คลายสงสัย! อ.เจษฎ์ เฉลยคลิปมดเดินเป็นวงกลม แค่พฤติกรรมแปลกๆ เท่านั้น ไม่เกี่ยวเภทภัยอันตราย

หลังมีการโพสต์คลิปวิดีโอ ฝูงมดเดินกันเป็นวงกลมซึ่งมีลักษณะคล้ายกับพายุ จนเกิดที่วิจารณ์ว่าอาจจะมีเหตุเภทภัยอันตรายเกิดขึ้นหรือไม่ ทั้งนี้ อ.เจษฎา เด่นดวงบริพันธ์ ได้ออกมาอธิบายว่า ปรากฏการณ์ดังกล่าว เป็นเพียงนพฤติกรรมแปลกๆ อย่างนึงของมดบางชนิดเท่านั้น ไม่เกี่ยวว่าเป็นสัญญาณภัยธรรมชาติแต่อย่างใด

เมื่อวันที่ 16 พ.ย. ผู้ใช้เฟซบุ๊ก “Nattakit Sookka” ได้โพสต์คลิปวิดีโอความยาวเพียง 10 วินาที เผยให้เห็นฝูงมดที่เดินขบวนกันเป็นวงกลม ทั้งนี้ รศ.ดร.เจษฎา เด่นดวงบริพันธ์ อาจารย์ประจำภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้เข้ามาคอมเมนต์ใต้โพสต์ของผู้โพสต์ถึงปรากฎการณ์ดังกล่าวว่า “เรียกว่า ant mill ครับ เกิดจากการที่มดบางสปีชีส์นั้น พวกมดทหารมันตาบอดแล้ว ใช้วิธีตามกลิ่นตัวที่อยู่ข้างหน้า แล้วตัวที่เป็นตัวนำ บังเอิญเดินตัดแนวของกลิ่นเดิมทำให้ขบวนของมดเป๋ออกไปจนกลายเป็นวงกลม ซึ่งมันจะเดินไปอย่างนี้จนกระทั่งเหนื่อยแล้วตายกันไปทั้งหมดเอง”

อย่างไรก็ตาม อ.เจษฎา ได้เข้ามาโพสต์ข้อความอธิบายถึงปรากฎการณ์ดังกล่าวในเพจ “อ๋อ มันเป็นอย่างนี้นี่เอง by อาจารย์เจษฎ์” ถึงปรากฏการณ์ดังกล่าวว่า

“ทำไมมดถึงเดินเป็นวงกลม ไปเรื่อยๆ จนมันตาย เป็นสัญญาณบอกเหตุเภทภัยอะไร หรือเกี่ยวกับพยากรณ์อากาศ แต่ว่าเป็นพฤติกรรมแปลกๆ อย่างนึงของมดบางชนิด ที่เรียกว่า ant mill (แปลประมาณว่า มดเดินโม่แป้ง) ant mill เป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติที่มีกลุ่มของมดทหารซึ่งตาบอด แล้วเดินแยกมาจากขบวนมดกลุ่มหลัก เนื่องจากหลงจากเส้นทางของเฟอโรโมน เลยเดินตามๆ กัน เกิดเป็นรูปวงกลมหมุนวนไปเรื่อยๆ จนเรียกว่าเป็น “เกลียวแห่งความตาย death spiral” เพราะสุดท้ายพวกมันจะตายด้วยความเหน็ดเหนื่อยและหิวโหย !! ตัวอย่างของปรากฏการณ์ ant mill นี้ เกิดกับมดสปีชีส์ Labidus praedator ที่พวกวรรณะ “มดทหาร” จะตาบอดโดยสมบูรณ์ ทำให้มันต้องใช้วิธีเดินตามเส้นทาง ด้วยการดมกลิ่นฟีโรโมนที่ตัวที่อยู่ข้างหน้าสร้างไว้ ขณะที่ตัวมันเองก็ปล่อยสารเคมีออกมาตามเส้นทางเดินของมันเองเช่นกัน ซึ่งระบบนี้จะทำงานได้เรียบร้อยดีถ้าทุกๆ ตัวเดินตรงไปข้างหน้าทิศทางเดียว

แต่ถ้าเกิดมดที่เป็นผู้นำบังเอิญเดินผิดพลาด เกิดเดินเบี้ยวจากเส้นทาง (ซึ่งจริงๆ แล้ว แม้แต่มนุษย์เอง จะให้เดินตรงเป็นเส้นตรงเป๊ะตลอดเวลา ก็ไม่ใช่เรื่องง่ายถ้าต้องหลับตา) มดที่ตามมาก็จะเดินเบี้ยวไปด้วย ยิ่งถ้ามดตัวที่เป็นผู้นำ บังเอิญเดินตัดกับเส้นทางเดินเก่า ก็จะทำให้กลายเป็นวงเกิดขึ้น และมดทุกตัวก็เดินติดอยู่ในวงกลมนั้นอย่างไม่มีที่สิ้นสุด พฤติกรรมนี้ถูกบันทึกไว้ในปี ค.ศ. 1944 โดย Theodore C. Schneirla แห่งพิพิธภัณฑ์ธรรมชาติวิทยาอเมริกา (the American Museum of Natural History) ที่เห็นว่ามดมีพฤติกรรมประหลาด เดินเป็นวงกลมไม่มีที่สิ้นสุด .. แต่ ant mill นั้นถูกบันทึกไว้ครั้งแรกโดย William Beebe ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1921 แล้ว และระบุว่า เขาได้เห็นวงมดเดินนี้ ที่มีเส้นรอบวงยาวถึง 370 เมตร และมดแต่ละตัวต้องใช้เวลาถึง 2 ชั่วโมงครึ่งถึงจะเดินครบวง

เคยมีการทดลองในห้องแลปหลายครั้งเพื่อพิสูจน์ว่าพฤติกรรมเช่นนี้เกิดขึ้นได้จริง .. และมีคลิปใน YouTube ที่ใช้คอมพิวเตอร์สร้างแบบจำลอง simulation ขึ้นมา ว่ามันเกิดขึ้นได้อย่างไร (ดู https://youtu.be/pAAIbxF0uP0) หลักๆ คือ ความผิดพลาดโดยบังเอิญของมดที่เป็นผู้นำขบวน ที่บางทีมันก็เดินซ้อนกลับไปอยู่ด้านหลังของมดที่เป็นลูกขบวนโดยไม่ตั้งใจ แล้วจังหวะที่มันเปลี่ยนทิศทางนั้นเอง ที่ทำให้ขบวนกลายเป็น "วงกลมแห่งความตาย" ขึ้น แม้ว่าสุดท้ายจะนำไปสู่ความตายของมดเหล่านั้น แต่อย่างไรก็ตาม ปรากฏการณ์ที่เห็นนี้เกิดขึ้นกับแค่กับมดจำนวนไม่มากนักของแต่ละรัง หรือเรียกได้ว่าแทบไม่มีผลกระทบต่อรังมดนั้นเลย เราจึงไม่ได้เห็นผลของวิวัฒนาการใดๆ ที่จะมาช่วยแก้ไขให้มดกลับมาสู่เส้นทางเดินแบบปกติ”