ย้อนอดีตไปเมื่อ 350 ปีก่อน คือ ค.ศ.1664 (ตรงกับรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช) สมาคม Royal Society ของอังกฤษซึ่งเพิ่งถือกำเนิดใหม่ๆ ได้จัดพิมพ์หนังสือเล่มแรกของสมาคมชื่อ Sylva ที่มิได้เขียนโดยสมาชิกระดับซูเปอร์สตาร์เช่น Robert Boyle หรือ Isaac Newton แห่งวงการวิทยาศาสตร์ แต่โดยผู้ก่อตั้งสมาคมอีกท่านหนึ่งชื่อ John Evelyn วัย 44 ปี และเรื่องที่เขียนนั้นก็มิได้เกี่ยวกับฟิสิกส์ เคมี ดาราศาสตร์ หรือกายวิภาคศาสตร์ แต่เป็นเรื่องการอนุรักษ์ป่า
ผลปรากฏว่า Sylva ได้กลายเป็นหนังสือคลาสสิกที่ได้รับการตีพิมพ์ถึง 4 ครั้งในช่วงเวลาที่ Evelyn ยังมีชีวิตอยู่ และหลังจากที่ได้เสียชีวิตไปแล้วจนกระทั่งถึงปี 1825 หนังสือ Sylva ก็ยังได้รับการตีพิมพ์อีก 6 ครั้ง หนังสือนี้เกิดจากผลงานของคณะกรรมการที่ Royal Society ได้แต่งตั้งขึ้นเพื่อตอบโจทย์ความกังวลของผู้คนที่ประเทศกำลังขาดแคลนไม้สัก เพราะได้มีการลอบตัดไม้ทำลายป่ามากอย่างไร้การควบคุมใดๆ
John Evelyn คือผู้นำคนสำคัญที่ได้บุกเบิกการอนุรักษ์ป่าในอังกฤษ หลังจากที่ได้นำเสนอรายงานเกี่ยวกับป่าในประเทศต่อสมาคมในเดือนตุลาคม ค.ศ.1662 แล้วอีก 18 เดือนต่อมา รายงานฉบับนั้นก็ได้กลายเป็นหนังสือ ซึ่ง Evelyn ได้มอบให้สมาคมจัดพิมพ์อย่างเป็นทางการ เมื่อวันที่ 16 กุมภาพันธ์ ค.ศ.1664 และได้นำขึ้นทูลเกล้าถวายสมเด็จพระเจ้า Charles ที่ 2 แห่งอังกฤษ ในวันต่อมาและ Evelyn ก็ได้ประกาศอุทิศหนังสือเล่มนี้แด่พระองค์
ในหนังสือ Sylva นั้น Evelyn ได้ปลุกระดมให้เจ้าของที่ดินทั่วประเทศปลูกป่า รวมถึงให้อนุรักษ์และพิทักษ์รักษาป่าเพื่อราชนาวีอังกฤษจะได้มีไม้สำหรับใช้ในการต่อเรือรบเพื่อป้องกันประเทศอย่างพอเพียง
เพราะยุโรปในคริสต์ศตวรรษที่ 17 เป็นช่วงเวลาแห่งการเดินทางไกลเพื่อการค้นพบใหม่ๆ ทางชีววิทยา และการสำรวจดินแดนใหม่ในทวีปอเมริกาทั้งเหนือและใต้ กับทวีปเอเชีย เมื่อ Evelyn ได้อ่านบทความที่นักพฤกษศาสตร์ชาวเยอรมันชื่อ Engelbert Kaempfer เขียนบรรยายเกี่ยวกับธรรมชาติของต้นแป๊ะก๊วย (Ginkgo biloba) ที่ขึ้นงอกงามในญี่ปุ่น เขาก็รู้สึกสนใจที่จะนำต้นแปะก๊วยมาปลูกในอังกฤษบ้าง จึงได้สนับสนุนให้นักสำรวจนำต้นไม้และและพันธุ์ไม้ใหม่ๆ จากต่างแดนมาปลูกในอังกฤษบ้าง
John Evelyn เกิดเมื่อวันที่ 31 ตุลาคม ค.ศ.1620 ที่เมือง Wolton ในแคว้น Surrey ของอังกฤษ ครอบครัวมีฐานะดีจากการทำธุรกิจขายดินปืน Evelyn เข้ารับการศึกษาชั้นต้นที่โรงเรียน Lewes Old Grammar School ในเมือง Lewes และเข้าเรียนระดับมหาวิทยาลัยที่ Balliol College แห่งมหาวิทยาลัย Oxford ในสาขาชีววิทยา แต่เรียนปริญญาตรีไม่จบ เพราะบิดามีสุขภาพไม่ดี ทำให้ Evelyn มีความกังวลมาก ประจวบกับในเวลานั้นอังกฤษกำลังมีสงครามกลางเมือง Evelyn ได้เข้าร่วมเป็นทหารสังกัดฝ่ายที่จงรักภักดีต่อสถาบันกษัตริย์ แต่ในเวลาต่อมาได้ตัดสินใจหลบหนีไปยุโรป เพราะไม่ต้องการมีส่วนเกี่ยวข้องกับสงครามกลางเมืองที่กำลังทวีความรุนแรงยิ่งขึ้นตลอดเวลา
ในเดือนตุลาคม ค.ศ.1644 Evelyn ได้เดินทางไปฝรั่งเศสเพื่อเพิ่มพูนความรู้ด้านโบราณคดีที่ Provence และได้เข้าฟังการบรรยายวิชากายวิภาคศาสตร์ที่มหาวิทยาลัย Padua ในอิตาลีในปี 1646 เพราะที่ Padua มีนักกายวิภาคศาสตร์ที่มีชื่อเสียงโด่งดังระดับโลก เช่น Andreas Vesalius เคยสอน หลังจากที่ได้เข้ารับการอบรมแล้ว Evelyn ก็ได้ส่งเอกสารบันทึกเกี่ยวกับบทเรียนกายวิภาคศาสตร์กลับอังกฤษ ซึ่งบันทึกนั้นยังถูกเก็บรักษาเป็นอย่างดีจนทุกวันนี้ที่พิพิธภัณฑ์ Hunterean ในอังกฤษ
ในปี 1647 Evelyn ได้เข้าพิธีสมรสกับ Mary Browne ทั้งสองได้เดินทางไปดื่มน้ำผึ้งพระจันทร์ที่ยุโรป จนถึงปี 1652 ก็เดินทางกลับอังกฤษ เพื่อตั้งรกราก ทำงานและสร้างครอบครัวที่ London ในบ้านที่พ่อตาซื้อให้ ซึ่งมีอาณาบริเวณกว้างขวางเพียงพอให้ Evelyn สามารถปลูกต้นไม้ และไม้ประดับด้วย เพราะหลังจากที่ได้เห็นการจัดสวนรูปแบบต่างๆ ในยุโรปแล้ว Evelyn เริ่มสนใจเรื่องการตกแต่งสวน ด้วยไม้ประดับ และไม้ผล รวมถึงสวนครัว จึงได้ออกแบบสวนใหม่ที่ Sayes Court ซึ่งตั้งอยู่ใกล้กรุงลอนดอน โดยการจัดให้มีการผสมผสานรูปแบบที่เป็นระเบียบในสไตล์ของยุโรปกับรูปแบบตามสบายของอังกฤษ
เมื่อถึงปี 1660 Evelyn ได้เข้าร่วมการก่อตั้งสมาคม The Royal Society เพราะเป็นผู้ที่รู้มากเกี่ยวกับต้นไม้ และเป็นคนชอบทำสวน จึงได้เขียนตำราพฤกษศาสตร์ชื่อ Sylva ซึ่งมีเนื้อหาเกี่ยวกับการออกแบบ จัดการดูแล และปลูกต้นไม้ในสวน ความรู้และความรักที่ Evelyn มีต่อต้นไม้ทำให้ได้รับเลือกเป็นหัวหน้าโครงการวิเคราะห์ และประเมินสถานภาพการพิทักษ์ป่าในอังกฤษ
ในการทำงานตำแหน่งนี้ Evelyn มีคำขวัญประจำใจว่า omnia explorate, meliora relinete (สำรวจทุกสิ่งทุกอย่าง แต่เก็บเฉพาะสิ่งที่ดีที่สุด) หนังสือ Sylva จึงมีรายละเอียดของต้นไม้ในเรื่องที่เป็นประโยชน์ต่างๆ และที่เหมาะสม ส่วนใหญ่มักเป็นต้นโอ๊ก เพราะในสมัยนั้นเรือรบหลวงหนึ่งลำต้องใช้ไม้โอ๊กประมาณ 2,000 ต้นในการสร้าง
นอกจากต้นโอ๊กแล้ว Evelyn ก็ยังมีความเห็นว่า ต้น ash, elm และสนก็เป็นต้นไม้ที่มีความสำคัญมากในอันดับรองๆ ลงไป Evelyn ยังได้กล่าวถึงอิทธิพลและความเหมาะสมของสภาพแวดล้อม เช่น ดินฟ้าอากาศ และน้ำต่อในการเจริญของต้นกล้า การจัดการรักษาป่า โรคของต้นไม้ และความสำคัญด้านประเพณีและวัฒนธรรมของต้นไม้ รวมถึงวิธีเก็บเมล็ด พรวนดิน และการใช้ต้นไม้ให้ได้ประโยชน์สูงสุดและมากที่สุดด้วย
Evelyn ได้พึ่งพาภูมิปัญญาของปราชญ์โบราณชื่อ Pliny ผู้อาวุโส ในการเขียนหนังสือ Sylva โดยได้ผสมผสานภูมิปัญญานั้นกับความรู้วิทยาศาสตร์สมัยใหม่ เพื่อบอกคุณค่าด้านเภสัชวิทยาของต้นไม้ ในการลดอาการเจ็บปวดฟัน และวิธีรักษากามโรค
หนังสือของ Evelyn ได้กระตุ้นให้บรรดาเจ้าของที่ดินทั่วอังกฤษหันมาสนใจเรื่องการปลูกต้นไม้ เพื่อนำไม้ที่ได้มาใช้ในการสร้างเรือ แต่ในเวลาต่อมาไม้ก็เข้ามามีบทบาทในการส่งเสริมอุตสาหกรรมอื่นๆ ของอังกฤษด้วย เช่น ใช้ทำอุโมงค์ แม้ Evelyn จะพยายามส่งเสริมให้มีการอนุรักษ์ป่าสักปานใด แต่รัฐบาลอังกฤษก็ไม่สนใจ จนเวลาผ่านไปถึงกลางคริสต์ศตวรรษที่ 18 รัฐสภาอังกฤษ จึงได้ออกกฎหมายให้มีการอนุรักษ์พิทักษ์ป่า แต่ป่าก็ยังถูกตัดไปเรื่อยๆ จนถึงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 20 อังกฤษมีป่าเหลือเพียง 5% ข้อมูลที่น่ากลัวนี้มีผลทำให้อังกฤษต้องออกกฎหมายจัดตั้งองค์กรพิทักษ์ป่าขึ้นในปี 1919 เพื่อทำหน้าที่ประสานความร่วมมือในการสร้างป่าและอนุรักษ์ป่าไม้ของชาติ
ตามปกติ Evelyn เป็นคนชอบเขียนหนังสือ และสามารถเขียนได้หลากหลายเนื้อหา เช่น การเมือง ศิลปะ การทำสวน สถาปัตยกรรม และเทววิทยา เป็นต้น นอกจากนี้ก็เป็นคนชอบอ่านหนังสือ เมื่อเสียชีวิตห้องสมุดส่วนตัวของ Evelyn มีหนังสือ 3,859 เล่ม และเอกสารขนาดเล็กๆ อีก 822 เล่ม
ในปี 1694 Evelyn วัย 74 ปี ได้เดินทางกลับไปพำนักที่บ้านเกิดที่เมือง Wolton ใน Surrey เพราะพี่ชาย George ไม่มีบุตรที่จะสืบทอดมรดกส่วนที่เป็นคฤหาสน์ ดังนั้นเมื่อพี่ชายเสียชีวิต ในอีก 5 ปีต่อมา Evelyn ก็ได้เป็นเจ้าของคฤหาสถ์ของตระกูลอย่างเต็มภาคภูมิ ส่วนที่ Sayes Court นั้น Evelyn ได้จัดให้คนอื่นมาเช่า โดยมีผู้เช่าคนหนึ่งคือ สมเด็จพระเจ้าซาร์ Peter มหาราชแห่งรัสเซีย ซึ่งได้เสด็จมาประทับเป็นเวลา 3 เดือน แต่พระองค์ทรงไม่สันทัด และสนใจดูแลสวนนัก ดังนั้นสวนจึงตกอยู่ในสภาพที่ทรุดโทรมมาก
Evelyn เสียชีวิตเมื่อวันที่ 27 กุมภาพันธ์ ค.ศ.1706 ที่ London สิริอายุ 86 ปี
ทุกวันนี้โลกรู้จัก Evelyn ว่าเป็นผู้อนุรักษ์ป่าในยุคแรกๆ เป็นคนมีทัศนวิสัยที่กว้างไกล และมีอุดมการณ์สูง การที่ผลงานของ Evelyn ยังปรากฏให้โลกเห็น เพราะเขาคือผู้ที่ทำให้คนทั้งโลกเข้าใจ และชื่นชมในความสำคัญของป่า ที่จะต่อสู้กับภัยโลกร้อน Sylva ได้ให้ความรู้เรื่องวัฎจักรคาร์บอน และความหลากหลายทางชีวภาพในป่า ซึ่งทำให้มนุษย์สามารถดำรงชีวิตได้อย่างมีคุณภาพ รวมถึงให้นักวิทยาศาสตร์ตระหนักในความสำคัญของป่าไม้ซึ่งให้ cellulose ที่ถ้าอยู่ในรูปของผลึกนาโน จะมีความแข็งยิ่งกว่าเหล็กกล้า และยังสามารถใช้แทนพลาสติกในการทำเกราะป้องกันกระสุนได้ และประดิษฐ์ตัวจรวด ทั้งหลายนี้เป็นเรื่องของผลพลอยได้ที่เกิดจากความคิดของ Evelyn ซึ่งได้คิดเลี้ยงต้นไม้ เมื่อ 350 ปีก่อน นั่นคือความฝันของ Evelyn ในคริสต์ศตวรรษที่ 17 กำลังจะเป็นจริงในตอนต้นคริสต์ศตวรรษที่ 21
อ่านเพิ่มเติมจาก The New Sylva โดย Sarah Simblet จัดพิมพ์โดย Bloomsbury ในปี 2014
เกี่ยวกับผู้เขียน
สุทัศน์ ยกส้าน
ประวัติการทำงาน-ราชบัณฑิต สำนักวิทยาศาสตร์ สาขาฟิสิกส์และดาราศาสตร์ และ ศาสตราจารย์ ระดับ 11 ภาควิชาฟิสิกส์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ, นักวิทยาศาสตร์ดีเด่นและนักวิจัยดีเด่นแห่งชาติ สาขากายภาพและคณิตศาสตร์ ประวัติการศึกษา-ปริญญาตรีและโทจากมหาวิทยาลัยลอนดอน, ปริญญาเอกจากมหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนีย
อ่านบทความ สุทัศน์ ยกส้าน ได้ทุกวันศุกร์
*******************************
