ปางโปรดพญาชมพูบดี เป็นพระพุทธรูปอยู่ในพระอิริยาบถประทับนั่ง ขัดสมาธิ พระหัตถ์ซ้ายหงายบนพระเพลา (ตัก) พระหัตถ์ขวาคว่ำบนพระชานุ (เข่า) แบบปางมารวิชัย ต่างกันที่ปางนี้ทรงเครื่องต้นอย่าง พระมหากษัตริย์ ทำให้บางครั้งก็เรียกกันว่า ปางทรงเครื่อง
ประวัติที่มาของปางนี้มีว่า พญาชมพูบดีผู้ครองเมืองปัญจาลนคร ทรงมีอำนาจเหนือกษัตริย์ทั่วชมพูทวีป เพราะทรงมีศาสตราวิเศษ 3 อย่าง คือศรวิเศษ ฉลองพระบาทแก้ว และจักรแก้ว แต่วันหนึ่งทรงเห็นปราสาทของพระเจ้าพิมพิสาร ที่กรุงราชคฤห์ มีความงดงามกว่าปราสาทของพระองค์ จึงไม่พอพระทัย ส่งอาวุธวิเศษออกไปเพื่อทำลายปราสาทและจับพระเจ้าพิมพิสาร จนพระเจ้าพิมพิสารต้องหนีไปพึ่งพระบารมีของพระบรมศาสดา ซึ่งประทับอยู่ที่เวฬุวันวิหาร
พระพุทธองค์ทรงพิจารณาเห็นว่าพญาชมพูบดีสามารถบรรลุพระอริยผลได้ จึงเนรมิตพระองค์เองเป็นพระเจ้าราชาธิราช ทรงเครื่องต้นสำหรับพระมหากษัตริย์ ประทับบนรัตนบัลลังก์ ให้เหล่าพระสงฆ์เนรมิตรกายเป็นอำมาตย์ราชบริพาร และเนรมิตรให้พระเวฬุวันวิหารกลายเป็นพระราชวังอันวิจิตรงดงาม และรับสั่งให้ท้าวสักกเทวราชแปลงเป็นราชทูต ไปทูลเชิญพญาชมพูบดีมาเฝ้ายังพระเวฬุวันวิหาร พญาชมพูบดีทรงตกตะลึงในความงดงามและความยิ่งใหญ่อลังการแห่งพระนครของพระเจ้าราชาธิราช
เมื่อพญาชมพูบดีได้เข้าเฝ้าพระเจ้าราชาธิราช ก็ยังไม่ทรงคลายทิฐิมานะ พระพุทธองค์จึงทรงให้โอกาสพญาชมพูบดีแสดงอิทธิฤทธิ์ แต่ก็พ่ายแพ้ต่อบารมีของพระพุทธองค์ พญาชมพูบดีก็เกิดความยำเกรง คลายทิฐิมานะลง พระบรมศาสดาจึงทรงบันดาลให้นครเนรมิตร กลับคืนเป็นพระเวฬุวันวิหาร พร้อมทั้งพระองค์และเหล่าสาวกก็กลับสู่สถานะเดิม จากนั้นทรงแสดงธรรมโปรด จนพญาชมพูบดีรู้สึกปีติโสมนัส ทูลขออุปสมบท พระพุทธองค์จึงทรงประทานเอหิภิกขุอุปสัมปทาแก่พญาชมพูบดี แล้วทรงแสดงพระธรรมเทศนาแก่พญาชมพูบดี จนบรรลุอรหัตตผล
ปางโปรดพญาชมพูบดี เป็นพระพุทธรูปประจำผู้เกิดปีกุน
(จากหนังสือธรรมลีลา ฉบับที่ 102 พ.ค. 52 โดยกานต์ธีรา)
ประวัติที่มาของปางนี้มีว่า พญาชมพูบดีผู้ครองเมืองปัญจาลนคร ทรงมีอำนาจเหนือกษัตริย์ทั่วชมพูทวีป เพราะทรงมีศาสตราวิเศษ 3 อย่าง คือศรวิเศษ ฉลองพระบาทแก้ว และจักรแก้ว แต่วันหนึ่งทรงเห็นปราสาทของพระเจ้าพิมพิสาร ที่กรุงราชคฤห์ มีความงดงามกว่าปราสาทของพระองค์ จึงไม่พอพระทัย ส่งอาวุธวิเศษออกไปเพื่อทำลายปราสาทและจับพระเจ้าพิมพิสาร จนพระเจ้าพิมพิสารต้องหนีไปพึ่งพระบารมีของพระบรมศาสดา ซึ่งประทับอยู่ที่เวฬุวันวิหาร
พระพุทธองค์ทรงพิจารณาเห็นว่าพญาชมพูบดีสามารถบรรลุพระอริยผลได้ จึงเนรมิตพระองค์เองเป็นพระเจ้าราชาธิราช ทรงเครื่องต้นสำหรับพระมหากษัตริย์ ประทับบนรัตนบัลลังก์ ให้เหล่าพระสงฆ์เนรมิตรกายเป็นอำมาตย์ราชบริพาร และเนรมิตรให้พระเวฬุวันวิหารกลายเป็นพระราชวังอันวิจิตรงดงาม และรับสั่งให้ท้าวสักกเทวราชแปลงเป็นราชทูต ไปทูลเชิญพญาชมพูบดีมาเฝ้ายังพระเวฬุวันวิหาร พญาชมพูบดีทรงตกตะลึงในความงดงามและความยิ่งใหญ่อลังการแห่งพระนครของพระเจ้าราชาธิราช
เมื่อพญาชมพูบดีได้เข้าเฝ้าพระเจ้าราชาธิราช ก็ยังไม่ทรงคลายทิฐิมานะ พระพุทธองค์จึงทรงให้โอกาสพญาชมพูบดีแสดงอิทธิฤทธิ์ แต่ก็พ่ายแพ้ต่อบารมีของพระพุทธองค์ พญาชมพูบดีก็เกิดความยำเกรง คลายทิฐิมานะลง พระบรมศาสดาจึงทรงบันดาลให้นครเนรมิตร กลับคืนเป็นพระเวฬุวันวิหาร พร้อมทั้งพระองค์และเหล่าสาวกก็กลับสู่สถานะเดิม จากนั้นทรงแสดงธรรมโปรด จนพญาชมพูบดีรู้สึกปีติโสมนัส ทูลขออุปสมบท พระพุทธองค์จึงทรงประทานเอหิภิกขุอุปสัมปทาแก่พญาชมพูบดี แล้วทรงแสดงพระธรรมเทศนาแก่พญาชมพูบดี จนบรรลุอรหัตตผล
ปางโปรดพญาชมพูบดี เป็นพระพุทธรูปประจำผู้เกิดปีกุน
(จากหนังสือธรรมลีลา ฉบับที่ 102 พ.ค. 52 โดยกานต์ธีรา)
