.6% ในปี 2023 และได้รับการคาดการณ์ว่าจะเติบโตอีก 2.6% ในปี 2024 [2]

เกือบๆ 6% ของผลิตภัณฑ์มวลรวมภายในประเทศ (จีดีพี) ของรัสเซียเวลานี้เป็นสิ่งที่เกี่ยวกับการใช้จ่ายทางการทหาร [3] ในเวลาที่ประธานาธิบดีโวโลดิมีร์ เซเลนสกี ของยูเครน กำลังต่อสู้ดิ้นรนอย่างหนักเพื่อให้ได้อาวุธ, เงินทุน, และทหารเกณฑ์เพิ่มเติมอยู่นั้น วลาดิมีร์ ปูติน กลับดูเหมือนมีความมั่นอกมั่นใจเกี่ยวกับความทะเยอทะยานเพื่อไปสู่อนาคตของเขา [4]

ทำไมการแซงก์ชั่นทางยุทธศาสตร์ 16,000 เรื่องซึ่งประกาศใช้โดยประดาระบบเศรษฐกิจที่ส่วนหนึ่งถือได้ว่าทรงพลังที่สุดของโลก [5] จึงกลับล้มเหลวไม่สามารถสกัดขัดขวางปูตินได้?

ขณะที่ผมชมรายการข่าวทางสถานีโทรทัศน์ ซีบีซี (CBC ย่อมาจาก Canadian Broadcasting Corporation บรรษัทแพร่ภาพและกระจายเสียงแคนาดา สถานีวิทยุและโทรทัศน์แห่งชาติของทางการแดนใบเมเปิล) เมื่อเร็วๆ นี้ เกี่ยวกับภาวะเศรษฐกิจที่แข็งแรงทนทานของรัสเซีย ก็มีโฆษณาจากสภาทองคำโลก (World Gold Council) [6] โผล่เข้ามาในจอภาพ และนี่แหละคือคำตอบ มันสามารถมองเห็นกันได้อย่างทนโท่ ทว่าอยู่ในจุดซึ่งไม่มีใครสนอกสนใจ ครับ มันคือเรื่องเกี่ยวกับทอง

บทบาทของทอง

การแซงก์ชั่นคว่ำบาตรรัสเซียที่จะบังเกิดผล จำเป็นต้องเป็นมาตรการในทางยุทธศาสตร์ ซึ่งพุ่งเป้าเล่นงานสภาพแวดล้อมที่รัสเซียมีการดำเนินการต่างๆ อยู่

มีมาตรการแซงก์ชั่นทางเศรษฐกิจหลายอย่างทีเดียว พุ่งเป้าเล่นงานการขนส่งทางทะเลและการค้าขายของรัสเซีย ทว่าตลาดทองกลับเป็นสภาพแวดล้อมอันใหญ่โตมโหฬารที่ยังถูกปล่อยเอาไว้ไม่มีการแตะต้อง หลังจากรัสเซียรุกรานยูเครนเมื่อ 2 ปีก่อน สหราชอาณาจักร ที่เป็นนายหน้าซื้อขายทองรายใหญ่รายหนึ่ง รวมทั้งเป็นหนึ่งในชาติซึ่งถือครองทองคำสำรองเอาไว้มากที่สุดในโลก ได้ประกาศตัดขาดไม่ให้รัสเซียนำเข้าทองเข้าไปในสหราชอาณาจักรอีกต่อไป [7]

ตามรายงานของสภาทองคำโลก [8] เวลานี้รัสเซียยังคงมีฐานะเป็นผู้ผลิตทองรายใหญ่เป็นอันดับสองของโลก โดยผลิตได้ 324.7 เมตริกตันในปี 2023 ตามหลังอันดับหนึ่งคือจีนซึ่งผลิตได้ 374 เมตริกตัน อีกทั้งเป็นที่คาดหมายกันว่ารัสเซียจะสามารถเพิ่มผลผลิตทองของตนขึ้นอีกราว 4% ต่อปีอย่างต่อเนื่องไปจนกระทั่งถึงปี 2026 [9]


เอาเข้าจริงแล้ว รัสเซียได้มีการเตรียมตัวเพื่อรับมือกับการแซงก์ชั่นต่างๆ ของฝ่ายตะวันตก [10] มาตั้งแต่ปี 2013 และลงแรงใช้ความพยายามอย่างมากในการแยกเศรษฐกิจของพวกเขาออกจากการทำธุรกรรมต่างๆ ที่จำเป็นต้องใช้เงินดอลลาร์อเมริกัน

ตั้งแต่ต้นปี 2022 รัสเซียประกาศผูกสกุลเงินตราของตน ซึ่งก็คือเงินรูเบิล เข้ากับทอง [11] โดยเวลานี้เงิน 5,000 รูเบิลสามารถจะซื้อทองคำบริสุทธิ์ได้ 1 ออนซ์ แผนการในเรื่องนี้ก็คือการโยกย้ายสกุลเงินตราของพวกเขาออกมาจากระบบคำนวณมูลค่าด้วยการเปรียบเทียบผูกพันกับสกุลเงินตราอื่นๆ แต่หันมาผูกอยู่กับมาตรฐานทองคำโดยตรงทีเดียว เพื่อให้เงินรูเบิลกลายเป็นสิ่งที่สามารถทดแทนทองได้อย่างน่าเชื่อถือ ณ ราคาที่สามารถกำหนดเอาไว้แน่นอนตายตัว [12]

ปกติแล้ว เหตุผลสำคัญเบื้องหลังการที่ประเทศต่างๆ ถือครองทองคำสำรองเอาไว้ ก็คือเพื่อใช้ทองเหล่านี้มาชำระเงินธุรกรรมต่างๆ ที่ทำกับต่างประเทศ ทั้งที่ทำกันภายในประเทศและในต่างประเทศ ทั้งนี้ผู้ถือครองทองสามารถที่จะเทรดทอง ณ ตลาดซื้อขายทองแห่งใดแห่งหนึ่งซึ่งมีอยู่หลายแห่งด้วยกัน ตลอดจนสามารถนำทองมาสว็อป (swap แลกเปลี่ยน) เป็นเงินตราสกุลต่างๆ ที่ต้องการ เพื่อทำการชำระเงินธุรกรรมที่พึงประสงค์ จากนั้นจึงสว็อปกลับมาเป็นทองอีกคำรบหนึ่ง

มีตัวอย่างในกรณีของ เวเนซุเอลา ซึ่งเป็นประเทศหนึ่งที่ถูกแซงก์ชั่นอย่างหนักหน่วง ได้ใช้วิธีจัดส่งทองคำแท่งไปยังอิหร่าน เพื่อแลกเปลี่ยนกับความช่วยเหลือทางเทคนิคในเรื่องการผลิตน้ำมันซึ่งได้รับจากกรุงเตหะราน [13]

ปกติแล้ว ประเทศต่างๆ มีความต้องการถือครองทอง เพื่อเป็นเครื่องมืออย่างหนึ่งที่จะสนับสนุนให้เกิดความปลอดภัย เป็นการเตรียมพร้อมรับมือต่อสู้กับภาวะแตกตื่นทางการเงินระดับโลกในวงกว้างซึ่งอาจจะเกิดขึ้นมาได้ [14] ปัจจุบัน ธนาคารกลางของชาติต่างๆ จำนวนมากกำลังซื้อหาทองมาครอบครองในระดับที่น่าตื่นตาตื่นใจจนเรียกได้ว่าน่ากลัวทีเดียว โดยที่เมื่อปี 2022 มีการซื้อหากันรวมแล้วราวๆ 1,073 เมตริกตัน [15] ทองคำ 1 ตันมีราคาประมาณ 65 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ ซึ่งหมายความว่ามีทองมูลค่าเท่ากับ 110,600 ล้านดอลลาร์ ไปอยู่ในธนาคารกลางต่างๆ ทั่วโลกในปี 2023

ราคาทองมีขึ้นลงผันผวน

ปัจจุบัน จีนเป็นประเทศผู้ผลิตทองรายใหญ่ที่สุดของโลก และยังเป็นประเทศผู้ซื้อทองรายใหญ่อันดับสองของโลกอีกด้วย จีนนำเข้าทองเป็นมูลค่า 67,600 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯในปี 2022 [16]โดยที่สวิตเซอร์แลนด์คืออันดับหนึ่งด้วยมูลค่าการนำเข้าทอง 94,900 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ [17]

ความกระหายในการครอบครองทองของจีน มีส่วนอย่างมากกับความพยายามในการสร้างเสถียรภาพให้แก่สกุลเงินตราของพวกเขาเอง ในปี 2022 ถ้าใครสักคนซื้อหาคอนโดใหม่สักชุดหนึ่งในเซี่ยงไฮ้ บ่อยครั้งทีเดียวเจ้าของโครงการจะเสนอแจกทองคำแท่งให้สักสองสามแท่งเพื่อทำให้สัญญาซื้อขายมีเสน่ห์ดึงดูดมากขึ้น [18]

สภาทองคำโลกเสนอเหตุผลโน้มน้าวว่าทองเป็นสถานที่ซึ่งมีความปลอดภัยที่สุดสำหรับการลงทุนในเวลาที่มีการสู้รบขัดแย้งขึ้นมา ทว่าถ้าหากเรื่องนี้เป็นความจริงแล้ว ทองก็ควรที่จะอยู่ในภาวะตลาดกระทิงวิ่งตะบึงอย่างถาวรตั้งแต่อดีตกาลย้อนหลังไปจนสมัยฟาโรห์ตุตังคาเมน ในยุคอียิปต์โบราณ ซึ่งจะทำให้ราคาในทุกวันนี้อยู่ในระดับสูงลิบลิ่วจนไม่สามารถวัดค่ากันได้แล้ว [19]

ในความเป็นจริง ราคาทองก็มีการขึ้นการลงเฉกเช่นเดียวกับสิ่งของอื่นๆ ทุกๆ อย่าง ซึ่งนี่จึงทำให้เป้าหมายของปูตินในการเปลี่ยนให้เงินรูเบิลกลายเป็นทองคำบริสุทธิ์ ไม่ใช่เป็นไอเดียอัจฉริยะอะไรเลย มันเป็นการดิ้นรนอย่างกระเสือกกระสนต่างหาก

สหราชอาณาจักร, สหรัฐอเมริกา, และแคนาดา จะไม่แตะต้องคบค้ากับทองรัสเซีย ทว่าชาติอื่นๆ นั้นยังคงมีการสัมผัสเกี่ยวข้องด้วย สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ (ยูเออี) นำเข้าทองคำรัสเซียเป็นจำนวน 96.4 เมตริกตัน (มูลค่าราว 6,200 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ) [20] ในปี 2022 หลังจากการประกาศแซงก์ชั่นของสหราชอาณาจักร นั่นคือสูงขึ้นมา 15 เท่าจากการนำเข้าในปี 2021 ซึ่งอยู่ที่เพียง 1.3 เมตริกตัน (มูลค่า 84.5 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ)

มันไม่ได้เป็นเรื่องลึกลับอะไรเลยที่ทำไมจึงมีเครื่องบินเจ็ตส่วนตัวบินออกจากรัสเซียไปยังดูไบ เมืองใหญ่ที่สุดของยูเออี [21] กันมากมายเหลือเกิน ภายหลังเกิดสงครามคราวนี้และการแซงก์ชั่นต่างๆ ที่ติดตามมา

ลูกค้ารายใหญ่อีกรายหนึ่งของทองรัสเซีย คือ สวิตเซอร์แลนด์ ในปี 2022 สวิตเซอร์แลนด์นำเข้าทองรัสเซียเป็นจำนวน 75 เมตริกตัน (มูลค่า 4,870 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ) พอถึงปี 2023 สวิตเซอร์แลนด์นำเข้าทองมูลค่าราวๆ 8,220 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ [22] จากยูเออี (ซึ่งเป็นประเทศที่ไม่มีการผลิตทองของตนเอง แต่ซื้อหาเป็นปริมาณมหาศาลจกรัสเซีย) และอีก 3,920 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯจากอุซเบกิสถาน ชาติเพื่อนบ้านตั้งอยู่ติดๆ กันของรัสเซีย

ทองรัสเซียมูลค่าเป็นพันๆ ล้านหมื่นๆ ล้านดอลลาร์ จึงกำลังมีการเทรดกันอย่างเสรีด้วยราคาสูงลิ่ว ขณะเดียวกับที่สามารถหลบหลีกหลุดลอดจากมาตรการแซงก์ชั่น 16,000 เรื่องเหล่านั้น

นี่แหละคือเหตุผลที่ทำไมการแซงก์ชั่นจากทั่วโลกเพื่อเล่นงานรัสเซียจึงไม่สามารถสั่นคลอนสร้างความสูญเสียอะไรให้แก่แดนหมีขาวได้สักอย่าง อย่างไรก็ดี การที่แผนการของปูตินในการทำให้เศรษฐกิจรัสเซียมีความสามารถหยุ่นตัวอย่างสูงโดยอาศัยทองคำดังกล่าวนี้ จะสามารถดำเนินไปได้ จำเป็นที่ทองจะต้องมีมูลค่าเพิ่มสูงขึ้น เป้าหมายระยะยาวของเขาจึงอยู่ที่การทำให้ทอง ไม่ใช่ดอลลาร์สหรัฐฯ เป็นเงินตราสำหรับการค้าขายของทั่วโลก

การออกมาเคลื่อนไหวปฏิบัติการของผู้บริโภค

ตรงนี้เองที่พลเมืองสามัญธรรมดาทั้งหลายเข้ามาเกี่ยวข้องด้วย โดยที่พวกเขาสามารถช่วยเหลือได้มากน้อยขนาดไหนจะกลายเป็นตัวตัดสินสิ่งซึ่งจะเกิดขึ้นต่อจากนี้ไป


ในอเมริกาเหนือเวลานี้ ผู้เป็นสมาชิกซื้อสินค้าที่ขายกันด้วยราคาโรงงานของบริษัทคอสต์โค (Costco) รายไหนก็ตาม สามารถสั่งซื้อทองสวิสได้จำนวน 1 ออนซ์ (ราคาในแคนาดาคือ 3,045 ดอลลาร์แคนาดา [23] โดยจำกัดให้สมาชิกแต่ละรายซื้อได้ไม่เกิน 2 ออนซ์ และซื้อแล้วไม่สามารถยกเลิกขอเงินคืนได้) นี่ไม่ใช่เป็นการลงทุนแบบมุ่งเก็งกำไร ทองที่เป็นทองจริงๆ (physical gold) จะไม่มีมูลค่าถีบตัวขึ้นไป 4 เท่าตัวเมื่อถึงช่วงเทศกาลคริสต์มาสปีนี้หรอก

ตรงกันข้าม การซื้อทองเป็นมาตรการป้องกันตัวอย่างหนึ่งสำหรับใช้ต่อสู้กับอัตราเงินเฟ้อและการลดค่าเงินซึ่งอาจเกิดขึ้นในช่วงเวลาแห่งความไม่แน่นอน [24] มันเป็นเงินตราของวันโลกาวินาศ ซึ่งนี่แหละคือเหตุผลที่ทำไมสภาทองคำโลกจึงโฆษณาให้สนใจซื้อหาทองกันทางรายการข่าวโทรทัศน์ซึ่งกำลังเสนอข่าวสารเกี่ยวกับเรื่องเหล่านี้

ถ้าหากพวกผู้บริโภค, ธนาคารกลาง, และบรรดานักลงทุนในอเมริกาเหนือ อยู่ในอาการแตกตื่นจนกระทั่งออกกว้านซื้อทองกันอย่างมโหฬารแล้ว ราคาของมันก็จะกระโจนขึ้น เมื่อเป็นเช่นนี้ แผนการของปูตินก็จะได้ผล

ในไตรมาสสุดท้ายของปี 2023 ปรากฏว่าพวกผู้บริโภคชาวอเมริกันซื้อหาทองแท่งจากคอสต์โคเจ้าเดียวเท่านั้น เป็นมูลค่ามากกว่า 100 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯแล้ว [25]

แล้วมีทองรัสเซียจริงๆ อยู่ในทองแท่งเหล่านี้ไหม? พิจารณาจากการที่สวิตเซอร์แลนด์ซื้อทองจากรัสเซียในปี 2022 และการซื้อจากยูเออีในปี 2023 แล้ว มีความเป็นไปได้สูงว่ามันจะมี

ถ้าผู้คนรู้สึกกังวลใจเกี่ยวกับปัญหาจริยธรรมในการซื้อทองรัสเซีย พวกเขาย่อมสามารถหันไปซื้อหาเหรียญทองใบเมเปิลแคนาดา (Canadian Maple Leaf gold coin) ซึ่งใช้ทองที่มาจากแหล่งเดียวเท่านั้น [26] ได้แก่ ทองที่มาจากรัฐเกแบ็ก (ควิเบก) ของแคนาดาเอง และขณะที่ความต้องการเหรียญทองเช่นนี้เพิ่มสูงขึ้น ก็จะทำให้ราคาทองโดยรวมสูงขึ้นไปด้วยเช่นกัน

กระนั้นก็ตาม ทองแท่งและเหรียญทอง ไม่สามารถแข่งขันกับพลังอำนาจของอุปสงค์ซึ่งมาจากธนาคารกลางทั้งหลายได้ และในปัจจุบันอุปสงค์เช่นว่านี้ก็อยู่ในระดับสูงลิ่วทีเดียว

ทองที่มีมลทิน

เพื่อขัดขวางแผนการของปูติน จำเป็นที่จะต้องทำอะไรซึ่งจะเป็นการลดทอนความเปล่งประกายของทองลงมา เป็นต้นว่า การเพิ่มปริมาณทองในตลาดย่อมสามารถทำให้ราคาต่ำลง ในเรื่องนี้ทั้งออสเตรเลีย, แคนาดา, และสหรัฐฯ ต่างสามารถแสดงบทบาทสำคัญ ในฐานะที่ต่างเป็นชาติผู้ผลิตทองชั้นนำของโลก

การขึ้นอัตราดอกเบี้ยก็เป็นสิ่งที่มีความโน้มเอียงทำให้ราคาทองลดต่ำลง ในอีกด้านหนึ่ง การเทขายทองที่ภาครัฐบาลถือครองอยู่ โดยเทขายกันชนิดใหญ่โตมโหฬาร ก็สามารถส่งผลกระทบกระเทือนอย่างแรงๆ ต่อค่าของเงินรูเบิลได้เช่นกัน ทว่าเป็นไปได้สูงที่มันจะส่งผลอย่างเดียวกันต่อดอลลาร์สหรัฐฯและดอลลาร์แคนาดาด้วย

ไม่มีนโยบายอย่างใดอย่างหนึ่งเพียงนโยบายเดียวที่จะสามารถขัดขวางเป้าหมายของปูตินได้ ทั้งนี้ นอกเหนือจากแซงก์ชั่นกีดกั้นรัสเซียแล้ว ยังมีความจำเป็นที่จะต้องก่อกวนขัดขวางการป้อนทองจากที่อื่นๆ เข้าสู่ตลาดด้วย และนั่นอาจจะหมายถึงการดึงเอายูเออีเข้ามาเกี่ยวข้อง

หลังจากประกาศใช้มาตรการแซงก์ชั่นเล่นงานรัสเซีย 16,000 เรื่องไปแล้ว การแซงก์ชั่นอย่างฉลาดๆ เพิ่มขึ้นอีกสักเรื่องหนึ่งโดยมุ่งเล่นงานสหรัฐอาหรับเอมเรตน์ อาจจะเป็นไข่ทองคำล้ำค่าซึ่ง โวโลดิมีร์ เซเลนสกี ต้องการเหลือเกินในเวลานี้

โรเบิร์ต ฮุซ เป็นรองศาสตราจารย์ด้านการพัฒนาระหว่างประเทศศึกษา (international development studies) อยู่ที่มหาวิทยาลัยดัลเฮาซี (Dalhousie University) เมืองแฮลิแฟกซ์ รัฐโนวาสโกเชีย ประเทศแคนาดา

(ข้อเขียนนี้มาจากเว็บไซต์ เดอะ คอนเวอร์เซชั่น https://theconversation.com/ โดยสามารถติดตามอ่านข้อเขียนดั้งเดิมชิ้นนี้ได้ https://theconversation.com/vladimir-putins-gold-strategy-explains-why-sanctions-against-russia-have-failed-225748

เชิงอรรถ

[1] https://www.cbc.ca/news/world/russia-sanctions-economy-1.7141305
[2]https://www.reuters.com/world/europe/russias-gdp-boost-military-spending-belies-wider-economic-woes-2024-02-07/
[3]https://carnegieendowment.org/politika/90753
[4]https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/putin-s-confidence-heading-2024
[5]https://www.cbc.ca/news/world/russia-sanctions-economy-1.7141305
[6]https://www.youtube.com/watch?v=-ZRGt5Mj4tU
[7]https://www.gov.uk/government/news/uk-cracks-down-on-gold-and-oil-networks-propping-up-russias-war-economy
[8] https://www.gold.org/what-we-do?gad_source=1&gclid=Cj0KCQjwqdqvBhCPARIsANrmZhMH6km3d7zz-Sx3e4A64LwKNb1Qa7l7mivRcH9Fa7UXsCgnSri8IvIaAu9PEALw_wcB
[9] https://www.mining-technology.com/data-insights/gold-in-russia/
[10]https://carnegieendowment.org/2024/03/11/why-russia-has-been-so-resilient-to-western-export-controls-pub-91894
[11]https://www.nationalheraldindia.com/international/russias-currency-bounces-back-after-moscow-mandates-payment-for-gas-in-gold-pegged-ruble
[12]https://bullionexchanges.com/blog/russia-pegs-ruble-to-gold-what-does-that-mean-to-the-world-order
[13]https://www.bnnbloomberg.ca/maduro-to-tap-sanctioned-dealmaker-to-ship-gold-to-iran-1.1433389
[14]https://doi.org/10.5089/9798400229947.001
[15]https://www.gold.org/goldhub/research/gold-demand-trends/gold-demand-trends-full-year-2023/central-banks
[16] https://oec.world/en/profile/bilateral-product/gold/reporter/chn
[17]https://oec.world/en/profile/country/che
[18]https://www.theguardian.com/world/2023/jun/12/gold-bars-used-to-lure-chinese-homebuyers-amid-market-slowdown
[19]https://www.investopedia.com/articles/investing/071414/when-and-why-do-gold-prices-plummet.asp
[20]https://www.reuters.com/markets/russia-with-gold-uae-cashes-sanctions-bite-2023-05-25/
[21]https://www.businessinsider.com/private-jets-go-russia-dubai-after-putin-pledges-self-cleansing-2022-3
[22]https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-09-20/swiss-imports-of-russian-gold-climb-to-highest-since-april-2020
[23] https://www.costco.ca/1-oz-gold-bar-pamp-suisse-lady-fortuna-veriscan-new-in-assay.product.4000201245.html
[24]https://www.investopedia.com/articles/investing/071414/when-and-why-do-gold-prices-plummet.asp
[25]https://www.cnbc.com/2023/12/15/costco-sold-more-than-100-million-in-gold-bars-last-quarter.html
[26] https://www.costco.ca/1-oz-gold-coin-2024-canadian-maple-leaf.product.4000258262.html