ในการเดินทางท่องเที่ยวท่องธรรม "ไหว้สา 5 พระธาตุปีนักษัตร แอ่ว 3 จังหวัดมนต์เมืองเหนือ" ที่ผมเพิ่งนำคณะผู้ชมรายการธรรมาภิวัตน์ สถานีโทรทัศน์ ASTV เดินทางไปกราบสักการะพระธาตุประจำปีนักษัตร คือ พระธาตุลำปางหลวง (ฉลู), พระธาตุวัดพระสิงห์ (มะโรง), พระธาตุเจ็ดยอด (มะเส็ง), พระธาตุดอยสุเทพ (มะแม) และพระธาตุหริภุญชัย (ระกา) ผมมีความประทับใจมากเป็นพิเศษอยู่วัดหนึ่งครับ นั่นคือ วัดมหาโพธาราม หรือที่รู้จักกันดีในชื่อ "วัดเจ็ดยอด" นั่นเองครับ
วัดเจ็ดยอดเป็นพระอารามหลวงชั้นตรี ชนิดสามัญ ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาเมื่อ พ.ศ.2491 และได้รับพระราชทานโปรดเกล้าฯ ยกฐานะให้เป็นพระอารามหลวง เมื่อ พ.ศ.2549 เป็นวัดที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ล้านนาวัดหนึ่งของเชียงใหม่
พระมหาปุณณ์สมบัติ ปภากโร ผู้อำนวยการศูนย์บริการวิทยาการ มมร.วิทยาเขตล้านนา พระธรรมวิทยากร ได้นำชมวัดเจ็ดยอด และเล่าถึงประวัติความเป็นมาให้ฟังว่า
พระเจ้าติโลกราช กษัตริย์แห่งราชวงศ์มังราย ทรงมีความเลื่อมใสในพระพุทธศาสนามาก พระองค์ได้ทรงผนวช ณ วัดป่าแดงหลวง ที่ทรงสร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ.1994 ทรงสนับสนุนการศึกษาของคณะสงฆ์ ทำให้ภิกษุล้านนามีความเชี่ยวชาญภาษาบาลี เป็นอย่างมาก
ในครั้งนั้นพระเถระชาวลังกาได้นำต้นศรีมหาโพธิ์มาจากลังกาทวีป มาปลูกไว้ที่วัดป่าแดงหลวง พระเจ้าติโลกราชได้สดับพระธรรมเทศนา เรื่องอานิสงส์การปลูกต้นศรีมหาโพธิ์ จึงโปรดให้นำหน่อของต้นศรีมหาโพธิ์ที่วัดป่าแดงหลวง มาปลูกไว้ในอารามที่สร้างขึ้นใหม่ เมื่อพ.ศ.1998และขนานนามว่า “วัดมหาโพธาราม” รวมทั้งรับสั่งให้สีหโคตรเสนาบดี (หมื่นด้ามพร้าคต) เดินทางไปอินเดีย ดูรูปแบบเจดีย์ศรีมหาโพธิ์ที่พุทธคยา เพื่อมาสร้างไว้ ณ บริเวณวัดนี้ และได้นิมนต์พระอุตตมปัญญามหาเถระมาเป็นเจ้าอาวาสรูปแรก
ต่อมาในปี พ.ศ. 2020พระเจ้าติโลกราชได้โปรดให้มีการทำสังคายนาชำระพระไตรปิฎกขึ้นเป็นครั้งแรกในประเทศไทย ณ วัดเจ็ดยอด และนับเป็นครั้งที่ 8ของโลก โดยได้อาราธนาพระเถระผู้แตกฉานในพระไตรปิฎกจากทั่วแคว้นแดนล้านนามากกว่า 100 รูปมาร่วมประชุมทำสังคายนา ใช้เวลา 1 ปี จึงแล้วเสร็จ เรียกได้ว่าเป็นการชำระตรวจสอบความถูกต้องโดยใช้ตัวอักษรล้านนาจารึกเป็นภาษาพระไตรปิฎกขึ้นเป็นครั้งแรก โดยมีพระธรรมทินมหาเถระเป็นประธานฝ่ายสงฆ์ พระเจ้าติโลกราชเป็นประธานฝ่ายคฤหัสถ์
หลังจากที่พระเจ้าติโลกราชได้สร้างพระมหาเจดีย์เจ็ดยอดเรียบร้อยแล้ว พระองค์ทรงโปรดให้สร้างสัตตมหาสถาน อันหมายถึง สถานที่สำคัญรวม 7 แห่งไว้ใกล้เคียงกับพระมหาเจดีย์แห่งนั้น ปัจจุบันเหลือในวัดเจ็ดยอดเพียง 3 แห่ง
ในความเก่าแก่นั้นวัดเจ็ดยอดแฝงไว้ด้วยความวิจิตรงดงามและแปลกอยู่อย่างหนึ่งครับ กล่าวคือ พระเจดีย์มียอดตั้งแต่บนเรือนธาตุสี่เหลี่ยมนับได้เจ็ดยอดด้วยกัน ฐานประดับงานปูนปั้นรูปเทพยดานั่งขัดสมาธิเพชร ประนมหัตถ์อยู่กลางพระอุระ และเทพยดาพนมมือยืน ทรงเครื่องภูษาภรณ์อันเป็นสมัยนิยมในหมู่ชนชั้นสูงสมัยโบราณ สวมเครื่องศิราภรณ์ทรงเทริด มีทั้งแบบทรงสูงและทรงเตี้ย จะเห็นยอดศิราภรณ์ประดิษฐ์ด้วยลายวิจิตรแตกต่างๆ กันไปในแต่ละองค์ น่าเสียดายที่รูปปูนปั้นเหล่านี้ชำรุดทรุดโทรมไปตามกาลเวลา
ด้านในชั้นล่างเป็นวิหารหรือห้องโถงมีพระประธานประดิษฐานอยู่ ด้านหลังหรือทิศตะวันตกของมหาวิหารมีพระพุทธรูปปางมารวิชัย ประดิษฐานอยู่อีกองค์หนึ่ง ในห้องโถงมีทางขึ้น–ลงเพื่อขึ้นไปนมัสการองค์พระเจดีย์ ส่วนเจดีย์สี่เหลี่ยมบริวารทั้งสี่มุมนั้นมีซุ้มที่ประดิษฐานพระพุทธรูปทั้งสี่องค์ บริเวณด้านทิศตะวันออกของเจดีย์สี่เหลี่ยมยังมีเจดีย์ทรงระฆังอีกสององค์
สำหรับผู้เกิดปีนักษัตรมะเส็ง พระธาตุประจำปีเกิด คือ พระเจดีย์ศรีมหาโพธิ์ ที่พุทธคยา แต่อนุโลมให้มากราบสักการะพระเจดีย์ที่วัดเจ็ดยอดได้ หากไม่สะดวกไปอินเดีย ดังนั้น จะเห็นว่าที่ด้านฐานองค์พระเจดีย์จึงมากไปด้วยรูปปั้นงูเล็ก ส่วนใหญ่นิยมถวายงูเห่าเป็นการแก้บนครับ
มหาวิหาร หรือ “วิหารหลวง” ก็เป็นอีกจุดหนึ่งของวัดเจ็ดยอดซึ่งมีความสำคัญมาก เพราะเป็นสถานที่ในการทำสังคายนาพระไตรปิฎก
เมื่อพิจารณาไปรอบๆวัด ผมได้พบเห็นงานศิลปกรรมที่มีความสำคัญเนื่องด้วยพระพุทธศาสนา ซึ่งจากการศึกษาข้อมูลเพิ่มเติมพบว่า นำมาโดยพระภิกษุสิงหล นิกายสู่อาณาจักรล้านนาตั้งแต่สมัยกลางพุทธศตวรรษที่ 19 และมีจำนวนหลายแห่งด้วยกัน โบราณสถานของวัดเจ็ดยอดที่มีความสำคัญต่อเนื่องด้วยประวัติศาสตร์เมืองเชียงใหม่และ มีคุณค่าในทางศิลปกรรมประเภทพุทธศิลป์ในสมัยล้านนาที่น่าสนใจ ได้แก่
ซุ้มประตูโขงทางเข้าวัด ศิลปกรรมของซุ้มประตูโขงที่น่าสนใจ คือ ลวดลายปั้น ประดับตกแต่งกรอบวงโค้งและหางซุ้มที่เป็นส่วนประกอบซุ้มประตูสองข้าง
พระอุโบสถหลังแรกของวัดเจ็ดยอด พระเมืองแก้ว พระราชนัดดาในสมเด็จพระเจ้าติโลกราช โปรดให้สร้างขึ้นตรงบริเวณที่ถวายพระเพลิงพระศพพระเจ้ายอดเชียงราย พระราชบิดาของพระองค์ในวัดนี้ เมื่อ ปี พ.ศ. 2045
หอไตร คือ สถานที่เก็บรักษาพระคัมภีร์พระไตรปิฎกฉบับที่ชำระแล้ว เมื่อครั้งสังคายนาพระไตรปิฎกโลก
พระสถูปเจดีย์พระเจ้าติโลกราช เมื่อพระองค์สวรรคตในปีพ.ศ. 2030พระยอดเชียงรายโปรดให้สร้างจิตกาธานในวัดนี้ เพื่อเป็นสถานที่ถวายพระเพลิงพระศพของพระอัยกาธิราช แล้วโปรดให้สร้างพระสถูปใหญ่ เพื่อบรรจุพระอัฐิและพระอังคารธาตุของพระเจ้าติโลกราชไว้ภายในบริเวณวัด
ผู้ที่หลงใหลในศิลปวัฒนธรรมโบราณล้านนา ไม่ควรพลาดไปชมที่วัดเจ็ดยอดครับ มีทั้งงานประติมากรรมปูนปั้นผนัง ภาพบนพื้นผนังเป็นลายดอกไม้ร่วงคล้ายลายถ้วยชามสมัยราชวงศ์เหม็งของจีน และลายประดับหัวเสาซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของล้านนา เรียกได้ว่าสะท้อนแรงบันดาลใจต่อสิ่งแวดล้อมธรรมชาติออกมาผ่านลวดลายที่มีเอกลักษณ์สื่อนัยในทางพุทธศาสนาได้เป็นอย่างดีครับ
และเนื่องจากชาวล้านนา มีความเชื่อว่า ต้นโพธิ์เป็นไม้ศักดิ์สิทธิ์ มีเทพเทวาสถิตอยู่ ช่วยขจัดความทุกข์ได้ จึงเกิดประเพณีถวายไม้ค้ำโพธิ์และเครื่องประกอบพิธีกรรมใต้ต้นโพธิ์ ซึ่งเป็น ประเพณีเก่าแก่ของชาวล้านนา โดยจะมีพิธีแห่ไม้ค้ำโพธิ์ในช่วงสงกรานต์ของทุกปี ถือเป็นการค้ำชูพระพุทธศาสนาอย่างหนึ่ง
เอาเป็นว่าหลังจากธรรมลีลาฉบับนี้วางแผง ก็คงเข้าสู่ช่วงสงกรานต์พอดี ท่านที่ได้ขึ้นเหนือก็อย่าลืมไปร่วมพิธีแห่และถวายไม้ค้ำโพธิ์เพื่อความเป็นสิริมงคลนะครับ
(จาก นิตยสารธรรมลีลา ฉบับที่ 148 เมษายน 2556 โดย กานต์ จอมอินตา ผู้อำนวยการโครงการธรรมาภิวัตน์ สถานีโทรทัศน์ ASTV)
