พญาสัตบรรณ ไม้มงคลมากสรรพคุณ

โดย...ภญ.สุภาภรณ์ ปิติภรณ์ หัวหน้ากลุ่มงานเภสัชกรรม รพ.จ้าพระยาอภัยภูบศร

พญาสัตบรรณ หรือ ตีนเป็ด, นอพะโดะ, ยางขาว, ปูแล, ปูลา, โนะ มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Alstonia scholaris (L.) R.Br. อยู่ชื่อวงศ์ APOCYNACEAE เป็นไม้ยืนต้น สูง 20 - 30 เมตร เรือนยอดเป็นชั้น ๆ ใบออกจากแกนเดียวกัน เป็นวงคล้ายนิ้วมือ โคนใบรูปลิ่ม ปลายแหลม เส้นแขนงใบเด่นชัด ดอกออกเป็นช่อสีขาว หรือเขียวอมเหลือง ผลออกเป็นฝักยาว ขยายพันธุ์โดยเมล็ดหรือกิ่งตอน

พญาสัตบรรณ หรือคนส่วนใหญ่เรียกว่า ต้นตีนเป็ด เริ่มออกดอกตั้งแต่ต้นฤดูหนาวประมาณเดือนตุลาคม - มกราคม ถ้าออกดอกน้อยจะมีกลิ่นหอม แต่ถ้าออกดอกมากและดอกบานสะพรั่งเต็มที่จะมีกลิ่นฉุนจัดจนแสบจมูก รู้สึกวิงเวียนศีรษะ ท้องเดิน โดยเฉพาะช่วงเวลากลางคืน ดอกจะส่งกลิ่นฉุนออกมามากเป็นพิเศษ มีวิธีแก้ไขโดยใช้วิธีการตัดแต่งกิ่ง เพื่อให้แตกกิ่งใบใหม่ พญาสัตบรรณก็จะออกดอกได้น้อย หรือออกดอกไม่ทันตามช่วงฤดูกาลปกติ นอกจากนี้ หากมีการตัดแต่งกิ่งเป็นประจำทุกปี ต้นพญาสัตบรรณก็จะสวยงาม ดูแลง่าย ไม่สูงเทอะทะ และไม่ส่งกลิ่นเหม็นฉุนรบกวนอีกต่อไป

ชาวปกาเกอะญอ ถือว่า ต้นโนะ หรือพญาสัตบรรณ เป็นต้นไม้สูงศักดิ์ ที่ทุกบ้านควรปลูกไว้เป็นมงคล สามารถใช้เป็นยาบำรุงร่างกาย และรักษาโรคได้หลายโรค เช่น แก้บิด แก้ไข้มาลาเรีย แก้ไข้ รักษามะเร็ง แก้ปวด แก้อักเสบ แก้หอบหืด หลอดลมอักเสบ แก้ไอ รักษาเบาหวาน ขับน้ำนม รักษาแผล แมลงสัตว์กัดต่อย พ่อหมอยาไทยใหญ่ ทั้งในประเทศไทย รัฐฉาน และรัฐใต้คง ล้วนคุ้นเคยและมีการใช้พญาสัตบรรณในสรรพคุณเดียวกัน และยังเหมือนกับในตำราอายุรเวทอินเดียอีกด้วย

ต้นตีนเป็ดมีชื่อในภาษามลายูว่า “ปูลา” พ่อหมอที่นั่นบอกว่า มีสรรพคุณบำรุงน้ำนมให้ผู้หญิงหลังคลอด โดยชาวบ้านจะนำใบปูลา หรือตีนเป็ด หนึ่งกำมือแล้วตัดหัวตัดท้าย มาตำคั้นน้ำให้ผู้หญิงใกล้คลอดดื่ม ช่วยให้คลอดง่ายขึ้นและเพิ่มน้ำนม บางตำรับนำมาผสมกับสมุนไพรบำรุงน้ำนมตัวอื่น ๆ หรือนำใบตำผสมกับจมูกข้าวและขมิ้น คั้นน้ำดื่มบำรุงน้ำนมในผู้หญิงหลังคลอด นอกจากนี้หมอยาในพื้นที่จังหวัดยะลา ยังมีการนำใบและยางของต้นตีนเป็ดมาใช้รักษาโรคผิวหนัง

พญาสัตบรรณ เป็นพืชสมุนไพรที่เก่าแก่ในอินเดีย และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น ไทย มาเลเซีย อินโดนีเซีย ในประเทศเหล่านี้ มีการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับพญาสัตบรรณที่สนับสนุนการใช้ของหมอยาพื้นบ้าน เช่น มีฤทธิ์ต้านเชื้อมาลาเรีย ต้านเชื้อบิด เพิ่มภูมิคุ้มกัน เสริมการฆ่าเซลล์มะเร็งของยา Cyclophosphamide ต้านมะเร็ง ต้านเนื้องอก ต้านการอักเสบ ต้านอนุมูลอิสระ แก้ไอ ลดน้ำตาลในเลือด ลดความดันโลหิต เป็นต้น

ตำรับยา

ยาบำรุงร่างกาย ใช้แก่นพญาสัตบรรณต้มรับประทาน

ยาแก้ผอมแห้ง คนที่ผอมแห้งให้นำเปลือกรากต้มอาบ

ยาแก้ปวดเมื่อย ปวดหลัง ปวดเมื่อยในหญิงหลังคลอด ใช้เปลือกต้นพญาสัตบรรณต้ม หรือแช่น้ำรวมกับพริกไทยและกระเทียม รับประทาน

ยาแก้หอบ ไอ เหนื่อย ปอดไม่แข็งแรง ใช้เปลือกกระทุ่มบก เปลือกพญาสัตบรรณต้มรับประทาน

ยาแก้ปวดหัว ใช้รากพญาสัตบรรณต้มรับประทาน

ยาขับปัสสาวะ ใช้ย่านลิเภาทั้งห้า เปลือกต้นพญาสัตบรรณ ใบบัวบก ต้มรับประทาน

ยาแก้ไอ ใช้ใบพญาสัตบรรณตากแห้งทำผง พริกไทยตำผง ผสมน้ำผึ้งทำลูกกลอน กินแก้ไอ หอบหืด

ยาแก้ช้ำใน ให้รับประทานยางหรือใช้เปลือกต้มรับประทาน

ยาแก้แมลงสัตว์กัดต่อย ให้ใช้ยางทา

ติดตาม Facebook Fanpage ของ “Quality of Life” ได้ที่