นักโบราณคดีชาวเม็กซิกัน พบระบบคลองส่งน้ำภายในใต้ปิรามิดชาวมายา ซึ่งเป็นสุสานของผู้ครองนครในอดีตด้วย เป็นไปได้ว่าอุโมงค์น้ำอาจเป็นเส้นทางเชิงสัญลักษณ์ไปสู่โลกหลังความตาย
รายงานจากเอเอฟพีระบุว่า สถาบันมานุษยวิทยาและประวัติศาสตร์แห่งเม็กซิโก (National Anthropology and History Institute) ได้ประกาศการค้นพบอุโมงค์น้ำภายในวิหารแห่งจารึก (Temple of the Inscriptions) ของชาวมายาโบราณและเป็นสุสานของพระเจ้าปากาลมหาราช (Pakal "The Great") ผู้ปกครองเมืองปาเลงก์ (Palenque) ในอดีต
อาร์โนลโด กอนซาเลซ (Arnoldo Gonzalez) ผู้อำนวยการคณะกรรมการด้านมานุษยวิทยาในปาเลงก์ เม็กซิโก กล่าวว่า การปรากฏอุโมงค์น้ำดังกล่าวนั้นมีความสำคัญและมีความหมายอย่างยิ่ง
ทั้งนี้ ในคำจารึกภายในสุสานนั้นระบุว่า การจะได้รับการยอมรับที่โลกบาดาลนั้น ผู้วายชนม์จะต้องดำดิ่งในสายธารแห่งเทพเจ้าพระนามว่า “ชาค” (Chaac)
จากรายงานของสถาบันมานุษยวิทยาและประวัติศาสตร์แห่งเม็กซิโก เอเอฟีพรายงานว่า เครือข่ายของอุโมงค์น้ำนั้นมีหลายระดับ และพุ่งไปในหลายทิศทาง อีกทั้งยังถูกสร้างขึ้นอย่างดีก่อนสร้างปิรามิด และระหว่างค้รพบยังเห็นสายน้ำไหลไปตามอุโมงค์ บ่งบอกว่าแหล่งน้ำนั้นเป็นน้ำพุตามธรรมชาติ
ทว่า นักโบราณคดียังไม่สามารถประเมินความยาวของอุโมงค์น้ำหรือว่าจุดเริ่มต้นของอุโมงค์น้ำได้ และกอนซาเลซก็ยังไม่ตัดความเป็นไปได้ว่า อุโมงค์น้ำนั้นเป็นส่วนหนึ่งของการระบายน้ำหรือระบบชลประทาน
“เราคงต้องมองด้วยว่า ชาวปาเลงก์โบราณนั้นได้ออกแบบระบบระบายน้ำ เพื่อเป็นหนทางที่นำ คนิช ฌานาบ ปากาล (K'nich Janaab' Pakal) ล่องสายน้ำไปสู่โลกบาดาล” กอนซาเลซกล่าว
เส้นทางอุโมงค์น้ำนี้ถูกพบด้วยการใช้คลื่นเสียงโซนาร์ตรวจวัด ซึ่งในตอนแรกนักโบราณคดีคาดว่าเป็นสัญญาณคลาดเคลื่อน แต่กล้องที่ติดอยู่บนยานยนต์ลำเล็กได้ยืนยันการมีอยู่ของทางน้ำดังกล่าว ซึ่งสร้างขึ้นจากหินก้อนใหญ่
