รู้จัก "ปราสาทตาควาย" ศาสนสถานโบราณกับข้อพิพาทชายแดนที่กำลังร้อนระอุ

ปราสาทตาควาย โบราณสถานขอมเก่าแก่ในจังหวัดสุรินทร์ ไม่ได้เป็นเพียงแค่ศาสนสถานที่งดงามเท่านั้น แต่ยังกลายเป็นประเด็นร้อนระอุขึ้นมาอีกครั้ง เมื่อกัมพูชายื่นเรื่องต่อศาลโลกให้ตัดสินข้อพิพาทชายแดน 4 จุด ซึ่งรวมถึงปราสาทแห่งนี้ด้วย จนนำไปสู่การลดระดับความสัมพันธ์ทางการทูตและการปะทะบริเวณชายแดน มาทำความเข้าใจถึงความสำคัญของปราสาทแห่งนี้ในฐานะมรดกทางวัฒนธรรม และชนวนความขัดแย้งทางการเมือง

จากกรณีนักข่าวชาวกัมพูชาโพสต์ภาพผ่านเฟซบุ๊กพร้อมข้อความว่า ปราสาทตาควาย 30 ก.ค. 68 ในทำนองว่าเขมรยึดปราสาทตาควายได้แล้วนั้น พล.ต.วินธัย สุวารี โฆษกกองทัพบก ได้เปิดแถลงข่าว เมื่อเวลาประมาณ 11.45 น. วันนี้ (31 ก.ค.) ว่า สำหรับพื้นที่การปฏิบัติการทางทหารทั้งหมดมีเพียงปราสาทตาควายที่เดียวที่มีข้อจำกัด หากจะพูดถึงการควบคุมพื้นที่เราสามารถควบคุมได้ตามแผน ตามเป้าหมายทางการทหารที่ได้วางไว้ แต่ไม่สามารถยึดปราสาทตาควายได้ 100% ชี้ไม่ใช่ตัวชี้วัดแพ้ชนะ แต่ได้พื้นที่มากกว่าก่อนปะทะ ยอมรับยึดเนิน 350 จุดสูงข่มไม่ได้ เจอสนามทุ่นระเบิด BM-21 จ่อยิงหากเคลื่อนกำลังไปตัวปราสาท เผยในส่วนของโฆษก ทบ.ไม่ได้รับการประสานจากรัฐบาลก่อนเจรจาหยุดยิงถึงสถานการณ์หน้างาน ด้านกองทัพภาคที่ 2 แจงทั้งสองฝ่ายวางกำลังคนละด้านห่างกัน 50 เมตร

สำหรับ “ปราสาทตาควาย” ถือเป็นโบราณสถานเดี่ยว ตั้งอยู่ใกล้ชายแดนไทย-กัมพูชา ในเขตบ้านไทยนิยมพัฒนา หมู่ 17 ตำบลบักได อำเภอพนมดงรัก จังหวัดสุรินทร์ ตั้งทางด้านทิศตะวันออกห่างจากปราสาทตาเมือนธมเพียง 12 กิโลเมตร ถูกสร้างด้วยหินทรายและศิลาแลง ลักษณะผังเป็นรูปกากบาท หันหน้าไปทางทิศตะวันออก มีองค์ปรางค์หลักมีหลังคาซ้อน 5 ชั้น ฐานก่อด้วยศิลาแลง ส่วนตัวปรางค์เป็นหินทราย มีมุขยื่นออกทั้ง 4 ด้าน โดยด้านทิศตะวันออกยาวที่สุด

ภายในห้องครรภคฤหะ ซึ่งเป็นห้องกลางของปราสาท ยังพบแท่งหินธรรมชาติที่เชื่อว่าเป็น “สวยัมภูลึงค์” หรือศิวลึงค์ตามคติความเชื่อพราหมณ์ จึงคาดว่าปราสาทแห่งนี้อาจถูกสร้างขึ้นเพื่อใช้เป็นศาสนสถานบูชาพระศิวะในศาสนาฮินดู จากการศึกษาของนักโบราณคดี คาดว่าปราสาทตาควายสร้างขึ้นในช่วงพุทธศตวรรษที่ 16-18 หรือราว 800-900 ปีก่อน ตรงกับช่วงปลายสมัยนครวัดถึงต้นสมัยบายน ในยุครุ่งเรืองของอาณาจักรขอม ภายใต้รัชสมัยของพระเจ้าสุริยวรมันที่ 2 ถึงพระเจ้าชัยวรมันที่ 7

อย่างไรก็ตาม แม้จะไม่มีจารึกหรือรูปสลักประดับที่ช่วยระบุอายุแน่ชัด แต่ปราสาทแห่งนี้ก็ถือเป็นหลักฐานสำคัญของความเชื่อ ความศรัทธา และความเชื่อมโยงทางวัฒนธรรมของผู้คนในภูมิภาคนี้ที่ไม่แบ่งแยกพรมแดน

ทั้งนี้ ปราสาทตาควายกลับมาได้รับความสนใจอีกครั้งจากกรณีที่รัฐบาลกัมพูชา ประกาศยื่นคำร้องต่อศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ (ICJ) เพื่อให้ตัดสินข้อพิพาทเกี่ยวกับพื้นที่ชายแดน 4 จุดกับประเทศไทย ได้แก่ ปราสาทตาเมือนธม, ปราสาทตาเมือนโต๊ด, สามเหลี่ยมมรกต (ช่องบก) และปราสาทตาควาย ซึ่งเกิดขึ้นในวันที่ 15 มิถุนายน หรือครบรอบ 63 ปีที่ศาลโลกตัดสินให้ปราสาทพระวิหารเป็นของกัมพูชา โดยกัมพูชาตัดสินใจยื่นครั้งนี้เพื่อหาข้อยุติในแนวทางสันติภาพและตามหลักกฎหมายระหว่างประเทศ

และด้วยเหตุนี้เอง ทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างสองประเทศสั่นคลอนเรื่อยมา กระทั่งล่าสุดทั้งไทยและกัมพูชาประกาศลดระดับความสัมพันธ์ทางการทูตต่อกัน และเกิดเหตุปะทะบริเวณชายแดน จ.สุรินทร์