ในการศึกษาประวัติชีวิตของ Lyell นักประวัติศาสตร์บางคนมีความเห็นว่า Lyell เป็นลูกคนรวยที่ประสบความสำเร็จด้านธรณีวิทยา โดยการนั่งเก้าอี้ คือ เขาแทบไม่ออกไปสำรวจภาคสนามเลย สำหรับประเด็นนั่งทำงานแต่ในห้องนั้นเราไม่ถือว่า เป็นข้อเสีย เพราะ Lyell นั่งแล้วมีผลงาน
และเมื่อเรามองย้อนไปถึงยุคที่ Lyell ทำงาน เราก็จะเห็นว่าในสมัยนั้น สถาบันศาสนาเข้มงวดมาก และผู้คนมักคิดว่าความรู้ต่าง ๆ ถูกเขียนบันทึกไว้ในคัมภีร์ไบเบิลหมดแล้ว เช่น ว่า พระเจ้าสร้างโลกเอกภพ และสิ่งมีชีวิตทุกชนิด ฯลฯ ด้วยเหตุนี้นักธรณีวิทยาที่ไม่ต้องการศัตรู จึงสอนวิชาศาสนา และวิชาธรณีวิทยาตามที่เขียนไว้ในไบเบิลเช่นว่า ภูเขาสามารถอุบัติได้ในวันเดียว และเหตุการณ์น้ำท่วมจะทำลายความไม่สมดุลของสิ่งมีชีวิตบนโลก ฯลฯ
แต่เมื่อถึงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 18 นักชีววิทยาได้เริ่มเห็นซากฟอสซิลในชั้นหินต่างๆ มากขึ้นๆ และได้เห็นชัดว่า ซากเหล่านั้นเป็นของสัตว์ที่ได้สูญพันธุ์ไปนานแล้ว หลายคนจึงคิดว่า โลกในแต่ละยุคที่ผ่านมามีสัตว์ที่ไม่เหมือนกัน บางชนิดไม่เคยมีมาก่อน และบางชนิดได้สาบสูญไป ซึ่งขัดแย้งกับคำสอนในไบเบิลที่ว่า ไม่มีสัตว์อะไรที่สูญพันธุ์
James Hutton เป็นนักธรณีวิทยาผู้ซึ่งเสียชีวิตไปก่อนที่ Lyell จะเกิด 15 ปี ได้เคยเขียนชี้แจงว่า สิ่งต่างๆ ที่ทำให้ผิวโลกเปลี่ยนแปลงเป็นภูเขา แม่น้ำ หรือหุบเหวนั้น ไม่ได้สาบสูญไปไหน แต่ยังอยู่บนโลก และจะทำให้ผิวโลกเปลี่ยนแปลงไปอย่างหาที่สิ้นสุดไม่ได้ แต่ความคิดนี้ของ Hutton ไม่มีใครสนใจ หลายคนกลับรุมประณามว่า Hutton เป็นคนนอกรีต
Lyell ซึ่งได้สร้างผลงานหลัง James Hutton 50 ปี โดยมีข้อมูลมากกว่าผลงานของ Hutton รวมถึงมีลีลาการเล่าและเขียนที่น่าเชื่อถือมากกว่า Hutton เองก็ได้กล่าวยืนยันว่า พลังแรงที่เปลี่ยนแปลงโลกยังมีอยู่ และมนุษย์สามารถศึกษาพลังแรงเหล่านี้ได้ด้วยกระบวนการวิทยาศาสตร์ เมื่อความคิดของ Lyell เป็นที่ยอมรับ เขาก็เป็นนักวิทยาศาสตร์คนสำคัญคนหนึ่งของอังกฤษ ผู้ที่รู้วิชานิเวศวิทยาดี แต่ไม่รู้ว่าระบบนิเวศต่างๆ มีอิทธิพลต่อสิ่งมีชีวิตเพียงใด
ดังนั้น เมื่อ Darwin เขียน Origin of Species ในปี 2402 Lyell ที่ไม่เห็นด้วยกับ Darwin ในตอนแรกโดยได้พยายามหาฟอสซิลของสัตว์ทุกชนิดในหินมาขัดแย้ง แต่เมื่อเห็นฟอสซิลเขาจึงรู้ว่าสิ่งมีชีวิตมีการวิวัฒนาการจริง จากนั้น Lyell ก็ได้ยอมรับทฤษฎีวิวัฒนาการของ Darwin และได้เขียนการยอมรับนี้ในหนังสือ Principles of Geology ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 10 เมื่อเขาประจักษ์ว่า Darwin ได้ใช้หลักของ Lyell เองที่ว่า ดินฟ้าอากาศที่เปลี่ยนแปลงจะสามารถทำให้สัตว์บางชนิดสูญพันธุ์ได้ นั่นคือ กระบวนการคัดเลือกโดยธรรมชาติ (Natural Selection) เป็นสาเหตุที่ทำให้สิ่งมีชีวิตมีวิวัฒนาการ
ในหนังสือ Principles of Geology นั้น Lyell ยังได้แสดงให้เห็นว่า การทำลายสปีชีส์ของสิ่งมีชีวิตเป็นกระบวนการที่เกิดขึ้นอย่างสม่ำเสมอ สิ่งมีชีวิตใดที่อุบัติแล้วจะต้องปรับตัวให้เหมาะสมกับสิ่งแวดล้อม และจะไม่ยินยอมให้สิ่งมีชีวิตอื่นเข้ามารุกรานพื้นที่ของมัน แต่ Lyell มิเข้าใจว่า เมื่อสภาพภูมิศาสตร์เปลี่ยนแปลง สิ่งมีชีวิตรูปแบบใหม่จะเกิดขึ้นได้อย่างไร
ดังนั้น ในภาพรวม ความเห็นเรื่องประวัติความเป็นมาของสิ่งมีชีวิตในทัศนะของ Lyell มิได้ผิดเต็มประตู เพียงแต่ไม่สมบูรณ์ และ Lyell เองก็ตระหนักในความบกพร่องนี้ เพราะเขารู้ดีว่า ปัญหานี้ซับซ้อนมาก แต่ Lyell ก็ได้สรุปว่า สิ่งมีชีวิตทุกสปีชีส์ ใช่ว่าจะอยู่ค้ำโลก แต่จะสูญพันธุ์ไปบ้าง และปรับตัวบ้างเมื่อสิ่งแวดล้อมเปลี่ยน ส่วนจะมากหรือน้อยเพียงใดก็ขึ้นกับสปีชีส์นั้นๆ
ความคิดของ Lyell เช่นนี้มีอิทธิพลต่อ Charles Darwin และ Alfred Russel Wallace ทั้งๆ ที่ Lyell เป็นนักกฎหมาย แต่เขาก็ใช้ตรรกะและหลักฐานในการสร้างความคิดใหม่ ๆ ทางวิทยาศาสตร์ Lyell ได้เน้นเรื่องการสร้างความรู้โดยอาศัยการสังเคราะห์ความจริงต่างๆ ให้สามารถใช้ได้ในกรณีทั่วไป ทั้ง Darwin และ Lyell ไม่ชอบสนใจเรื่องเล็กๆ แต่ชอบคิดเรื่องใหญ่ๆ โดยพยายามรวบรวมหลักฐานมากมายมาพิสูจน์ยืนยัน Lyell ได้เคยเตือน Darwin ว่าไม่ควรถกเถียงเรื่องหยุมหยิม เพราะจะทำให้เสียเวลาและความรู้สึก และทุกครั้งที่ Darwin มาหา Lyell จะแนะนำและให้ข้อคิด เช่นเมื่อ Darwin ตระหนกตกใจที่เห็นรายงานการพบทฤษฎีวิวัฒนาการของ Wallace ซึ่ง Lyell กับ Hooker ก็หาทางออกให้ โดยการให้เสนอบทความทางวิชาการของคนทั้งสองพร้อมกัน
ดังนั้น Darwin กับ Wallace จึงเปรียบเสมือนศิษย์ของ Lyell ผู้ได้ใช้ตำรา Principles of Geology ในการชี้นำความคิดของคนทั้งสอง
เมื่อภรรยาของ Lyell ตายในปี 2418 Lyell รู้สึกเหมือนได้สูญเสียเพื่อนที่ดีที่สุด เขามีชีวิตอยู่ต่อจากนั้นอีก 2 ปี และก่อนตายเพียงเล็กน้อย Lyell ได้เขียนจดหมายถึง Ernst Haeckel ทำนองน้อยใจว่า นักชีววิทยาส่วนมาก จำความรู้ที่ปรากฏในช่วงเวลาระหว่าง Lamarck กับ Darwin ไม่ได้เลย ซึ่งก็จริง แต่ทุกวันนี้นักประวัติศาสตร์ได้ยอมรับแล้วว่า Lyell คือ บุคคลหนึ่งที่ได้ทำให้ Darwin เป็นนักวิทยาศาสตร์ผู้ยิ่งใหญ่ และในส่วนของ Darwin เอง เขาก็เคยกล่าวถึง Lyell ว่า ความยิ่งใหญ่ของตำรา Principles of Geology คือการอ่านหนังสือเล่มนี้ได้ทำให้ความนึกคิดของผู้อ่านเปลี่ยน และแม้คนคนนั้นจะเข้าใจสิ่งต่างๆ ที่ Lyell ไม่เคยรู้ แต่เขาก็เข้าใจได้โดยอาศัยความคิดบางส่วนของ Lyell นั่นเอง
สุทัศน์ ยกส้าน เมธีวิจัยอาวุโส สกว.
