ในปัจจุบันมีภาพแผนที่ให้ได้เรียนรู้ลักษณะทางภูมิศาสตร์กันอย่างแพร่หลายและหลากหลายภาพ ซึ่งหนึ่งในนั้นคือ “ภาพออร์โธ” ภาพแผนที่มีมาตราส่วนที่สม่ำเสมอทั่วทั้งภาพ สำนักงานพัฒนาเทคโนโลยีอวกาศและภูมิสารสนเทศ GISTDA ได้อธิบายว่า “แผนที่” ( MAP) ไม่ได้มีดีเพียงแค่ย่อโลกทั้งใบมาให้เห็นได้ในกระดาษเพียงแผ่นเดียว แต่ยังต้องสามารถระบุตำแหน่ง มีพิกัดที่ถูกต้อง แม่นยำ และชี้จุดได้ ไม่ว่าจะย่อหรือขยายจากกระดาษกลับไปสู่ตำแหน่งบนโลกจริง
แต่การได้มาซึ่งภาพในแผนที่นั้น ไม่สามารถใช้ภาพถ่ายทางอากาศ หรือภาพถ่ายดาวเทียมได้ทันทีหลังจากการบันทึกภาพ เนื่องจากภาพที่ได้อาจคลาดเคลื่อนในเชิงตำแหน่งไปจากความเป็นจริง ด้วยปัจจัยต่างๆ เช่น ความสูงของภูมิประเทศ ความเอียงของกล้องถ่ายภาพ หรือความผิดเพี้ยนของเลนส์ จึงจำเป็นต้องมีการปรับแก้ให้ถูกต้องมากที่สุด
การผลิตภาพ “ภาพออร์โธ” คือคำตอบ โดย ภาพออร์โธ (Orthophoto หรือ Orthoimage) คือ ภาพถ่ายทางอากาศหรือภาพถ่ายดาวเทียมที่ผ่านการปรับแก้ทางเรขาคณิต (Orthorectification) เพื่อขจัดความบิดเบี้ยวที่เกิดจากปัจจัยต่างๆ เช่น ความสูงของภูมิประเทศ (relief displacement) การเอียงของกล้อง (camera tilt) และความผิดเพี้ยนของเลนส์ (lens distortion) ทำให้ภาพมีมาตราส่วนที่สม่ำเสมอทั่วทั้งภาพ เสมือนถูกถ่ายจากด้านบนในระยะอนันต์ (In the infinite distance) หรือ จุดที่ไกลที่สุดเท่าที่จินตนาการได้
ดร.ภานุ เศรษฐเสถียร”หัวหน้าฝ่ายภูมิสารสนเทศพื้นฐาน แผนที่และความมั่นคง GISTDA กล่าวว่า การปรับแก้ภาพออร์โธ หรือ Orthophoto เป็นหนึ่งในบริการสำคัญของ GISTDA ซึ่งเป็นหน่วยงานที่เชี่ยวชาญด้านเทคโนโลยีอวกาศและภูมิสารสนเทศ โดย GISTDA ให้บริการภาพออร์โธ นับตั้งแต่เริ่มก่อตั้งสำนักงานฯ ซึ่งในปี 2565 – 2566 ได้ผลิตภาพออร์โธ หากนับเป็นพื้นที่สามารถที่จะต่อรวมกันได้มากกว่าล้านตารางกิโลเมตร
“ภาพถ่ายทางอากาศปกติ จะมีการบิดเบี้ยวของภูมิประเทศและมุมกล้อง เช่น การเลื่อนตำแหน่งของ หลังคาไม่ตรงกับฐานตึก หรือ พื้นที่บนภูเขาเลื่อนออกจากตำแหน่งที่ถูกต้อง โดยทิศทางของการเลื่อนเปลี่ยนแปลงตามมุมในการถ่ายภาพ และมีพื้นที่บางส่วนโดนบดบัง ทำให้ไม่สามารถวัดระยะทางหรือพื้นที่ได้อย่างแม่นยำ การระบุตำแหน่งมีความคลาดเคลื่อน ทำให้ไม่สามารถนำข้อมูลจากแหล่งอื่นมาใช้ร่วมกันได้ ขณะที่ภาพ Orthophoto ได้รับการแก้ไขข้อผิดพลาดเหล่านี้ ทำให้สามารถใช้เป็นแผนที่พื้นฐานที่แม่นยำ เพื่อการวัดระยะทาง พื้นที่และตำแหน่งจริงบนผิวโลกได้”
ดร.ภานุ เศรษฐเสถียร อธิบายว่า การปรับแก้ภาพ Orthophoto เป็นการใช้ภาพที่ถ่ายจากหลายมุมและแบบจำลองความสูงเชิงเลข (Digital Elevation Model) ในการผลิต เพื่อลดการผิดพลาดจากการเลื่อนของวัตถุ ลดความเพี้ยนจากการยืดหรือหดของพื้นที่ ลดปัญหาวัตถุโดนบัง ซึ่งการปรับแก้จำเป็นต้องรู้ที่มาของภาพ เช่น ตำแหน่งและมุมในการถ่ายภาพ โมเดลของกล้องรวมถึงชนิดของเลนส์ที่ใช้ ถึงจะปรับแก้ได้ตรงจุด ซึ่งภาพถ่ายทางอากาศหรือภาพถ่ายดาวเทียมหากถูกนำมาผลิตเป็นภาพออร์โธแล้ว จะทำให้เป็นแผนที่ภาพถ่ายที่มีมาตราส่วนสม่ำเสมอ สามารถนำไปวางซ้อนทับบนแผนที่พื้นฐานได้
ปัจจุบัน GISTDA ให้บริการภาพถ่ายออร์โธ กับภาพถ่ายแผนที่ทุกประเภท แต่หลักๆ คือ ภาพถ่ายดาวเทียม ที่เป็นความเชี่ยวชาญของ GISTDA โดยผู้ใช้งานส่วนใหญ่ คือ หน่วยงานราชการที่ใช้แผนที่ในการวางแผน บริหารจัดการ บูรณาการข้อมูล ติดตามการเปลี่ยนแปลง รวมถึงใช้เป็นหลักฐานด้านกฎหมาย
อย่างเช่น โครงการ One Map ที่มีเป้าหมายเพื่อสร้างแผนที่แนวเขตที่ดินของรัฐให้เป็นเอกภาพและถูกต้องแม่นยำสูงสุด เพื่อลดปัญหาการทับซ้อน และข้อพิพาทเรื่องที่ดิน การใช้ภาพ Orthophoto ที่มีความแม่นยำเชิงตำแหน่งสูง เป็นจุดเริ่มต้น จะทำให้มั่นใจได้ว่าขอบเขตและตำแหน่งต่างๆ บนแผนที่ใน One Map นั้นตรงกับความเป็นจริงบนภาคพื้นดิน แต่หากภาพที่นำมาใช้นั้น ขาดการปรับแก้ Orthorectification จะมีความคลาดเคลื่อนเชิงตำแหน่งสูง ภาพที่ได้มีมาตราส่วนที่ไม่สม่ำเสมอ ไม่สามารถใช้เครื่องมือวัดระยะทางหรือพื้นที่ได้อย่างแม่นยำ การคำนวณพื้นที่ถือครอง การกำหนดพื้นที่ป่าไม้ พื้นที่เกษตรกรรม หรือการวางแผนโครงสร้างพื้นฐานจะทำได้อย่างไม่มีประสิทธิภาพ และอาจทำให้เกิดปัญหาการทับซ้อนและข้อพิพาทเรื่องที่ดินทวีความรุนแรงขึ้น
ที่สำคัญ หากข้อมูลไม่ตรงกัน และไม่มีการปรับแก้ เมื่อนำข้อมูลจากแต่ละหน่วยงานมารวมกันบนแผนที่เดียวกัน ตำแหน่งของวัตถุหรือแนวเขตต่างๆ จะ ไม่ตรงกัน ทำให้ไม่สามารถบูรณาการข้อมูลได้อย่างแท้จริง
