ขอบเขตพระราชอำนาจและบทบาทของสถาบันพระมหากษัตริย์เบลเยี่ยม (ตอนที่ ๕๕)

ไชยันต์ ไชยพร
คนแคระบนบ่ายักษ์

ในการทำความเข้าใจขอบเขตพระราชอำนาจและบทบาทของสถาบันพระมหากษัตริย์เบลเยี่ยม ควรเริ่มต้นที่รัฐธรรมนูญ รัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบันของเบลเยี่ยมมีที่มาตั้งแต่ ค.ศ. 1831 มีการแก้ไขปรับปรุงครั้งสำคัญในปี ค.ศ. 1993 และแก้ไขครั้งล่าสุดในปี ค.ศ. 2012 แต่สิ่งที่ไม่เปลี่ยนแปลงคือ ระบอบการปกครองที่เป็นระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญ

ประเทศต่างๆ ในโลกที่ปกครองด้วยระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญล้วนมีวิวัฒนาการนับตั้งแต่เปลี่ยนแปลงการปกครองเป็นต้นมา ดังนั้น ในการทำความเข้าใจวิวัฒนาการของระบอบการปกครอง จึงต้องเริ่มจากรัฐธรรมนูญฉบับแรกที่เกิดขึ้นเพื่อรองรับการเปลี่ยนแปลงการปกครองมาสู่ระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญ และในกรณีของเบลเยี่ยมคือ รัฐธรรมนูญ ค.ศ. 1831

รัฐธรรมนูญเบลเยี่ยม ค.ศ. 1831 ได้รับอิทธิพลจากรัฐธรรมนูญฝรั่งเศสสามฉบับที่เป็นรัฐธรรมนูญที่กำหนดให้ฝรั่งเศสปกครองด้วยระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญ อันได้แก่ รัฐธรรมนูญ ค.ศ. 1791, 1814 และ 1830 ซึ่งผู้เขียนได้อธิบายลักษณะสำคัญของรัฐธรรมนูญทั้งสามฉบับไปแล้ว นอกจากรัฐธรรมนูญฝรั่งเศสทั้งสามฉบับ รัฐธรรมนูญเบลเยี่ยม ค.ศ. 1831 ยังได้รับอิทธิพลจากรัฐธรรมนูญเนเธอร์แลนด์ฉบับ ค.ศ. 1814 ด้วย ซึ่งเป็นรัฐธรรมนูญที่กำหนดให้เนเธอร์แลนด์ปกครองด้วยระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญเป็นครั้งแรก โดยก่อนหน้านี้ เนเธอร์แลนด์ปกครองด้วยระบอบสาธารณรัฐ และอยู่ภายใต้รัฐแบบสมาพันธรัฐที่เริ่มเกิดขึ้นมาตั้งแต่ ค.ศ. 1579 และเป็นที่รู้จักกันในนามของ “Confederal Dutch Republic” หรือ สมาพันธรัฐ-สาธารณรัฐดัทช์ ซึ่งผู้เขียนได้อธิบายสาเหตุของการเกิดสมาพันธรัฐ-สาธารณรัฐดัทช์ไปในตอนที่แล้ว รวมทั้งอธิบายความหมายของ “สมาพันธรัฐ-สาธารณรัฐ” ด้วย
เนเธอร์แลนด์ดำรงความเป็นสมาพันธรัฐ-สาธารณรัฐมาตั้งแต่ ค.ศ. 1579 จนถึงปี ค.ศ. 1795 จึงได้เปลี่ยนเป็นรัฐเดี่ยว (unitary state) การเปลี่ยนเป็นรัฐเดี่ยวของเนเธอร์แลนด์มีสาเหตุมาจากการรุกรานของฝรั่งเศสในปี ค.ศ. 1794 ที่ส่งผลต่อการปฏิวัติบาตาเวีย (the Batavian Revolution) ในเนเธอร์แลนด์

 การเปลี่ยนจากสมาพันธรัฐ-สาธารณรัฐมาเป็นสาธารณรัฐที่เป็นรัฐเดี่ยวของดัทช์มีภูมิหลังมาจากการที่สมาพันธรัฐ-สาธารณรัฐดัทช์ ได้เผชิญกับวิกฤตเศรษฐกิจอย่างรุนแรงในตอนปลายศตวรรษที่สิบแปด อันเป็นผลจากการที่ดัทช์ทำสงครามกับอังกฤษเป็นครั้งที่สี่ ขณะเดียวกัน ความมั่งคั่งกระจุกตัวอยู่ที่กลุ่มคนส่วนน้อย อีกทั้งประชาชนมีความไม่พอใจ วิลเลียมที่ห้า (William V) ผู้ปกครองที่ใช้อำนาจปกครองในลักษณะกึ่งเผด็จการ จนเกิดการรวมตัวของกลุ่มที่เรียกว่า กลุ่มปิตุภูมิดัทช์ (Dutch Patriots) อันเป็นกลุ่มที่ได้รับอิทธิพลจากความรู้ใหม่ในยุคแห่งแสงสว่างขณะนั้น (the Enlightenment) มีจุดมุ่งหมายที่จะลดทอนอำนาจของผู้ปกครอง เพื่อให้เกิดความเสมอภาคและเป็นประชาธิปไตยมากขึ้น กลุ่มนี้ได้รับการสนับสนุนจากชนชั้นกลาง ขณะเดียวกัน ก็มีกลุ่มที่ก่อตั้งขึ้นมาสนับสนุนวิลเลียมที่ห้าด้วย ซึ่งเป็นที่รู้จักกันในนามของ “the Orangists” และคนที่สนับสนุนกลุ่มนี้ ส่วนใหญ่จะเป็นชาวนา ทหาร อภิชนและนักศาสนาโปรเตสแตนท์  


กลุ่มปิตุภูมิได้สร้างกองกำลังของตนขึ้นมา ส่วนกลุ่ม Orangists ไม่จำเป็นต้องตั้งกองกำลัง เพราะอยู่ฝ่ายรัฐบาลอยู่แล้วความขัดแย้งได้เริ่มขี้นในปี ค.ศ. 1783 กลุ่มปิตุภูมิสามารถยึดเมืองและภูมิภาคต่างๆได้ และพยายามที่จะจัดการเลือกตั้งเพื่อไล่บรรดาเจ้าหน้าที่ฝ่ายรัฐบาลออกไป ความขัดแย้งระหว่างสองฝ่ายนี้ทำให้ดัทช์เกือบจะเกิดสงครามกลางเมือง คนจำนวนมากในกลุ่มปิตุภูมิได้ไปลี้ภัยในฝรั่งเศส จากการที่ฝ่าย Orangists กลับมาเป็นฝ่ายได้เปรียบและสามารถคุมสถานการณ์ในดัทช์ได้ในปี ค.ศ. 1787

ต่อมาในปี ค.ศ. 1789 การปฏิวัติในฝรั่งเศสได้สร้างแรงบันดาลใจให้กับกลุ่มปิตุภูมิในดัทช์ที่จะกลับมาต่อสู้เพื่อล้มรัฐบาลสมาพันธรัฐ-สาธารณรัฐที่อยู่ในมือของกลุ่ม Organists ในปี ค.ศ. 1794-1795 กองทัพปฏิวัติฝรั่งเศสที่มีกลุ่มปิตุภูมิเข้าร่วมได้ยกทัพเข้าโจมตีสมาพันธรัฐ-สาธารณรัฐ แม้ว่าจะเป็นทัพต่างชาติ แต่ประชาชนจำนวนมากของดัทช์กลับพอใจที่การเข้ามาของกองทัพฝรั่งเศสส่งผลให้กองกำลังของรัฐบาลสมาพันธรัฐ-สาธารณรัฐไม่สามารถทัดทานได้ และจริงๆแล้ว ผู้คนส่วนใหญ่ในหลายเมืองในดัทช์ต่างพร้อมใจกันลุกฮือปฏิวัติต่อต้านรัฐบาลก่อนที่กองทัพปฏิวัติของฝรั่งเศสจะเข้ามาถึงด้วยซ้ำ ในที่สุดรัฐบาลสมาพันธรัฐ-สาธารณรัฐก็ถูกโค่นล้ม และมีการสถาปนาตัวแทนของประชาชนฮอลแลนด์ขึ้นมาชั่วคราว และเปลี่ยนรูปแบบของรัฐจากสมาพันธรัฐ-สาธารณรัฐมาเป็นสาธารณรัฐที่เป็นรัฐเดี่ยว

 การโค่นล้มรัฐบาลสมาพันธรัฐ-สาธารณรัฐดัทช์ในปี ค.ศ. 1795 เป็นที่รู้จักกันในนามของ การปฏิวัติบาตาเวีย (Batavian Revolution) และหลังจากนั้น เนเธอร์แลนด์ก็เข้าสู่ช่วงที่เรียกว่า สาธารณรัฐบาตาเวีย (Batavian Republic) 

 แต่สาธารณรัฐบาตาเวียมีอายุขัยเพียง 11 ปี ด้วยในปี ค.ศ. 1806 สาธารณรัฐบาตาเวียได้เปลี่ยนมาเป็นราชอาณาจักรเมื่อหลุยส์ นโปเลียน น้องชายของนโปเลียน โบนาปาร์ตได้สถาปนาตัวเองขึ้นเป็นกษัตริย์ของฮอลแลนด์ แต่ราชอาณาจักรฮอลแลนด์ต้องสิ้นสุดลงในปี ค.ศ. 1810 เมื่อนโปเลียน โบนาปาร์ตได้ผนวกฮอลแลนด์เข้าเป็นส่วนหนึ่งของจักรวรรดิฝรั่งเศส 

ต่อมาในปี ค.ศ. 1813 จากการที่กองกำลังทหารรัสเซียสามารถขับไล่กองทหารฝรั่งเศสออกไปจากเนเธอร์แลนด์ได้ ทำให้เนเธอร์แลนด์เป็นเอกราช และภายใต้อิทธิพลของชาติพันธมิตรที่ร่วมกันทำสงครามชนะกองทหารฝรั่งเศสของนโปเลียนในปี ค.ศ. 1814 ส่งผลให้อังกฤษควบคุมให้ฝรั่งเศสรื้อฟื้นสถาบันพระมหากษัตริย์กลับคืนมาและให้ฝรั่งเศสต้องปกครองด้วยระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญ และเนเธอร์แลนด์เองก็ตกอยู่ภายใต้อิทธิพลดังกล่าวนี้ด้วย
ดังนั้น ในปี ค.ศ. 1814 ฝรั่งเศสได้กลับมาเป็นระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญเป็นครั้งที่สอง โดยครั้งแรกคือปี ค.ศ. 1791 และสิ้นสุดลงในปี ค.ศ. 1792 หลังจากนั้นเป็นสาธารณรัฐและจักรวรรดิ ส่วนเนเธอร์แลนด์ได้เข้าสู่การปกครองระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญเป็นครั้งแรก โดยก่อนหน้านี้เป็นสมาพันธรัฐ-สาธารณรัฐตั้งแต่ปี ค.ศ. 1579 และสิ้นสุดลงในปี ค.ศ. 1795 หลังจากนั้นเป็นสาธารณัฐจนถึง ค.ศ. 1806 และเปลี่ยนไปเป็นราชอาณาจักร และต้องสิ้นสุดลงในปี ค.ศ. 1810 ที่ตกไปเป็นส่วนหนึ่งของจักรวรรดิฝรั่งเศส และกลับมาเป็นราชอาณาจักรอีกครั้งในปี ค.ศ. 1814 และเริ่มใช้รัฐธรรมนูญ ค.ศ. 1814 ภายใต้ชื่อ  “สหราชอาณาจักรเนเธอร์แลนด์” (the United Kingdom of the Netherlands) 

หลายคนอาจจะสงสัยว่า เนเธอร์แลนด์เป็นสาธารณรัฐมาเป็นเวลาถึง 227 ปี นั่นคือ เป็นสมาพันธรัฐ-สาธารณรัฐ 216 ปี (ค.ศ. 1579-1795) และเป็นสาธารณรัฐอีก 11 ปี (ค.ศ. 1795-1806) แม้ว่าเป็นราชอาณาจักร 4 ปีระหว่าง ค.ศ. 1806-1810 แต่ก็มีกษัตริย์เป็นคนฝรั่งเศส แล้วสถาปนาระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญขึ้นในปี ค.ศ. 1814 เนเธอร์แลนด์เอาใครมาเป็นกษัตริย์ ?

 คำตอบคือ วิลเลียม เฟรดริค (Willem Frederik) บุตรของวิลเลียมที่ห้า ได้รับการเสนอให้เป็นพระเจ้าวิลเลียมที่หนึ่ง กษัตริย์พระองค์แรกในระบอบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญของสหราชอาณาจักรเนเธอร์แลนด์