กาญจนบุรี - เผยดัชนีชี้คุณภาพของระบบนิเวศ เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระ กับโครงการก่อสร้างอุโมงค์ผันน้ำช่วยพื้นที่ภัยแล้ง จ.กาญจนบุรี พบสัตว์ป่าเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ที่สำคัญระดับโลก
จากภาพการกระจายชนิดพันธุ์สัตว์ป่าที่สำคัญที่ในพื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระ จ.กาญจนบุรี โดยเฉพาะเส้นทางหากินของเสือโคร่งในลักษณะทิศเหนือของพื้นที่ลงมาอาศัยประจำบริเวณตอนกลางของพื้นที่ ซึ่งมีการพบเจอรอยตีนได้บ่อยครั้งจากเจ้าหน้าที่ประจำหน่วยพิทักษ์ป่าสลักพระ และการเก็บภาพได้จากกล้องดักถ่ายภาพสัตว์ป่า (camera trap) สามารถกำหนดได้ว่าเส้นทางดังกล่าวเป็นพื้นที่หากินของเสือโคร่ง เนื่องจากพื้นที่อยู่โซนด้านในมีความปลอดภัยจากภัยคุกคาม อีกทั้งปริมาณชนิดเหยื่อและความอุดมสมบูรณ์ของประชากรเหยื่อ เมื่อประเมินผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นสัตว์ป่าที่เป็นดัชนีชี้คุณภาพของระบบนิเวศ ดังนี้
แนวทางเลือกการดำเนินโครงการตัดผ่านพื้นที่หากินของเสือโคร่ง แนวทางเลือกที่ 1 มีพื้นที่การดำเนินโครงการอยู่ใกล้พื้นที่อาศัยประจำและหากินของสัตว์เสือโคร่ง และสัตว์ป่าหลายชนิด โดยเฉพาะอย่างยิ่งช้างป่า ซึ่งประชากรฝูงช้างป่าอาศัยอยู่บริเวณทุ่งสลักพระ ตลอดจนสัตว์ป่าชนิดอื่นๆ ได้แก่ กระทิง วัวแดง เก้ง กวาง เลียงผา นกยูง เป็นต้น
ส่วนแนวทางเลือกที่ 5 มีพื้นที่การดำเนินโครงการกีดขวางเส้นทางเชื่อมต่อการเดินผ่านของเสือโคร่งจากด้านบนของพื้นที่เขต ซึ่งมีพื้นที่ป่าติดกับแนวเขตอุทยานแห่งชาติเฉลิมรัตนโกสินทร์ (ถ้ำธารลอด) เป็นแนวเส้นทางที่นักวิจัยมีความคิดเห็นว่า เป็นเส้นทางเคลื่อนย้ายถิ่นอาศัยของเสือโคร่งจากเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งมาสู่พื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระ
จากแนวทางเลือกที่ 1 และ 5 เมื่อเปรียบเทียบกับสภาพพื้นที่อาศัยของสัตว์ป่า เห็นได้ชัดเจนว่าอยู่ในพื้นที่ที่มีการกระจายของสัตว์ป่าเป็นดัชนีชี้คุณภาพของระบบนิเวศ จากชนิดพันธุ์ที่เห็นได้จากการเก็บข้อมูลการลาดตระเวนเชิงคุณภาพ ซึ่งหมายความว่า พื้นที่มีความอุดมสมบูรณ์ต่อการอยู่อาศัยของสัตว์ป่าชนิดอื่นๆ ด้วย ดังปรากฏในรายชื่อสัตว์ป่าที่มีการบันทึกข้อมูลจากกล้องดักถ่ายภาพสัตว์ป่า (camera trap) ทั้งสัตว์ป่าสงวน ได้แก่ เลียงผา เก้งหม้อ ละองละมั่ง และแมวลายหินอ่อน และสัตว์ป่าคุ้มครองหลายชนิด เช่น ช้างป่า วัวแดง กวางป่า เลียงผา กระทิง หมูป่า อีเก้ง ลิ่น นกยูง ชะนี เป็นต้น สัตว์ผู้ล่าที่สำคัญได้แก่ เสือโคร่ง เสือดาว เสือไฟ เสือลายเมฆ หมาจิ้งจอก และหมาใน ตลอดจนสัตว์เลื้อยคลาน และนกที่เป็นชนิดพันธุ์สัตว์ป่าคุ้มครองกว่า 190 ชนิด เป็นต้น
พื้นที่ด้านในของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระเป็นพื้นที่รองรับการฟื้นฟูประชากรสัตว์ป่าที่ใกล้สูญพันธุ์ที่สำคัญของประเทศ และมีการศึกษาวิจัยซึ่งอยู่ระหว่างการดำเนินโครงการ จากสภาพพื้นที่ป่าที่มีความอุดมสมบูรณ์เหมาะสมต่อการเป็นถิ่นที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่าโดยเฉพาะอย่างยิ่งทุ่งสลักพระ และทุ่งนามอญ ทำให้มีโครงการศึกษาวิจัยในการสำรวจ การฟื้นฟู การอพยพย้ายถิ่น และการปล่อยคืนประชากรสัตว์ป่าที่เสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ที่สำคัญระดับโลก และระดับประเทศ และเป็นโครงการที่อยู่ระหว่างการเก็บรวบรวมข้อมูล การรายงาน การวิเคราะห์ ทุกโครงการมีคุณค่าต่อการอนุรักษ์ความหลากหลายทางระบบนิเวศ ดังนั้น การดำเนินโครงการพัฒนาในพื้นที่ศึกษาวิจัยย่อมมีผลกระทบต่อผลการศึกษาด้านสัตว์ป่าที่มีการลงทุนทั้งด้านงบประมาณ บุคลากร เวลา และการได้มาซึ่งองค์ความรู้เพื่อนำไปบริหารจัดการพื้นที่อนุรักษ์ทั้งทางตรงและทางอ้อม ดังนี้
1.การผสมเทียมละมั่งหลอดแก้วตัวแรกของประเทศไทย ปัจจุบันพบว่าละองละมั่งมีการสืบพันธุ์และขยายประชากรเพิ่มขึ้น แต่ยังไม่อยู่ในขั้นตอนการสรุปผลถึงความคงอยู่ของประชากรละองละมั่งในป่าธรรมชาติได้ ต้องอาศัยระยะเวลาการศึกษาเรื่องการฟื้นฟูประชากรละองละมั่งในพื้นที่ดังกล่าวถึงการสืบพันธุ์และขยายพันธุ์ได้จนถึงรุ่นที่ 3-4 จากประชากรตั้งต้น เนื่องจากละองละมั่งเป็นสัตว์ที่อ่อนไหว ตกใจง่าย และช็อกตายได้ง่าย
2.โครงการปล่อยวัวแดงคืนสู่ธรรมชาติอย่างเป็นทางการครั้งแรกของโลก เป็นโครงการที่เกิดจากความร่วมมือของกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช คณะสัตวแพทยศาสตร์ คณะวนศาสตร์ ร่วมกับองค์การสวนสัตว์ในพระราชูปถัมภ์ ปล่อยวัวแดง เมื่อปี พ.ศ.2557 จนถึงปัจจุบันยังมีการดำเนินโครงการดังกล่าวอยู่ และมีการปล่อยคืนป่าธรรมชาติเพื่อเพิ่มประชากรและโอกาสในการฟื้นฟูประชากรในป่าธรรมชาติได้อย่างสมบูรณ์
3.โครงการสำรวจการฟื้นฟูของประชากรเสือโคร่งและเหยื่อในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระและอุทยานแห่งชาติโดยรอบ เป็นโครงการที่ดำเนินการโดยสมาคมสัตววิทยาแห่งลอนดอน (ZSL) ประเทศไทย เพื่อสำรวจและศึกษาการเลือกใช้พื้นที่และการเคลื่อนที่ของเสือโคร่ง
4.โครงการติดตามเสือดาวในพื้นที่ภาคตะวันตกและพื้นที่ภาคใต้ ประเทศไทย เป็นโครงการที่ดำเนินการโดยสมาคมสัตววิทยาแห่งลอนดอน (ZSL) ประเทศไทย ปัจจุบันมีข้อมูลว่า ประเทศไทยมีเสือดาวเหลือเพียง 5% ของพื้นที่อาศัยทั้งหมด (Rostro-Garcia et al. 2016) แต่ไม่มีการพบเสือดาวกระจายทั่วพื้นที่อนุรักษ์ของผืนป่าตะวันตก และพบการกระจายในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ทางใต้เพียงบางแห่ง แต่ยังไม่สามารถประเมินความหนาแน่นของประชากรได้ และจะกลายเป็นพื้นที่แรกในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ที่มีการดำเนินโครงการติดตามประชากรเสือดาวนำไปสู่การวิเคราะห์ข้อมูลเป็นพื้นที่ต้นแบบต่อการอนุรักษ์ประชากรเสือดาวที่สำคัญ
5.โครงการศึกษานิเวศวิทยาการกระจายและภัยคุกคามของลิ่นชวา (Manis javanica) ในพื้นที่กลุ่มป่าตะวันออกเฉียงใต้ของผืนป่าตะวันตก เป็นโครงการที่ดำเนินการโดยสมาคมสัตววิทยาแห่งลอนดอน (ZSL) ประเทศไทย จากสถานการณ์การถูกคุกคามลิ่นชวาในด้านต่างๆ ทั้งการล่าตัวลิ่น และการถูกทำลายถิ่นอาศัยไปเป็นพื้นที่เกษตร ส่งผลต่อการลดลงของประชากรลิ่นอย่างรวดเร็วและมีความเสี่ยงสูงต่อการสูญพันธุ์ ทั้งนี้ บริเวณที่ทำการสำรวจการปรากฏของลิ่นชวาอยู่ในพื้นที่ทุ่งสลักพระ
6.การรบกวนที่อยู่อาศัยด้านในของช้างป่าอาจนำมาซึ่งการย้ายถิ่นหากินออกมานอกพื้นที่อย่างถาวร ปัจจุบันเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระมีประชากรช้างป่า จำนวน 250-300 ตัว และฝูงช้างป่าส่วนใหญ่ยังอาศัยอยู่บริเวณพื้นที่ด้านในทุ่งสลักพระ จึงมีข้อสันนิษฐานว่าการออกนอกพื้นที่อาศัยมาหากินด้านนอกของช้างป่าบางตัว เป็นการเรียนรู้ในเชิงพฤติกรรมของช้างป่ามากกว่าการขาดแคลนแหล่งน้ำ แหล่งอาหาร หรือเกิดจากภัยคุกคามในพื้นที่อาศัยจนทำให้สัตว์ป่าที่มีการเรียนรู้สูงอย่างช้างป่าอพยพฝูงย้ายถิ่นอาศัย
และ 7.พื้นที่ดำเนินโครงการผันน้ำจากเขื่อนศรีนครินทร์เบื้องต้นทางเลือกที่ 2, 3 ดำเนินโครงการบริเวณพื้นที่ชายขอบเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระ การดำเนินโครงการในแนวทางเลือกที่ 2 ผ่านพื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระ 488 ไร่ และทางเลือกที่ 3 ผ่านพื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระ 366 ไร่ โดยเป็นพื้นที่ขอบป่ารอบนอกติดพื้นที่ชุมชน การใช้ประโยชน์ของสัตว์ป่าไม่สูงมาก ชนิดพรรณไม้มีค่าเป็นไปตามสภาพชนิดป่าแต่ละจุด หากมีการพิจารณาเลือกเส้นทางทั้ง 2 เส้นนี้ควรมีการศึกษาเพิ่มเติมถึงความคุ้มค่าของการดำเนินการและการฟื้นฟูพื้นที่กลับสู่สภาพป่าดังเดิมภายหลังโครงการเสร็จสิ้นต่อไป
