กินเจ เทศกาลอิ่มบุญ อิ่มการเรียนรู้

เมื่อไม่กี่วันนี้ แม่ชวนไปซื้ออาหารเจที่ซุปเปอร์มาร์เก็ตแห่งหนึ่ง ทำให้ฉุกคิดขึ้นมาว่าถึงช่วงเทศกาลกินเจอีกแล้ว วันเวลาช่างผ่านไปรวดเร็วจริง ๆ

ปีนี้เทศกาลถือศีลกินเจอยู่ระหว่างวันที่ 1-9 ตุลาคม 2559 สำหรับคนที่กินเจเป็นประจำทุกปี ก็จะเตรียมตัวกันเป็นปกติ รู้ว่าจะต้องไปซื้อของอะไร ที่ไหน อย่างไร และจะต้องปฏิบัติตัวเช่นไรก็มักจะทำตามวิถีปฏิบัติที่เคยทำมาเป็นประจำทุกปี

รวมไปถึงข้อปฏิบัติตัวง่าย ๆ โดยทั่วไปในช่วงเทศกาลกินเจ ที่เรารับรู้กันมาโดยตลอด ก็คือ

หนึ่ง - งดเว้นเนื้อสัตว์ หรือส่วนประกอบใด ๆ ที่มีเนื้อสัตว์ เช่น นม เนย หรือน้ำมันที่มาจากสัตว์ รวมไปถึงทำอันตรายต่อสัตว์

สอง - งดผักที่มีกลิ่นฉุน 5 ชนิด คือ กระเทียม หัวหอม หลักเกียว กุยช่าย ใบยาสูบ รวมทั้งเครื่องเทศที่มีกลิ่นฉุน ที่อาจจะทำให้ร่างกายและพลังธาตุถูกทำลาย และยังทำให้ร่างกายเกิดการกระตุ้นจากรสของอาหารนั้น ๆด้วย

สาม - งดอาหารรสจัด หมายถึง อาหารรสเผ็ดมาก เค็มมาก หวานมาก เปรี้ยวมาก เพราะอาหารรสจัดจะไปกระตุ้นต่อมต่าง ๆ ของร่างกายให้ทำงานมากขึ้น เป็นผลให้จิตใจไม่สงบในช่วงที่ถือศีล กินเจนี้
สี่ - ห้ามกินอาหารที่คนปรุงไม่ได้ถือศีลกินเจ อันนี้แหละจึงทำให้คนที่ถือศีลกินเจต้องไปอยู่รวมกันในสถานที่ที่มีคนกินเจรวมกันอยู่ อาจจะเป็นโรงทาน ศาลเจ้าต่าง ๆ เพราะคนที่ทำอาหารนั้น ถือศีลด้วย ถ้วยชามก็จะต้องไม่ปนกัน

ห้า - รักษาศีล 5

หก - รักษาจิตใจให้บริสุทธิ์ และรักษาอารมณ์ให้คงที่
เจ็ด - ทำบุญ ทำทาน หรือบางคนที่เคร่งครัดอาจนุ่งขาว ห่มขาว

แม่ของดิฉันจัดอยู่ในกลุ่มของผู้ที่เคร่งครัดกับเทศกาลถือศีลกินเจ และลูก ๆ ก็เติบโตขึ้นมาบนวิถีที่เห็นแม่ปฏิบัติตัวเป็นแบบอย่างมาโดยตลอด แม่จะล้างท้อง (หมายถึงการเริ่มงดเนื้อสัตว์ก่อนวันกินเจหนึ่งวัน เพื่อให้ร่างกายปรับสภาพก่อน) ในอดีตแม่จะนุ่งขาวห่มขาวและสวดมนต์ รวมไปถึงการไปโรงเจ แต่ปัจจุบันก็มีการปรับเปลี่ยนไปตามสภาพของสิ่งแวดล้อม สภาพร่างกาย ก็จะเคร่งครัดในแบบประยุกต์ที่เหมาะกับตัวเอง แม้ไม่ได้ไปโรงเจ แต่แม่ก็สวดมนต์ที่บ้านเป็นกิจวัตร

เมื่อแม่กินอาหารเจ ทำให้ลูก ๆ ก็พลอยกินอาหารเจไปด้วย ดิฉันจำไม่ได้ว่าเริ่มกินอาหารเจเมื่อไหร่ แต่นานมากแล้ว และก็ไม่ได้รู้สึกลำบากแต่อย่างใด จนมาถึงรุ่นลูกของดิฉัน หรือหลานของแม่ ก็พลอยได้กินอาหารเจไปด้วย ลูกก็ซึมซับไปด้วย ไม่ได้รู้สึกลำบากเช่นกัน เพียงแต่รูปแบบการใช้ชีวิตของลูกเมื่อไปโรงเรียนก็ปรับสภาพไปตามที่เป็นอยู่ จนมาถึงปัจจุบันเขาก็ปฏิบัติได้เท่าที่สถานการณ์เอื้ออำนวย

เรื่องอาหารการกินของลูกเป็นเรื่องที่แต่ละครอบครัวจะเป็นผู้ออกแบบเอง อย่าได้กังวลเลยค่ะว่าเมื่อเข้าสู่เทศกาลเจแล้ว ถ้าให้ลูกกินอาหารเจกลัวลูกจะขาดสารอาหาร หรือกลัวลูกไม่กิน กลัวลูกไม่ได้บุญ ฯลฯ เรื่องเหล่านี้เป็นเรื่องที่แต่ละครอบครัวมีประเพณีหรือธรรมเนียมปฏิบัติที่แต่ละครอบครัวเคยทำมา ก็ปรับไปตามสภาพเถอะค่ะ อย่าได้กังวลใดๆ เมื่อเรารู้ว่าขาดอะไรก็เสริมสิ่งที่ขาด แล้วก็ถือเป็นการเรียนรู้ร่วมกันในครอบครัวดีกว่าค่ะ

ความจริงไม่มีข้อห้ามใด ๆ ในเด็ก ๆ เกี่ยวกับเรื่องการกินอาหารเจ เพียงแต่ไม่ต้องเคร่งครัด หรือบังคับเด็ก ถ้าบ้านไหนสะดวกและลูก ๆ ไม่มีปัญหาก็ดำเนินชีวิตตามปกติ เพราะบางครอบครัวที่กินอาหารเจทั้งบ้านและปรุงอาหารเอง ก็อยากให้ลูกกินร่วมด้วย

แต่บางครอบครัว ที่ถนัดกินอาหารเจนอกบ้านก็ต้องระมัดระวังเรื่องความสะอาด และอย่าลืมว่าอาหารเจส่วนใหญ่จะหนักไปทางแป้งและไขมัน ฉะนั้น ก็ต้องไม่ลืมที่จะเลือกกินอาหารให้เหมาะสม คำนึงถึงคุณค่าของโภชนาการด้วย บางคนอาจเข้าใจผิดคิดว่า การกินอาหารเจจะทำให้เกิดโรคขาดสารอาหาร ทั้งที่สาเหตุสำคัญของการเกิดโรคขาดสารอาหารนั้น มาจากการรับประทานอาหารที่ไม่ถูกหลักโภชนาการ ซึ่งสามารถเกิดขึ้นได้กับผู้ที่กินเนื้อสัตว์หรือไม่กินก็ได้ เพราะขึ้นอยู่กับพฤติกรรมการบริโภคที่ไม่คำนึงถึงคุณค่าของสารอาหาร

และไหน ๆ ก็ไหน ๆ ก็ถือโอกาสสอนให้ลูกเข้าใจถึงสาระสำคัญของเทศกาลถือศีลกินเจ หรืออาจจะชวนลูกได้ไปพบเห็นในแหล่งสำคัญที่ยังคงสืบสานประเพณีกินเจอย่างเคร่งครัดก็จะดีไม่น้อย

เทศกาลถือศีลกินเจมักจะอยู่ในช่วงเดือนกันยายน-ตุลาคมของทุกปี และมีพิธีกรรมของชาวจีน ตามศาลเจ้าในแทบจะทุกแห่งที่คนไทยเชื้อสายจีนพำนักอยู่ ส่วนใหญ่จะมีแตกต่างกันบ้างก็ขึ้นอยู่กับแต่ละชุมชน ซึ่งเรามักจะเห็นผู้คนแต่งชุดสีขาว และจะมีโรงเจอยู่มากมาย

เราน่าจะถือโอกาสนี้อธิบายให้ลูกฟังอย่างง่าย ๆ ว่า พวกเขาเหล่านั้นทำอะไรกัน หรือถ้าคุณเป็นพ่อแม่เชื้อสายจีน ก็น่าจะถือโอกาสพาลูกไปร่วมพิธีต่าง ๆ ด้วยก็ได้ พร้อมทั้งพูดถึงเรื่องพิธีบุญในเทศกาลเจ
หรืออาจจะยกตัวอย่างของการบำเพ็ญศีล การละเว้นการทำบาป ไม่ฆ่าสัตว์ตัดชีวิต เพียรรักษาศีลทำจิตใจให้บริสุทธิ์ งดการเที่ยวเตร่ ไม่ดื่มของมึนเมา สังเกตได้จากผู้ศรัทธาที่กินเจจะสวมเสื้อผ้าสีขาวและสวดมนต์ทำสมาธิภาวนาแผ่เมตตาจิต ขอพรให้ตนเองและครอบครัว พร้อมทั้งปัดเป่าความชั่วร้าย โรคภัยไข้เจ็บให้ออกไปจากตัวผู้ที่ถือศีลกินเจด้วย

นอกจากนี้ ยังมีโรงเจ ซึ่งเป็นเสมือนสัญลักษณ์ของการให้ทาน ทำให้เกิดความสามัคคีในหมู่ผู้ที่ศรัทธาที่เข้าร่วมพิธีถือศีลกินเจ ต่างยิ้มแย้มมีมิตรไมตรีต่อกัน มีการบริจาคทรัพย์สำหรับเป็นค่าอาหารและค่าใช้จ่ายในโรงครัว เพื่อให้มีอาหารเพียงพอ มีอาสาสมัครมาช่วยงานเป็นจำนวนมาก

เทศกาลดี ๆ ในบ้านเรามีมากมาย ที่ผ่านมา เรารู้ว่ามีเทศกาลอะไรบ้างที่สำคัญ ๆ ในบ้านเรา แต่เรามักให้ความสำคัญกับวันนั้น ๆ ในเชิงสัญลักษณ์เพื่อเล็งหาวันหยุดประจำปี หรือไม่ก็ให้ความสำคัญในเทศกาลต่าง ๆ โดยเน้นเรื่องความสนุกสนานมากกว่า ที่จะเน้นเรื่องสาระสำคัญหรือแก่นของแต่ละเทศกาล โดยเฉพาะลูกหลานของเราที่เติบโตขึ้นมาในภาวการณ์ที่หลาย ๆ เทศกาล หรือประเพณีสำคัญ ๆ ของบ้านเราเริ่มผิดเพี้ยนบิดเบี้ยวมากขึ้น ๆ ถ้าเราไม่รักษาไว้ ไม่รู้ว่ารุ่นลูกหลานของเราจะเหลือรากของเทศกาลดี ๆ ไว้ได้แค่ไหน